Türkiye’de Bölgesel Farklılıklar Kapsamında Kestaneye Dayalı Faydalanmanın Sosyoekonomik Boyutu

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 3, 591 - 608, 15.12.2022

Taner Okan Coşkun Köse

https://doi.org/10.24011/barofd.1153647

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’nin kestane üretim ve ticaret potansiyeli ortaya konulmuş ve kestaneden faydalanmanın sosyoekonomik boyutu bölgesel farklılıklar temelinde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Kestane, odun hammaddesi ve odun dışı orman ürünü olarak faydalanmanın geniş bir coğrafyada gerçekleştiği, önemli bir gelir ve besin kaynağı niteliği taşımaktadır. Kestaneden faydalanma, yüzyıllardır kuşaktan kuşağa geçerek günümüze taşınan geleneksel ekolojik bilginin ve kadim bir kültürün oluşmasını sağlamıştır. Anadolu’da farklı ekolojik özelliklere sahip coğrafi bölgelerde geniş bir yayılış gösteren kestanenin odunu ve meyvesinden faydalanmanın yarattığı ekonomik değer farklı kestane yönetim yaklaşımlarının uygulanması sonucunu doğurmuştur. Türkiye dünya kestane üretiminde Çin’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye’nin kestane üretim miktarının değişkenlik gösterdiği beş farklı dönem söz konusudur. Türkiye’de kestane üretiminde Aydın, İzmir, Sinop, Kastamonu ve Bartın illeri öne çıkmaktadır. Kestane, yurt içi üretimin yurt içi talebi karşılaması açısından yüksek bir yeterlilik derecesi göstermektedir. Kestane konusunda giderek artan düzeyde coğrafi işaret korumasından yararlanıldığı görülmektedir. Aydın Kestanesi, Buldan Kestanesi, Simav Kestanesi, Sinop Kestane Balı, Düzce Kestane Balı ve Şile Kestane Balı coğrafi işaret tescili alan ürünlerdir. Ayrıca, Türkiye’de Avrupa Birliği nezdinde tescil süreçleri tamamlanmış coğrafi işaretli ürünlerinden biri Aydın Kestanesi’dir.

Anahtar Kelimeler

Odun dışı orman ürünleri, geleneksel ekolojik bilgi, denge tabloları, coğrafi işaret koruması, kestane balı

Destekleyen Kurum

Yoktur

Proje Numarası

Yoktur

Teşekkür

20 Ocak 2021 Bartın Orman Fakültesi tarafından düzenlenen Bölgesel Kalkınma Ekseninde Kestane Çalıştayı’nda “Türkiye’de Bölgesel Farklılıklar Kapsamında Kestaneye Dayalı Faydalanmanın Sosyoekonomik Boyutu” başlıklı bir sunum yapılmıştır.

The Socioeconomic Dimension of Chestnut-Based Utilization within the Scope of Regional Differences

Öz

In this study, Turkey's chestnut production and trade potential have been revealed and the socioeconomic dimension of benefiting from chestnuts has been evaluated comparatively on the basis of regional differences. Chestnut, which is used as wood raw material and non-wood forest product, is an important source of income and food. In this sense, the traditional ecological knowledge that has been passed from generation to generation for centuries has provided the formation of an ancient culture on benefiting from chestnut. The economic value created by utilizing the wood and fruit of the chestnut, which is widely distributed in the regions having different ecological characteristics in Anatolia, has resulted in the application of different management approaches. There are five different periods in which the amount of chestnut production varies in Turkey. Aydın, İzmir, Sinop, Kastamonu and Bartın are the provinces that become prominent in chestnut production of Turkey. The degree of self-sufficiency of chestnut was realized 122.7%, with the highest degree of self-sufficiency from 2015 to 2020, in the marketing year 2018-2019. It is seen that the geographical indication protection is increasingly used for chestnut. Aydın Chestnut, Buldan Chestnut, Simav Chestnut, Sinop Chestnut Honey, Düzce Chestnut Honey and Şile Chestnut Honey are the products that received geographical indication protection. In addition, Aydın Chestnut is one of the geographically indicated products whose registration processes have been completed in Turkey with the European Union.

Anahtar Kelimeler

Non-timber forest products, traditional ecological knowledge, balance sheets, geographical indication protection, chestnut honey

Proje Numarası

Yoktur

Kaynakça

• Akdoğan, S., Erkam, E., (1968). Dikkat kestane kanseri görüldü. Tomurcuk (1), 4-5.
• Akkemik, Ü., (2015). Yenikapı Batıkları, Cilt II, Yenikapı Batıklarının Ahşapları. İstanbul Üniversitesi Yenikapı-Batıkları Projesi, Ege Yayınları.
• Aktaş, G.,(2019). Aydın İli Nazilli ilçesi Oyukbaba dağındaki kestane (Castenea sativam L.) topluluklarının ekolojisi ve ekonomik önemi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, Türkiye.
• Alkan, S., Altın, S. (2015). Kurucaşile’de ahşap tekne üretimi faaliyetlerinin gelişimi. I. Bartın Sektörel Kalkınma Sempozyumu, 8-10 Nisan 2015, s.17-26, Bartın.
• Anonim, (2014). Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, 2013-2017, Kestane Eylem Planı.
• Arias, E., Rondón, J., (2010). Manejo Forestal de Bertholletia excelsa HBK (castaña o nuez de Brasil). Revista Forestal Latinoamericana 25(1):93-113.
• Avşar, B. (2019). Kestane Turşusu Üretim Olanaklarının Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Bursa, Türkiye.
• Başer, U., Bozoğlu, M., Eroğlu, N. A., Topuz, B. K. (2018). Forecasting chestnut production and export of Turkey using ARIMA model. Turkish Journal of Forecasting 2(2), 27-33.
• Beccaro, G., Bounous, G.,De Biaggi, Donno, D., Torello Marinoni, D. Gabriella Mellano, M. (2020). Botany, Anatomy, and Nut Composition. In The Chestnut Handbook, Crop and Management, (pp. 5-34). CRC Press. (Edited by Gabriele Beccaro Alberto Alma Giancarlo Bounous José Gomes-Laranjo).
• Bozkurt, Y., Yaltırık, F., Özdönmez, M., (1982). Türkiye’de orman yan ürünleri. İÜ Orman Fakültesi Yayınları, İÜ Yayın No:2845, OF Yayın No: 302, İstanbul.
• Bozoğlu, M., Başer, U., Eroğlu, N. A., Topuz, B. K. (2019). Developments in the chestnut market of Turkey. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi 22(1), 19-25.
• Bulut, İ., Fural, Ş. (2018). Serik Bıçağı’nın coğrafi işaret tescili kapsamında değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (özel Sayı), 557-580.
• Bounous, G., Beccaro, G., (2020). History: Growing and Using the Chestnut in the World from Past to Present. Beccaro, G., Alberto, A., Bounous, G, Gomes-Laranjo, J. (Eds) The Chestnut Handbook Crop and Forest Management, (pp. 1-4). Taylor & Francis Group, LLC.
• CİSB (2018). Bursa Bıçağı Coğrafi İşaret Sicil Belgesi, Erişim adresi: https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/326.pdf
• CİSB, (2006). Karamürsel Sepeti Coğrafi İşaret Sicil Belgesi.
• https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/143.pdf
• Conedera, M., Tinner, W., Krebs, P., de Rigo, D., Caudullo, G., (2016). Castanea sativa in Europe: distribution, habitat, usage and threats. San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, D., Caudullo, G., Houston Durrant, T., Mauri, A. (Eds) European Atlas of Forest Tree Species. Publ. Off. EU, Luxembourg, (pp e0125e0+)
• Correia, P., Cruz, L., Costa, B., (2012). Morphology and structure of chestnut starch isolated by alkali and enzymatic methods. Food Hydrocolloids 28, 313-319.
• Cuestas, MI., Mattioni, C., Martín, LM., Vargas-Osuna E., Cherubini, M., Martin, MA. (2018). Functional genetic diversity of chestnut (Castanea sativa Mill.) populations from southern Spain. Forest Systems 26(3): 1-5.
• Daşdemir, İ., Söğüt, T. (2017). Bartın’da Odun Dışı Orman Ürünleri ve Değerlendirilme Olanakları, IV. Ulusal Ormancılık Kongresi, II. Cilt,13-30, 15-16 Kasım 2017, Antalya.
• Davulcu, M. (2013). Bartın Yöresinde Ahşap Tekne Yapımcılığı. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi 5(1), 23-52.
• Davulcu, M. (2015). Karadeniz Bölgesinde ahşap tekne yapımcılığı ve günümüzdeki durumu. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 7(12), 94-124.
• De Biaggi, M., Beccaro, G., Casey, J., Riqué, P. H., Conedera, M., Gomes-Laranjo, J., Fulbright,D.W, Nishio, S., Serdar, Ü., Zou, F., Bellini, E. (2020). Distribution, Marketing, and Trade. In The Chestnut Handbook, Crop and Management, (pp. 35-52). CRC Press. (Edited by Gabriele Beccaro Alberto Alma Giancarlo Bounous José Gomes-Laranjo).
• De-Leonardis, W., De-Santis, C., Fichera, G., Fiumara, P.M.R., Longhitano, N., Zizza, A. (2000). Importance of Castanea sativa Mill. in honeys of central and north-eastern Sicily on the basis of the pollen grain analysis. Ecologia Mediterranea 26, 169–175.
• Doğanlar, M., (2014). Yalova’da (Türkiye) Kestane gal arısı, Dryocosmus kuriphilus Yasumatsu (Hymenoptera: Cynipidae)'nin doğal düşman faunası hakkında ilk kayıtlar. Türkiye Biyolojik Mücadele Dergisi 5(1): 67-74.
• Erdem, R., (1951). Türkiye’de kestane ölümünün sebepleri ve savaş imkânları, Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Sayı 102.
• Erdin, N., Köse, C., (2003). Cryphonectria parastica (Murr.) Barr. ve hipovirulent ırk. İÜ Orman Fakültesi Dergisi Seri B, Cilt 52-53, Sayı 2- 1-2, s.23-40.
• Erdin, N., Bozkurt, A. Y., (2013). Odun Anatomisi İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No5145/506. İstanbul.
• Erdoğan, G.İ. (2019). Kestaneli süt üretimi ve kestaneli sütün özelliklerinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), Bursa Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Bursa.
• Erdoğdu, A. (2021). Toros Sediri, Sığla ağacı ve kestane kabukları için optimum ekstraksiyon koşullarının belirlenmesi ve elde edilen ekstraktların biyoaktif özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Yüksek Lisans programı, Aydın, Türkiye.
• Ertürk, Ü., Mert, C., Soylu, A. (2006). Chemical composition of fruits of some important Chestnut Cultivars, Brazilian Archives of Biology and Technology 49(2), 183-188.
• FAO (2022a). Dünyada Kestane Üretimi (2016-2020). https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• FAO (2022b). Ülkelere Göre Kestane İhracatı (Ton) (2016-2020). https://www.fao.org/faostat/en/#data/TCL
• Fonti, P., Macchioni, N. (2003). Ring shake in chestnut: Anatomical description, extent and frequency of failures. Annals of Forest Science 60(5), 403-408.
• Freitas, T.R., Santos, J.A., Silva, A.P., Fraga, H. (2021). Influence of climate change on chestnut trees: A Review. Plants (10)7, 1463.
• Freitas, TR., Santos, J. A., Silva, A.P., Fraga, H. (2022). "Correction: Freitas et al. Influence of climate change on chestnut trees: A review. Plants 2021, 10, 1463" Plants 11, no. 11: 1518. https://doi.org/10.3390/plants11111518
• Giray, H., Özkan, Z., Oran, H. (2012). Yerel ürünlerin ekonomik kalkınmadaki önemi, Verimlilik Dergisi 4: 109-115.
• Gündeğer, M. (2014). Coğrafi işaretli ürünlerin bölgesel turizmin gelişimindeki önemi: Çanakkale ili örneği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, Türkiye.
• Karadeniz, V. (2013). Türkiye’de kestane tarımı ve başlıca sorunları. The Journal of International Social Research 6(27), 279-291.
• Keskinkılıç, F., İstanbullu, S. (2021). Kayseri ili bağlama yapımcıları. II. Uluslararası Develi-Âşık Seyrânî ve Türk Kültürü Kongresi I. Cilt Develi Bildirileri, 10-12 Ekim 2019, 155-160, Kayseri.
• Korkmaz, M., Duman, E. A. (2019). Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry 20(4), 401-410.
• Köse, C., Doğu, A. D., Kartal, S. N., Erdin, N., (2013).Microbial decomposition of wooden marine piles from the ancient Byzantine port of Eleutherius/Theodosius in Istanbul, Turkey. Proceedings of the 12th ICOM-CC Group on wet organic archaeological material conference, Istanbul.
• Köşker, H. (2022). Batı Karadeniz Bölümünün Coğrafi İşaretli Ürünlerinin Tespiti ve Bunların Turistik Önemi. Journal of Humanities and Tourism Research 12 (1) , 22-35.
• Lizotte, E. (2014). Edible sweet chesnuts. Extension Bulletin E3213, Michigan State University, http://msue.anr.msu.edu/uploads/resources/pdfs/Chestnuts_(E3213).pdf
• Massantini, R., Moscetti, R., Frangipane, M. T. (2021). Evaluating progress of chestnut quality: A review of recent developments. Trends in Food Science & Technology 113, 245-254.
• Merz, F. (1948). Kestane Ağacı: Ekonomik Önemi, Yetiştirilmesi, Bakımı ve Faydalanılması (Çeviren: Adil Gökşin) Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları No:64, Cemal Azmi Matbaası, İstanbul. OGM, (2022). Orman alanlarının ağaç türlerine göre dağılımı_2020.https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler (30.06.2022) Okan, T., Köse, N., Arifoğlu, E., Köse, C., (2016). Assessing Ecotourism Potential of Traditional Wooden Architecture in Rural Areas: The Case of Papart Valley. Sustainability 8, 974. Okan, T., Köse, C., Wall, J.R. (2017a). Türkiye'de kestane (Castanea sativa Mill.) ve kullanımı üzerine geleneksel terimler. Avrasya Terim Dergisi 5 (1), 19-27.
• Okan, T., Köse, C., Wall, J.R. (2017b). Socioeconomic perspectives on household chestnut fruit utilization and chestnut blight prevention efforts in Turkey. Sustainability 9 (831), 1-13.
• Okan, T., Köse, C., Wall, J. R. (2018). Türkiye’de Kestane (Castanea sativa Mill.) Üretimi, Faydalanması ve Ticareti, 1. Uluslararası Akdeniz Ülkeleri Silvopastoral sistemler ve konargöçer toplumlar sempozyumu, 80-87, 22-24 Ekim 2018, Isparta.
• Okan, T., Köse, C., Köse, N., Aksoy, E. B., Wall, J. R. (2021). How managing for chestnut honey in Turkey salvages trees and lifeways under increasing exotic pest and disease pressure. Human Ecology 49(2), 205-216.
• Okan, T., Köse, C. (2021). Orman ürünleri açısından fikri mülkiyet haklarından faydalanma olanakları. Ekoloji ve Ekonomi Ekseninde Türkiye’de Ormanlar ve Ormancılık, Sonçağ Akademi, s.273-304.
• Özdemir, Ü. (2006). Kurucaşile ilçesinde geleneksel ahşap tekne yapımı. Doğu Coğrafya Dergisi 11(16), 193-210.
• Porsuk, T., Özyürek, E., Karahan, A., Basar, M., Çetiner, Ş. (2012). Kütahya-Simav yöresindeki (Castanea sativa Mill) meyvesi üretiminin orman köylülerine yaptığı sosyo-ekonomik etkilerin araştırılması. Teknik Bülten No. 295; İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara.
• Serdar, Ü., Akyüz, B., Ceyhan, V., Hazneci, K., Mert, C., Er, E., Ertan, E., Çoskuncu Savaş, K. S., Uylaşer, V. (2017). Horticultural characteristics of chestnut growing in Turkey. Erwerbs-Obstbau, 60, 239–245.
• Solak, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu döneminde Anadolu’da meyve ve sebze üretimi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (24), 217-251.
• Şahin, G., Karadağ, A. (2021). İstanbul’un kaybolmaya yüz tutmuş kültürel değerlerinden Beykoz Bastonu. Milli Folklor 17(131), 204-218.
• Soylu, A., (2004). Kestane yetiştiriciliği ve özellikleri. Genişletilmiş II. baskı, Hasad Yayıncılık, ISBN 975-8377-37-X, İstanbul.
• TPMK (2022). https://ci.turkpatent.gov.tr/veri-tabani
• Tuttu, G., Ursavaş, S., Söyler, R. (2021). Anadolu Kestanesi’nin (Castanea sativa Mill.) etnobotanik kullanımı ve Türkiye’deki hasat miktarlarının trend analizi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi 7(1), 23-33.
• Tuzlacı, E., (2011). Türkiye’nin yabani besin bitkileri ve ot yemekleri. Alfa Basım Yayım Dağıtım San. Tic. Lmt Şti. İstanbul.
• TÜİK 2021. Ürün Denge Tabloları Hakkında Genel Açıklama. https://data.tuik.gov.tr/
• TÜİK (2022a). İllere Göre Kestane üretimi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr (09.02.2022)
• TÜİK (2022b). Bitkisel üretim denge Tabloları (2019-2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari-2019-2020-37246 (31.01.2022)
• TÜİK (2022c). Bitkisel üretim denge Tabloları. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari-2018-2019-33740 (31.01.2022)
• TÜİK (2022d). Bitkisel üretim denge Tabloları. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari;-%22Meyveler,-Sert-Kabuklular-ve-Icecek-Bitkileri%22-2017-2018-30695 (31.01.2022)
• TÜİK (2022e). Bitkisel üretim denge Tabloları. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari;-%22Meyveler,-Sert-Kabuklular-ve-Icecek-Bitkileri%22-2017-2018-27638 (31.01.2022)
• TÜİK (2022f). Bitkisel üretim denge Tabloları. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari;-%22Meyveler,-Sert-Kabuklular-ve-Icecek-Bitkileri%22-2015-2016-24585 (31.01.2022)
• Wall, J. R., Aksoy, E. B., Köse, N., Okan, T., Köse, C. (2018). What women know that men do not about chestnut trees in Turkey: A method of hearing muted knowledge. Journal of Ethnobiology 38(1), 138-154.
• Wall, J. R., Okan, T., Köse, C., Köse, N., Aksoy, E. B. (2019a). Folk biological value and chestnut conservation in Turkey. Economic Botany 73(4), 461-476.
• Wall, J., Köse, C., Köse, N., Okan, T., Aksoy, E. B., Jarvis, D., Allred, S. (2019b). The role of traditional livelihood practices and local ethnobotanical knowledge in mitigating chestnut disease and pest severity in Turkey. Forests 10(7), 571.
• Wall, J. R., Köse, N., Aksoy, E. B., Köse, C., Okan, T., Allred, S. (2021). We live and die in chestnut: remaining and adapting in the face of pest and disease outbreak in Turkey. Landscape Research 46(7), 992-1003.
• Wall, J. (2022). Chestnut time and chestnut place: Conserving chestnut-ness (kestanelik) in Turkey. Wall, J. (Ed.). The Cultural Value of Trees: Folk Value and Biocultural Conservation (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429320897
• Yurkewich, J. I., Castaño, C., Colinas, C. (2017). Chestnut Red Stain: Identification of the fungi associated with the costly discolouration of Castanea sativa. Forest Pathology 47(4), 1-9.
• Yüksel, N., Balçık, E. Ü., Şirinyıldız, D. D., Binat, Z., Boyacıoğlu, O. (2020). Aydın'ın değerlerinden biri olan kestane meyvesinin önemi. Türk Doğa ve Fen Dergisi 9(1), 162-166.
• Zeileis, A., Leisch, F., Hornik, K., Kleiber, C. (2002). “strucchange: An R package for testing for structural change in linear regression models”. Journal of Statistical Software 7(2), 1-38.