Kozak Yöresinde Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Geleneksel Kozalak Hasadı ve Kozalak İndiricilerin Profili

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 72 - 85, 29.02.2024

Seda Erkan Buğday , Taner Okan , Coşkun Köse , Sezgin Özden

https://doi.org/10.24011/barofd.1382679

Öz

Türkiye’de fıstıkçamı (Pinus pinea L.) kozalak hasadı geleneksel hasat yöntemleri ile gerçekleştirilmektedir. Fıstıkçamı kozalak hasadını gerçekleştiren kişilere “kozalak indirici” ya da “çam indirici” adı verilmektedir. Bu çalışmada Bergama ilçesi Kozak Yöresinde günümüzde devam eden “çam indiriciliği” işini gerçekleştiren aktörlerin sosyo-ekonomik özelliklerinin tespiti ve gerçekleştirdikleri işe yönelik görüş ve düşüncelerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, Kozak Yöresinde fıstıkçamı kozalağı hasadında indirici olarak çalışan 33 kişi ile yüz yüze anket yapılmıştır. Kozalak indiricilerin sosyo-demografik yapıları, indiricilik işini kimden öğrendikleri çam indirme ekiplerinin kimlerden oluştuğu ve görev dağılımı, hasat süresi, zamanı ve deneyimleri, fıstıkçamı ormanlarının konukçuluk yaptığı böceklerin görülme durumları sorgulanmıştır. Çalışmada, geleneksel olarak yapılan ve tehlikeli bir iş olduğu belirtilen indiriciliğin yörede kendi imkanları ile uzmanlaşmış ekipler tarafından yapıldığı, indirici takımlarının genellikle 4-5 kişiden oluştuğu ve takımların oluşmasında arkadaşlık ve akrabalık faktörünün öne çıktığı tespit edilmiştir. Ayrıca Kozak Yöresinde indiricilerin önemli bir kısmının aile bireylerinden çam indiricilik işini öğrendikleri anlaşılmıştır. İndiricilerin yaklaşık yarısının çiftçilik dışında farklı sektörlerde çalıştığı ya da emekli olduğu ve ikinci işinin indiricilik olduğu görülmektedir. İndiricilik yüksek riskli bir iş olmasına karşılık kişisel koruyucu ekipman kullanımının yaygın olmaması iş kazası risklerini artırmaktadır. Çalışma sonucunda; orman-insan ilişkileri bakımından önemli bir değer olan ve geleneksel bir meslek olan çam indiriciliğin mensuplarının gün geçtikçe azalma eğiliminde olduğu tespit edilmiştir. İndiriciliğin kültürel bir değer olarak korunmasının yanında hayat boyu öğrenme çerçevesinde meslek mensuplarının gelişimine katkı sağlanması gerekmektedir. Bu faaliyetlerin kuşaktan kuşağa aktarılmasını garanti altına almak için yerel kurumlar başta olmak üzere ulusal ve uluslararası düzeyde girişimlerde bulunulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Odun dışı orman ürünleri, geleneksel meslekler, orman-halk ilişkisi, çam fıstığı hasadı, ağaçtan/ yüksekten toplama

Etik Beyan

Yazarlar tarafından hazırlanan bu makale özgün bir çalışma olup makale yazma sürecinde yararlanılan kaynaklara atıfta bulunulmuştur.

Destekleyen Kurum

Türkiye Ormancılar Derneği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi

Teşekkür

Bu çalışma 5. Uluslarası Odundışı Orman Ürünleri Sempozyumu'nda 5794 abstract nolu bildiri olarak sunulmuştur. Çalışmada, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Türkiye Ormancılar Derneği iş birliği ile gerçekleştirilen “İzmir İli Bergama İlçesi Kozak Bölgesinde Fıstıkçamı Ormanlarında Kozalak Verimindeki Azalmaların Araştırılması” isimli projenin Sosyoekonomik Çalışma Grubu tarafından elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Çalışma sürecinde gönüllü katılımlardan dolayı Kozak Yöresi indiricilerine ve çalışmaya verdikleri katkılardan dolayı Prof. Dr. Nesibe Köse, Hüseyin Çelik, Mustafa Tonay, Filiz Egi Oğuz ve Mehmet Volkan Kester’e teşekkürlerimizi sunarız.

Traditional Cone Harvesting of Stone Pine (Pinus pinea L.) and Profile of Pine Cone Pickers in Kozak Region

Öz

In Turkey, stone pine (Pinus pinea L.) cone harvest is carried out with the traditional harvesting method. In this study, to determine the socioeconomic characteristics of the "Pine Cone Pickers" and their views and thoughts about the work they perform in Bergama district Kozak Region is aimed. Within the scope of this research, a face-to-face survey was conducted with 33 people working as "pine cone pickers" in the pine cone harvest in Kozak Region. The sociodemographic structures of the participants, how they learned the pine cone picking business, who the pine cone picking teams were composed of and their distribution of duties, harvest time, season and experience, and the incidence of seeing the insects that pine nuts host were questioned. In the study, it has been determined that the traditionally done and dangerous job of pine cone picking is done by specialized teams with their own means in the region, the pine cone pickers teams usually consist of 4-5 people, the friendship and kinship factor is prominent in the formation of the teams. In addition, it is seen that a significant part of the pine cone pickers in the Kozak Region learned the job of pine cone picking business from their family members. In addition, nearly half of the pine cone pickers work or are retired in different sectors other than farming, and their second job is "pine cone picking" is seen. Although job of pine cone picking is a high-risk job, the lack of widespread use of personal protective equipment increases the risk of work accidents. In this study, the members of pine cone picking profession, which is a traditional profession and has an important value in terms of forest-human relations, are decreasing day by day has been determined. In addition to preserving the work of pine cone picking as a cultural value, it is necessary to contribute to the development of professionals within the framework of lifelong learning. To guarantee the transfer of these activities from generation to generation, national and international initiatives, especially local institutions, should be taken

Anahtar Kelimeler

Non-wood forest products, traditional profession, forest-public relations, pine nuts harvesting, picking from tree/high

Kaynakça

• Akgül, H. N. (2016). Fıstık Çamında (Pinus pinea L.) Hasat Mekanizasyonu Üzerine Bir Araştırma. Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana.
• Akkemik, Ü. (2018). Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 684.
• Akyol, A., Orucu, O. K. (2019). Investigation and Evaluation of Stone Pine (Pinus pinea L.) Current and Future Potential Distribution Under Climate Change in Turkey. Cerne, v. 25, n. 4, p.415-423.
• Arslan, M., Kaba, H., Köse, M., Yılmaz, T., Okan, T., Köse, C. (2021). Hilesiz, H. Yabani Yenilebilir Mantar Ticaretinde Toplayıcı ve Aracıların Rolü. Turkish Journal of Forest Science. 5(1), 165-186.
• Avşar, M. D. (2000). Kahramanmaraş Yöresi Fıstık Çamı (Pinus pinea L.) Meşcereleri Üzerine Bir Araştırma. Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dergisi. Orman Bakanlığı Yayın No: 114. Müdürlük Yayın No:21. Sayı:41-50.
• Ayan, S., Civek, E., Yer Çelik, E.N., Gülseven, O., Özel, H.B., Eshaibi, J.A.H., Akın, Ş.S., Yılmaz, E. (2020). Farklı Yaşlardaki Tüplü Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Fidanlarının Morfolojik Kalite Özellikleri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 22 (2) 633-641.
• Berkel, A. (1948). Orman Mahsullerinden Faydalanma Bilgisi. Tarım Bakanlığı, OGM yayınları özel sayı: 75.
• Bilgin, F., Ay. Z. (1997). Ege Bölgesinde Çam Fıstığı İşletmeciliği Üzerine Araştırmalar. Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Orman Bakanlığı Yayın No: 045, Müdürlük Yayın No:08, Teknik Bülten No:8.
• Bozkurt, A. Y., Yaltırık, F., Özdönmez, M. (1982). Türkiye’de Orman Yan Ürünleri (Tanımı, Üretim Tekniği, Kullanma Yeri, İhracatı), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2845/302, 190s.
• Bulut, B., Kalkan, M., Yılmaz, M. (2022). Çam Kozalak Emici Böceği (Leptoglossus occidentalis Heidemann)’nin Bursa’daki Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Tohumlarına Etkisi. Ağaç ve Orman, 3(1), 26-32.
• Calama, R., Cañadas, N., Montero, G. (2003). Inter-regional variability in site index models for even-aged stands of stone pine (Pinus pinea L.) in Spain. Annals of Forest Science, 60(3), 259–269.
• Celestino, C., Carneros, E., González-Cabrero, N., Hernández, I., Toribio, M. (2018). Stone Pine Pinus Pinea L. In Step Wise Protocols for Somatic Embryogenesis of Important Woody Plants (pp. 63-81). Volume I Springer, Cham.
• Çetin, T. (2003). Doğal Ortam Ekonomik Faaliyet İlişkisine Bir Örnek Kozak Yöresi Bergama. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23.1.
• Eker, Ö., Laz, B. (2018). Kahramanmaraş Orman İşletme Müdürlüğü’ne Bağlı Orman İşletme Şefliklerinde Fıstık Çamı (Pinus pinea)’nın Ekolojik ve Sosyo-Ekonomik Yönden İncelenmesi. 4th International Non-Wood Forest Products Symposium. 4-6 October 2018 Bursa/Turkey
• El Khoury Y, Noujeim E, Bubici G, Tarasco E, Al Khoury C, Nemer N. (2021). Potential Factors behind the Decline of Pinus pinea Nut Production in Mediterranean Pine Forests. Forests. 12(9):1167.
• Eltez, R. Z., Kaplanoğlu, E., Meriç, M. K., Eltez, S. (2014). Bergama Kozak Yaylası Çam Fıstığı İşleme Tesislerinin Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51(1), 31-40.
• Engür, M. (2021). Ormanda Yüksekte Çalışma: “Tırmanıcı/Budayıcı” Orman Çalışanlarının Güvenlik Performansının Geliştirilmesine Yönelik Önlemler. Ergonomi, 4(1), 22-34.
• Eriş, E. (1996). Kozak; Bergama Belediyesi Kültür Yayınları: Bergama, İzmir. 26p.
• Eser, P., Elmacı, Y., Altug, T., Ova, G., Demirağ, K., Kendirci, P., Gölge, E. (2009). Farklı Ambalaj ve Depolama Koşullarında Çam Fıstığının Bazı Kalite Özelliklerindeki Değişimin İncelenmesi (II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu (27-29 Mayıs 2009, Van) 504-507.
• Fady, B., Fineschi,S., Vendramin, G. G. (2004). EUFORGEN Technical Guidelines for Genetic Conservation and Use for Italian Stone Pine (Pinus pinea). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. 6 pages.
• Fırat, F. (1943). Fıstık Çamı Ormanlarımızda Meyve ve Odun Verimi Bakımından Araştırmalar ve Bu Ormanların Amenajman Esasları. Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayını, (141).
• Goncalves, A. C., Dias, A. B., Afonso, A., Pereira, D. G., Pinheiro, A., Peça, J. O. (2016). Mechanical versus manual harvest of Pinus pinea cones. Biosystems Engineering, 143, 50-60.
• Gölge, E., Ova, G. (2008). Vakum Buhar Vakum Uygulamasının Çam Fıstığı (Pinus pinea) Kalitesi Üzerine Etkileri. Türkiye 10. Gıda Kongresi; 21-23 Mayıs 2008, Erzurum
• Güleç, A., Tolunay, A. (2021). The Contribution of Umbrella Pinus Forests (Pinus pinea L.) to Village Legal Entities and Local Economy: The Case of Gediz Basin. International Scientific and Vocational Studies Journal, 5(1), 19-33.
• Gürbüz, S., Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Jaouadi, W., Alsubeie, M., Mechergui, K., Naghmouchi, S. (2020). Silviculture of Pinus pinea L. in North Africa and The Mediterranean Areas: Current Potentiality and Economic Value. Journal of Sustainable Forestry, 1-19.
• Kılcı, M., Akbin G., Sayman M., Özçankaya M. (2012). Kozak Yöresi Fıstıkçamlarında (Pinus pinea L.) Gübrelemenin Kozalak Verimine Etkisinin Araştırılması. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Teknik Bülten No: 52. Müdürlük Yayın No: 70
• Korkmaz, M., Duman, E. A. (2019). Türkiye’de Bazı Odun Dışı Orman Ürünlerinin Dış Ticaretine Yönelik Değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry, 20(4), 401-410.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., İmren, E., Cabuk, Y. (2016). Türkiye Ormancılık Sektöründe Odun Dışı Orman Ürünleri: İhracat Analizi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(2), 158-167.
• MYK, (2016). Ulusal Meslek Standardı 16UMS0553-3 Odun Dışı Ürün Toplayıcısı (Yüksekten) (Seviye 3) Ulusal Meslek Standardı (Resmi Gazete Tarih-Sayı/ 25.10.2016 - 29868 (Mükerrer), p:18
• MYK, (2017). Ulusal Yeterlilik 17UY0284-3 Odun Dışı Ürün Toplayıcısı (Yüksekten) Seviye 3 Revizyon No:00 Tadil No:01 Mesleki Yeterlilik Kurumu Ankara.
• OGM, (2016). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter ve Planlaması ile Üretim ve Satış Esasları, Tebliğ No: 302, Ankara.
• OGM, (2022). Orman Genel Müdürlüğü Ormancılık İstatistikleri 2022. (https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler)
• Özçankaya, M. İ., Balay, N. S., Kılcı, M., Bucak, C. (2010). Kozak Yöresi Fıstık Çamlarında Kozalak Kayıplarında Biyotik Faktörlerin ve Besin Elementlerinin İlişkilerinin Saptanması. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Teknik Bülten No: 47. Bakanlık Yayın no:399 Müdürlük Yayın no: 62.
• Özden, S. (2019). Pine Nuts Production and Current Problems In Turkey. International Congress on Economic and Administrative Science 2-4 May 2019. 127-135.
• Özden, S., Okan, T., Erkan-Buğday, S., Köse, C. (2022). Perspectives of Farmers on the Decline in Pinus pinea Nut Yield and The Sustainability of The Production: A Case Study in Kozak Basin in Western Turkey. Agriculture, 12(7), 1070.
• Öztürk, H. H., Küçükerdem, K. (2017). Bergama Kozak Yaylasında Çam Fıstığı Üretim İşletmelerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri. International Multidisciplinary Congress of Eurasia IV. IMCOFE / Barcelona Young Scholars Union (p. 219-240).
• Parlak, S. (2017). An invasive species: Leptoglossus occidentalis (Heidemann) how does it affect forestry activities? Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 17(3), 531-542.
• Parlak, S., Kilci, M., Sayman, M., Akkas, M. E., Bucak, C., Boza, Z. (2013). Climate Factors and Their Relation Regarding Cone Yield of Stone Pine (Pinus pinea L.) in the Kozak Basin, Turkey. Options Méditerranéennes A, 105, 15-19.
• Polat, T., Aktaş, M., Şahin, H. M. (2012). Güneş Enerjisi ve Isı Pompalı Bir Kurutma Sistemi ile Çam Fıstığı Kozalağı Kurutulması. Politeknik Dergisi, 15(1), 1-7.
• Sarıtaş, E. (2019). Odun Dışı Bitkisel Ürünler Üzerine Faaliyet Gösteren Kooperatiflerin İktisadi Kalkınma Üzerindeki Etkilerinin Ölçülmesi ve Bu Ürünlerin Pazarlama Dağıtım Kanallarının Belirlenmesi (Kozak Bucağı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği), Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Sarıtaş, E., Türker, M. F. (2021). Çam Fıstığı Pazarlamasında Dağıtım Kanallarının ve Gelir Dağılımının Belirlenmesi (Bergama-Kozak Örneği). Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı:1, Sayfa:52-59.
• Sarıtaş, E., Türker, M. F. (2023). The Effect of Cooperatives Producing Non-Wood Forest Products on Rural Development: The Example of Kozak Subdistrict Agricultural Development Cooperative in Turkey. Journal of Sustainable Forestry, 42(6), 573-589.
• Sevgi, O. (2015). “Yerli Ormancılık Terimleri” Çalışması. Avrasya Terim Dergisi, 3 (2): 34 – 57.
• Sülüşoğlu, M., (2004). The Management of Villagers Owned Stone Pine (Pinus pinea L.) Plantations in Kozak Region, Turkey: A Case Study. FAO Working Paper, 48 pp.
• Şafak, İ., Okan, T. (2004). Kekik, Defne ve Çam Fıstığının Üretimi ve Pazarlaması. DOA Dergisi, (10). TDK, (2023). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (https://sozluk.gov.tr/)
• Yazıcı, K., Gavcar, E. (1988). Türkiye'nin Çam Fıstığı İhracatı Üzerine Bir Araştırma. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 38(3), 100-107.