Dark Tourism as a Spatial Memory Concept in Terms of Landscape Architecture

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 2, 477 - 492, 16.08.2021

Mesut Güzel Ömer Atabeyoğlu

https://doi.org/10.24011/barofd.871354

Öz

“Dark tourism”, which is one of the alternative tourism types, is the travels made to the areas where collective or individual deaths occurred and to the places like monuments. In the study; from the perspective of landscape architecture, the concepts of memory spaces, spatial memory, and dark tourism were explained, the relationship between spatial memory and dark tourism is examined, and the phenomenon of dark tourism as the expression and carrier of collective memory is emphasized. Tourism areas within this scope have been examined under the categories of natural disaster, important person, accident, social event, and war. In the study, samples in various places in the world and Turkey were examined. Turkey is also taken into consideration the potential of this scope. As a result, Turkey has been determined that in this sense have important tourism potential. Also; suggestions have been made for designers, users, and local governments.

Anahtar Kelimeler

Spatial memory, memory place, dark tourism, landscape architecture

Peyzaj Mimarlığı Açısından Mekânsal Bellek Kavramı Olarak Hüzün Turizmi

Öz

Alternatif turizm türlerinden biri olan “hüzün turizmi”, toplu ya da bireysel ölümlerin gerçekleştiği alanlara ve anıt niteliğindeki mekânlara yapılan seyahatlerdir. Savaşta yitirilenler anısına anıtların ve anıt parkların inşa edilmesi, cezaevlerinin müzeye dönüştürülmesi, dini ve kültürel açıdan çeşitli olaylara tanıklık ettiği varsayılan alanların ziyaretçi akınına uğraması bu alanlara “bellek mekânı” niteliği kazandırmakta ve “hüzün turizmi” kavramını destekleyen olgular olarak karşımıza çıkmaktadır. Bellek mekânlar, peyzaj mimarlığı açısından da önemli rekreasyon ve turizm alanlarıdır. Bu kapsamda çalışmanın amacı; henüz yeni bir kavram olan bellek mekân olgusunu örnekleri ile inceleyerek, Türkiye’deki durumunu peyzaj mimarlığı açısından değerlendirmektir. Çalışmada; peyzaj mimarlığı bakış açısından bellek mekânları, mekânsal bellek ve hüzün turizmi kavramları açıklanmış, mekânsal bellek ve hüzün turizmi arasındaki ilişki incelenmiş, kolektif belleğin ifadesi ve taşıyıcısı olarak hüzün turizmi olgusu üzerinde durulmuştur. Bu kapsamdaki turizm alanları doğal afet, önemli kişi, kaza, toplumsal olay ve savaş kategorileri altında incelenmiştir. Çalışmada, dünyanın çeşitli yerlerindeki ve Türkiye’deki örnekleri incelenmiş ve Türkiye’nin bu kapsamındaki potansiyeli değerlendirmeye alınmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’nin bu anlamda önemli bir turizm potansiyeline sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu potansiyelin doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için, tasarımcı ve yöneticiler odağında öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal bellek, bellek mekânı, hüzün turizmi, peyzaj mimarlığı

Kaynakça

• Alaeddinoğlu, F., Aliağaoğlu, A. (2007). Savaş alanları turizmine tipik bir örnek: Büyük Taarruz ve Başkomutan Tarihî Milli Parkı. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 18(2), 215-225.
• Alılı, M. (2017). Avrupa’daki ve Türkiye’deki hüzün turizmi destinasyonlarının karşılaştırılması üzerine teorik bir çalışma. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 37-50.
• Alılı, M. (2018). Bir Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Azerbaycan'ın Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Isparta, 134 s.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Ayrıntı Yayınları: İstanbul, 368 sayfa.
• Atalay, N. (2018). Savaş ve ölüm olguları bağlamında anma mekânları: Gelibolu Yarımadası, Tirgu Jiu Parkı, Vietnam Gazileri Anıtı. İdil Dergisi, 7(52), 1499-1506.
• Atik, A., Bilginer Erdoğan, Ş. (2014). Toplumsal Bellek ve Medya. Atatürk İletişim Dergisi, 6, 1-16.
• Birdir K., Dalgıç A., Güler O., Kayaalp Y. (2015). Hüzün turizmi: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı’nı ziyaret eden yabancı turistlerin deneyimleri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(4), 12-23.
• Blom, T. (2000). Morbid tourism- a postmodern market niche with an example from Althorp. Norsk Geografisk Tidsskrift, 54(1), 29-36.
• Chang, T. Y. (2014). Dark tourism the effects of motivation and environmental attitudes on the benefits of experience. Revista Internacional de Sociología, 72(2), 69-86.
• Çelik, A. (2017). Hüzün turizmi üzerine bir derleme. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 41-55.
• Çetinsöz, B. C., Temiz, G. (2016). Alternatif bir turizm türü olarak Türkiye’nin karanlık (dark) turizm potansiyeli. International Multidisciplinary Congress of Eurasia, 2(3), 507-517. Doğaner, S. (2006). Savaş ve turizm: Troya ve Gelibolu savaş alanları. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 1-21.
• Erbaş Gürler, E., Özer, B. (2013). The effects of public memorials on social memory and urban identity. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 82, 858-863.
• Gürel, E., Muter, C. (2007). Psikomitolojik terimler: Psikoloji literatüründe mitolojinin kullanılması. Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 537-569.
• Günaçan, S. ve Erdoğan, E. (2018). Peyzaj mimarlığı ve hafıza mekânları: İstanbul, Tarihi Yarımada örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD), 3(1), 34-53.
• Hartmann, R. (2014). Dark tourism, thanatourism, and dissonance in heritage tourism management: New directions in contemporary tourism research. Journal of Heritage Tourism, 9(2), 166-182.
• Hıdır, C., Somuncu, M. (2018). Auschwitz-Birkenau Anıt ve Müzesi’nin (Polonya) Hüzün Turizmi Kapsamında Değerlendirilmesi, TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, Ankara.
• Kansteiner, W. (2002). Finding meaning in memory: A methodological critique of collective memory studies. History and Theory, 41 (2), 179-197.
• Kaya, O. (2006). Ölüm Turizmi: Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı’nı Ziyaret Eden Turistlerin Ziyaret Motivasyonlarını Anlamaya Yönelik Bir Araştırma ve Sonuçları. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 108 s.
• Kendle, A. (2008). http://www.vagabondish.com/dark-tourism-travel-tours, Dark Tourism: A Fine Line Between Curiousity and Exploitation, (02.07.2019).
• Keskin, N. (2014). Kentlerde yeni bellek mekânları: Kent müzeleri. Folklor/edebiyat, 20(79), 25-39.
• Kılıç, B., Akyurt, H. (2011). Destinasyon imajı oluşturmada hüzün turizmi: Afyonkarahisar ve Başkomutan Tarihi Milli Parkı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 209-232.
• Kılıç, B., Sop, S. A. (2011). Hüzün turizmi, katarsis ve alternatif katarsistik bir destinasyon örneği olarak San Jose Madeni. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 8(3), 6-22. Kozak, A. M., Bahçe, S. A. (2012). Özel İlgi Turizmi. Detay Yayıncılık: Ankara, 320 s.
• Kurnaz, H. A., Çeken, H., Kılıç, B. (2013). Hüzün turizmi katılımcılarının seyahat motivasyonlarının belirlenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5(2), 57-73.
• Kurnaz, H. A., Kılıç, B. (2016). İtici ve Çekici Faktörlerin Hüzün Turizmi Destinasyonlarında Memnuniyet ve Sadakate Etkisi: Çanakkale Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 139-164.
• Kurnaz, H. A. (2013). Hüzün Turizminin İç Turizme (İç Turizm Talebine) Etkisi: Çanakkale Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla, 72 s.
• Lennon, J., Foley, M. (2000). Dark Tourism – The Attraction of Death and Disaster, Continuum: London, 256 pages.
• Mert, G. (2017). Organizasyonlarda Bireysel Hafıza. Artikel Yayıncılık: İstanbul, 94 s.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları (çev.: M. Emin Özcan), Dost: Ankara, 263 s.
• Okuyucu, A., Erol, F. (2018). Savaş alanları turizmine yönelik motivasyon, duygu ve deneyimler: Metristepe ve İnönü Şehitlikleri-Bozüyük örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(1), 135-151.
• Öymen Özak, N., Pulat Gökmen, G. (2009). Bellek ve mekân ilişkisi üzerine bir model önerisi. İTÜDERGİSİ/a, 8(2), 145-155.
• Öztürk, A. (2016). Hüzün Turizmi Katılımcılarının Kişilik Özellikleri, Motivasyonları ve Memnuniyetleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 124 s.
• Robb, E. M. (2009). Violence and recreation: Vacationing in the realm of dark tourism. Anthropology and Humanism, 34(1), 51-60.
• Seaton, A. V. (1996). From thanatopsis to thanatourism: Guided by the dark. International Journal of Heritage Studies, 2, 234-244.
• Stone, P., Sharpley, R. (2008). Consuming dark tourism: A thanatological perspective. Annals of Tourism Research, 35(2), 574-595.
• Taşören, A. B. (2008). Bellek ve Öğrenmenin Geniş Kapsamlı Ölçümü ile Geniş Kapsamlı Başarı Testinin Geçerlilik, Güvenilirliği ve Dokuz Yaş Çocuklarında Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 238 s.
• TDK (2019). http://sozluk.gov.tr, Güncel Türkçe Sözlük- Bellek, (25.06.2019).
• Ünlü, T. S. (2017). Kent kimliğinin oluşumunda kentsel bellek ve kentsel mekân ilişkisi: Mersin örneği. Planlama Dergisi, 27(1), 75-93.
• URL-1 (2018). https://2018.911memorial.org, Annual Report National September 11 Memorial & Museum, (21.09.2019).
• URL-2. https://www.tiqets.com/blog/visiting-pompeii/ Visiting Pompeii: Your Ultimate Guide to the Lost City, (13.05.2021).
• URL-3. https://www.neoldu.com/anne-frankin-evi-ozellikleri-ve-hakkinda-bilgi-33408h.htm Anne Frank'ın Evi Özellikleri ve Hakkında Bilgi, (13.05.2021).
• URL-4. http://mimdap.org/2014/06/ulusal-11-eylul-anyty-ve-pavyonu-snohetta/ Ulusal 11 Eylül anıtı ve pavyonu: Snohetta, (13.05.2021).
• URL-5. https://tr.euronews.com/2018/07/12/yakin-tarihin-utanci-srebrenitsa-katliami-kurbanlarin-defin-islemleri-hala-suruyor Srebrenitsa Soykırımı 23. yılında anıldı, (13.05.2021).
• URL-6. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/hirosimada-anma-toreni/227412 Hiroşima'da anma töreni, (13.05.2021).
• URL-7. https://listelist.com/waterloo-savasi/ Herkesçe Bilinmesi Gereken 20 Özelliğiyle Waterloo Savaşı, (13.05.2021).
• URL-8. https://www.hisglobal.com.tr/blog/dark-turizm-nedir Dark Turizm Nedir? Dark Turizm Hakkında Merak Edilenler, (13.05.2021).
• URL-9. https://www.sondakika.com/fotogaleri/olum-tarlalarinda-oldurulen-kambocyalilar-anildi/ Ölüm Tarlalarında Öldürülen Kamboçyalılar Anıldı, (13.05.2021).
• URL-10. https://blog.obilet.com/krakowda-gezilecek-yerler/ Krakow’da Gezilecek Yerler, (13.05.2021).
• URL-11. https://www.tarihiolaylar.com/tarihi-olaylar/alcatraz-federal-hapishanesi-308 Alcatraz Federal Hapishanesi, (13.05.2021).
• URL-12. http://narcekirdekleri.blogspot.com/2013/01/berlin-yahudi-muzesi-ve-yokluk.html Berlin Yahudi Müzesi ve Yokluk, Yitilmişlik, Bellek Üzerine, (13.05.2021).
• URL-13. https://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_Duvar%C4%B1 Berlin Duvarı, (13.05.2021).
• URL-14. http://introtoarchitecturalculture.blogspot.com/2013/10/katledilen-avrupal-yahudiler-ant-berlin.html Katledilen Avrupalı Yahudiler Anıtı, (13.05.2021).
• URL-15. https://www.theguardian.com/world/2020/aug/22/holocaust-denial-graffitied-at-site-of-nazi-massacre-in-france (13.05.2021).
• URL-16. https://www.ntv.com.tr/galeri/seyahat/dunyanin-en-korkutucu-yerlerinden-birisi-paris-yeralti-mezarligi,5vaZa5u11Uik7ynpwhC20Q Paris Yeraltı Mezarlığı, (13.05.2021).
• URL-17. https://onedio.com/haber/uyumadan-once-okumayin-cernobil-faciasi-ile-ilgili-daha-once-hicbir-yerde-duymadiginiz-birbirinden-urkutucu-21-gercek-876115 Çernobil Faciası, (13.05.2021).
• URL-18. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/batik-geminin-kaptani-konustu/356343 Costa Concordia, (13.05.2021).
• URL-19. https://lifesakarya.com/turkiyedeki-ilk-deprem-muzesi/ Türkiye’deki ilk deprem Müzesi, (13.05.2021).
• URL-20. https://www.haberturk.com/video/haber/izle/anitkabir-ilk-kez-boyle-goruntulendi/335334 Anıtkabir, (13.05.2021).
• URL-21. https://twitter.com/millisaraylar/status/1191731632417497088/photo/1 Dolmabahçe Sarayı, (13.05.2021).
• URL-22. https://www.gezgezinsani.com/mevlana-muzesi/ Mevlana Müzesi ve Türbesi, (13.05.2021).
• URL-23. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ay-yildizli-toren-alani-sarikamis-sehitleri-anma-programina-hazir/1688402 Sarıkamış Şehitleri Anıtı, (13.05.2021).
• URL-24. https://www.canakkalekalem.com/wp-content/uploads/2020/04/%C3%87anakkale-%C5%9Eehitli%C4%9Fi-ve-%C5%9Eehitler-Abidesi-5-700x420-1.jpg Çanakkale Savaşları ve Şehitlikleri, (13.05.2021).
• URL-25. https://www.arkitera.com/wp-content/uploads/2018/05/CA_Rust_C01F01.jpg-615x375.jpeg Rüsumat Gemisi Kıyı Düzenlemesi, (13.05.2021).
• URL-26. https://i4.hurimg.com/i/hurriyet/75/750x422/5862d29b18c77311887d4937.jpg Başkomutan Tarihi Milli Parkı, (13.05.2021).
• URL-27. http://nenehatun.tabiat.gov.tr/ Nenehatun Tarihi Milli Parkı, (13.05.2021).
• URL-28. https://www.rehbername.com/seyahat/troya-antik-kenti Troya Savaş Alanı, (13.05.2021).
• URL-29. Tarihi Sinop Cezaevi https://www.ntv.com.tr/seyahat/anadolunun-alkatrazi-tarihi-sinop-cezaevi,NGVymfl4N0uWtWsXKcPbcw, (13.05.2021).
• URL-30. http://www.lozanmubadilleri.org.tr/catalca-mubadele-muzesi/ Çatalca Mübadele Müzesi, (13.05.2021).
• URL-31. https://i2.milimaj.com/i/milliyet/75/1200x675/5ecd14a855428014e0a40ee8.jpg Yassıada (Demokrasi ve Özgürlükler Adası), (13.05.2021).
• URL-32. https://www.arkitera.com/haber/ulucanlar-cezaevi-muzesi-halka-acildi/ Ulucanlar Cezaevi Müzesi, (13.05.2021).
• URL-33. https://www.trthaber.com/haber/turkiye/ermeni-katliaminin-izleri-anit-mezarda-sergileniyor-180053.html Ermeniler Tarafından Katledilen Şehit Türkler Müzesi, (13.05.2021).
• URL-34. http://img.gazetevatan.com/vatanmediafile/Haber598x362/2017/07/10/iste-15-temmuz-sehitler-abidesi-nin-detaylari-2960298.Jpeg 15 Temmuz Şehitler Anıtı ve Müzesi, (13.05.2021).
• URL-35. https://www.nedenben.com/haberler/soma-faciasi-sehitleri-5--yilinda-aniliyor Soma Faciası Anıtı, (13.05.2021).
• Varol, F. (2015). Hüzün Turizminin Türkiye’de Var Olan Potansiyeli Üzerine Kuramsal Bir Araştırma, I. Eurasia International Tourism Congress: Current Issues, Trends, and Indicators, 147-160, 28-30 Mayıs 2015, Konya.
• Wertsch J. V., Roediger H. L. (2008). Collective memory: conceptual foundations and theoretical approaches. Memory, 16(3), 318-32.
• Yıldız Z., Yıldız S., Aytemiz L. (2015). Kara turizm, terör turizmi ve Türkiye potansiyeli, insan ve toplum bilimleri. Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 390-407.
• Yuill, S. M. (2003). Dark Tourism: Understanding Visitor Motivation at Sites of Death and Disaster. Master’s Thesis, A&M University, Texas, 265 s.