Ortaçağ Kaynaklarında İslam Dünyasındaki Orman ve Orman Ürünleri Hakkında Verilen Malumatlara Dair

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 2, 228 - 234, 15.08.2022

Tunay Karakök Selman Karayılmazlar

https://doi.org/10.24011/barofd.1121325

Öz

İnsanlığın ortaya çıkışı ile birlikte ilk insan yaşamını sürdürebilmek için ihtiyaç duyduğu besin maddelerini başta ormanlar olmak üzere, etrafındaki besin barındıran kaynaklardan, devamında ise bu kaynaklardan elde ettikleri eşyalar ile ihtiyaç duyduğu her türlü araç ve gerecini ağaç başta olmak üzere yapmayı öğrenmiştir. Böylece ormanlar ve ormanlardan elde edilen ürünlerden elde edilen kaynakların insanlar tarafından ilk kullanım şekli ve orman alanları içindeki ilk yaşama biçimi ortaya çıkmıştır. Ancak özellikle ormanlar başlangıçta serbest ve düzensiz bir şekilde yararlanılan kaynak konumundaydılar. Zamanla ise insanlar tarafından oluşturulan idari oluşumlarca ormanlardan faydalanmayı düzenlemek ve ormanları korumak için, ormanların mülkiyet durumunu belirleme gereği ortaya çıkmıştır. Aradan geçen zaman içinde ise bu siyasi yahut idari mekanizmalar ormanlardan herkesin dilediğince yararlanmasına olanak veren ortak mülkiyet anlayışına son vermiştir. Kurulan devletler, emirlikler, yahut adı ne olursa olsun işlevi toplumları yönetmek olan siyasi mekanizmalar özellikle orman alanlarını devlet tarafından devlet arazisi yapısı içerisine almak zorunda bile kalmışlardır. Fakat, şehir merkezleri dışı diye tabir edilen taşra yahut köy adı verilen yerleşim birimlerinin artması ve yaygınlaşması ve bu tarz yerlerde nüfusun ormanlar üzerinde baskı oluşturması, köylüler ile ormanları sahiplenen mekanizmalar arasında sürtüşmeler yaşanmasına neden olmuştur. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak dönem kaynaklarından elde edilen uygun örneklem dahilindeki bilgilerden hareketle, Ortaçağ kaynaklarında İslam dünyasındaki orman ve orman ürünleri hakkında verilen bilgiler sunulmuştur. Bilgi ve doküman analizi yapılarak elde edilen bu bilgilere bakıldığında da, dönem dünyasında orman ve orman ürünleri hakkında bugünkü ilgili alanındaki gelişmeleri ve değişimleri destekleyici ve bunlara temel oluşturabilecek verilere ulaşıldığı görülmüştür. Mimariden, sanata, gemicilikten, mutfak araç gereçlerine, ısınmadan ticarete kadar pek çok sahada orman ve orman ürünlerinin etkin olduğu ürünlere sahip olunduğu da yapılan bir başka tespit olarak karşımıza çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, İslam Dünyası, Ormanlar, Orman Ürünleri

About the Information About Forest and Forest Products in the Islamic World in Medieval Sources

Öz

With the emergence of humanity, the first human learned to make all kinds of tools and equipment he needed with the goods he obtained from these sources, especially from the forests and the sources that contain nutrients around him, to sustain his life. Thus, the first use of forests and the resources obtained from forest products by humans and the first way of living in forest areas emerged. However, forests in particular were in the position of resources that were used freely and irregularly in the beginning. In time, it has become necessary to determine the ownership status of forests in order to regulate the use of forests by administrative formations created by people and to protect forests. In the course of time, these political or administrative mechanisms have put an end to the concept of common ownership that allows everyone to benefit from forests as they wish. Established states, emirates, or whatever the name is, political mechanisms whose function is to manage societies have even had to include forest areas within the state land structure by the state. However, the increase and spread of settlement units called rural or village, which are called out of city centres, and the pressure of the population on the forests in such places has caused frictions between the villagers and the mechanisms that own the forests.In this study, the Information about Forest and Forest Products in the Islamic World according to the Medieval Sources is presented based on the information within the appropriate sample obtained from the sources of the period by using the qualitative research method. When we look at this information obtained through information and document analysis, it is seen that there are data that support and form the basis for the developments and changes in the relevant field today about forest and forest products in the world of the period. It is another finding that we have products in which forest and forest products are effective in many fields, from architecture to art, from shipping to kitchen tools, from heating to commerce.

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Islamic Word, Forests, Forest Products

Kaynakça

• Agibalova, Y., Donskoy, G. (2017). Ortaçağ Tarihi. Ankara: Yordam Kitap
• Aktan, Ali. (1993). İslam Tarihi: Başlangıçtan Emeviler’in Sonuna Kadar, Ankara: Nobel Yay.
• Bakır, A. (2003). Ortaçağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kâğıt Sanayi, Belleten, Cilt 65, Sayı 242, s. 75 – 160
• Cahen, C. (1990). İslamiyet, I, İstanbul: Bilgi Yay.
• Çağatay, Neşet. (2002). İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, Ankara: TTK Yay.
• El-Belazuri, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Ensâbu'l-Eşraf, (Thk. Muhammed Hamidullah), Mısır, 1959.
• El-Belazuri, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Füthûhu'l-Buldan, (Çev. Mustafa Fayda), Ankara, 1987.
• El-Kazvini, Zekeriyya b. Ahmed b. Mahmud, Asâru'l-Bilâd ve Ahbâru'l-İbâd, Beyrut, (n. d.).
• El-Kettani, Abdulhayy, et-Terâtibu'l-İdariyye, (Çev. Ahmet Özel), İstanbul, 1991.
• El-Makrizi, Takiyyuddin Ebu Muhammed Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir b. Muhammed b. İbrahim b. Muhammed b. Temim eş-Şâfi'î, Kitabu's-Sülûk li Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk, Mısır, 1957.
• et-Taberi, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerir b. Rüstem, Tarihu'l-Ümem ve'l-Mülûk, Kahire, 1939.
• Günaltay, M. Şemsettin. (2013). İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara: Ankara Okulu Yay.
• Hizmetli, Sabri, (1991), İslâm Tarihçiliği Üzerine, Ankara
• Hodgson, M. G. S. (1993). İslam’ın Serüveni: Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, I, İstanbul: İz Yay.
• İbn Battuta, Şerefuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah et-Tancî, Rihletü İbn Batuta, Mısır, 1938.
• İbn Havkal, Ebu'l-Kâsim Muhammed el-Havkalî el-Bağdadî, Suretü'l-Arz, Leiden, 1967.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik el-Mu'afirî el-Himyerî, es-Sîretü'n-Nebeviyye, (Thk. Mustafa es-Sakka, İbrahim el-Ebyârî, Abdulhafîz Şelebî), Beyrut, 1990.
• İbn Sina, Ebu Ali el-Hüseyn b. Ali, el-Kânûn fi't-Tıb, Beyrut, (n. d.).
• İbnu'l-Mücavir, Cemâleddin Ebu'l-Feth Yusuf b. Ya'kub b. Muhammed, Tarihu'l-Müstabsir, Leiden, 1951.
• İbnü'l-Esir, İzzuddin Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdulkerîm el-Cezerî, el-Kamil fî’t-Tarih, Beyrut, 1979.
• Kesik, Muharrem. (2018). Anadolu Türk Beylikleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Lewis, B. - Holt, P. M. (ed.), (1962), Historians of the Middle East, London
• Şeşen, Ramazan, (1998), Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul.
• Turan, Osman. (2003). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ankara: Ötüken Yay.
• Wellhausen, J. (1989). İslamiyet’in İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhaklefet Partileri, Ankara: TTK Yay.