Sürdürülebilir Malzeme olan Urfa Taşının Tarihsel Süreçte ve Peyzaj Mimarlığında Kullanımları: Şanlıurfa Örneği

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 3, 742 - 753, 15.12.2021

Hülya Öztürk Tel

https://doi.org/10.24011/barofd.954137

Öz

Doğal taşlar; ilk çağlardan günümüze kadar kullanılan en eski yapı malzemesidir. Geçmiş zamanlarda yerel malzemeye erişimin kolay olması, geleneksel yöntemlerle işlenebilmesi ve uygulanabilir olması doğal malzemeyi tercih edilir kılmıştır. Taş doğaya zarar vermeyen, geri dönüşümlü, görsel güzelliği olan ve dayanıklı malzeme oluşundan dolayı yapıda, hem taşıyıcı hem de süsleme elemanı olarak kullanılmıştır. Günümüzde kullanımı artan doğal taşlar; inşaat, döşeme, heykelcilik, kent mobilyası, yol kaplaması, bordür taşı ve dekoratif süs eşyalarının yapımında halen kullanılmaktadır. Peyzaj mimarlığı çalışmalarında doğal taş kullanımı diğer malzemelere göre dayanıklı, estetik ve doğal malzeme olması açısından tercih edilmektedir. Bu araştırmada Şanlıurfa kentinde yörenin yerel malzemesi olan Urfa taşının özellikleri ve işlenmesi, tarihsel süreç içinde kullanımı, peyzaj mimarlığında kullanımları ve uygulama alanları incelenmiştir. Şanlıurfa geleneksel kent dokusu içinde Urfa taşı uygulamaları yerinde tespit edilmiş, kullanım amaçları irdelenmiş, diğer yapı malzemelerine oranla tercih sebepleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın sonucunda; Şanlıurfa kentinde yapılan peyzaj çalışmalarında Urfa taşının kullanımına ağırlık verilmesi ile tarihi kent merkezinde daha kimlikli mekanların oluşacağı, sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan olumlu etkiler doğuracağı kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Urfa Taşı, Peyzaj Mimarlığı, Urfa Taşının Kullanımı, doğal malzeme, sürdürülebilirlik.

Uses of Urfa Stone, a Sustainable Material, in Historical Process and Landscape Architecture: The Example of Şanlıurfa

Öz

Natural stones; It is the oldest building material used from the first ages to the present day. In the past, the ease of access to local materials, their ability to be processed and applied with traditional methods made natural materials preferable. Stone has been used both as a carrier and as an ornamental element in the building because it is a durable material that does not harm nature, is recyclable, has visual beauty and is durable. Natural stones, the use of which is increasing today; It is still used in construction, flooring, sculpture, urban furniture, road pavement, curbstone and decorative ornaments. The use of natural stone in landscape architecture works is preferred in terms of being durable, aesthetic and natural material compared to other materials. In this research, the characteristics and processing of Urfa stone, which is the local material of the region, in the city of Şanlıurfa, its use in the historical process, its use in landscape architecture and its application areas were examined. Urfa stone applications within the traditional urban texture of Şanlıurfa have been determined in situ, their usage purposes have been examined, and the reasons for preference compared to other building materials have been emphasized. As a result of the study; It has been concluded that with the emphasis on the use of Urfa stone in the landscape works carried out in the city of Şanlıurfa, more identity places will be formed in the historical city center and it will have positive socioeconomic and cultural effects.

Anahtar Kelimeler

Urfa stone, landscape architecture, use of Urfa stone, natural material, sustainability

Kaynakça

• Ağan, C. (2016). Geleneksel Yapı Malzemesi Olarak Şanlıurfa Kireçtaşlarının Koruma ve Cilalama Performansı Üzerine Bir Ön Çalışma. Mühendislik Jeolojisi ve Çevre Bülteni, 75 (1), 13-25.
• Akgün, A., Evci Kiraz, E.D. (2019). Sürdürülebilirlik Kavramı, Çevresel Etki Değerlendirme ve Stratejik Yaklaşım. https://www.skb.gov.tr/surdurulebilirlik-kavrami-cevresel-etki-degerlendirme-ve-stratejik-yaklasim-s31772k/ (17.06.2021).
• Aksoy, A. Ö. (2020). Sürdürülebilir Bir Bakış Açısı ile Doğal Taşın Kullanımı. http://www.naturadergi.com/anasayfa/surdurulebilir-bir-bakis-acisi-ile-dogal-tasin-kullanimi/?fbclid=IwAR1el2Rd8I3aVxcXxZcjGqTGKLsJcIkcmVuvtJg-HpbvcKcp4g9tXirI2-Q (17.06.2021)
• Albayrak, Y. (2015). Soğmatar Kült Merkezi ile İlgili Yeni Öneriler. Belgü, 2, 253-268.
• Alkan, A. (2015). Bitlis Şehrinde Taş Ustalığı ve Geleneksel Kent Mimarisine Etkisi. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/6 Spring 2015, p. 57-82
• Alptekin, G. (2021). Sürdürülebilirlik Bağlamında Marmara Mermeri ve Güncel Tasarım Örnekleri. Online Journal of Art and Design, 9(4).
• Altınçekiç, H. (2001). Bazı Doğal Taşların İrdelenmesi ve Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanım Olanakları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 51(1), 49-58.
• Anonim (2019a). Şanlıurfa Ticaret Odası 2019 verileri
• Anonim (2019 b). https://www.sanliurfa.bel.tr/icerik/68/6/inanc-turizmi, Stratejik Planı, (17.06.2021).
• Anonim (2020). http://www.ruhatasi.com/haber-detay, (17.06.2021).
• Anonim (2021). https://www.spotblue.com, (17.06.2021).
• Erdönmez, M.Ö., Çetingöz U. (2019). İstanbul’un Bazı Heykel ve Plastik Objeleri https://www.plantdergisi.com/dr-ipek-muge-ozguc-erdonmez-peyzaj-mimari-ulas cetingoz/istanbul-un-bazi-heykel-ve-plastik-objeleri.html (17.06.2021)
• Farrelly, L., (2011). Mimarlığın Temelleri (Çev. Neslihan Şık). Literatür Yayınları, Akademik Temeller Dizisi 01, İstanbul.
• Güner, E. (2015). Kent Kimliği İlişkisi Bağlamında Kent Mobilyaları: Sultanahmet Meydanı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Arel Ün. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Güremen, L. (2011). Kent Kimliği Ve Estetiği Yönüyle Kentsel Donatı Elemanlarının Amasya Kenti Özelinde Araştırılması. Social Sciences. 6(2), 254-291.
• Huber, J., (2006). Landscaping With Stone, Sunset Homeowner, Oxmoor House, California.
• Işık, N. (2007). Geleneksel Yapılardaki Taş Malzemenin Fiziksel Kullanım Alanları ve Özelliklerinin Belirlenmesi; Ahlat Taşı Ve Diyarbakır Karacadağ Bazaltı Karşılaştırma Örneği.
• Kazancı, N., Gürbüz, A. (2014). Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 57(1), 19-44.
• Kürkçüoğlu A.C. (2016). Göbeklitepe'den Günümüze Şanlıurfa Mimarisinde Taş Süsleme. Şanlıurfa Ticaret Odası. Şanlıurfa.
• Kürkçüoğlu, S., Erkol, G. (2013). Şanlıurfa Kültür ve İnanç Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Uluslararası İnanç Turizmi ve Hoşgörü Konferansı, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya. 795-813.
• MTA (2010). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Maden Envanteri,http://www.mta.gov.tr/v1.0/bolgeler/diyarbakir/index.php?id=gdab_maden_envanteri_maden&m=4, (28.01.2010)
• Neufert, E. (1979). Neufert Yapı Tasarımı Temel Bilgileri, Güven Yayıncılık, İstanbul.
• Özdemir, İ. (2005). Yapı Elemanları Ders Notları, T. C. Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Reed, D, (2000). The Art & Craft of Stonescaping. Lark Books, U.S, 156 p.
• Sağlık A., Kelkit A., Sağlık E. (2012). Peyzaj Mimarlığında Doğal Taş Kullanımı:Çanakkale Kenti Örneği", 8th International Marble and Natural Stone Congress, 763-770, 13-15 Aralık 2012, Afyon.
• Şişman, E. E.; Yetim, L. (2004). Tekirdağ Kentinde Donatı Elemanlarının Peyzaj Mimarlığı Açısından İrdelenmesi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5(1), 43-51.
• Uzun, G., (1990). Kentsel Rekreasyon Alan Planlaması, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı No: 48, Adana, 100 s.
• Turgut, P., Yeşilnacar, M.İ., ve Bulut, H. (2006). Yapı malzemesi olarak Urfa taşı'nın mekanik, fiziksel ve teknolojik özelliklerinin tespiti. TÜBİTAK-MAG, 104I084.
• Yavuz, H. (2010). Doğal taş elemanlarının peyzaj düzenlemelerinde kullanımı Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, İstanbul.