Akdeniz ve İran-Anadolu Sıcak Noktalarının İç İçe Geçtiği Besni (Adıyaman-Türkiye) İlçesinde Tehlike Altındaki Taksonlar

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 44 - 57, 23.04.2024

Şener Özcan

https://doi.org/10.24011/barofd.1385972

Öz

Bu araştırmada, Akdeniz Havzasında, Akdeniz ve İran-Anadolu sıcak noktalarının kesiştiği sahada bulunan Adıyaman iline bağlı Besni ilçesinde doğal yayılış gösteren taksonların IUCN (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) kırmızı liste kategorileri literatür taraması yapılarak araştırıldı. Sonuç olarak, IUCN kriterlerine göre, 58 familyanın 121 cinsine ait toplam 162 taksonun tehlike kategorisi belirlendi. Bu taksonların 73’ü (%45) endemik, 14’ü (%9) nadir bulunan, 75’i (%46) ise geniş yayılışlı bitkilerdir. Bu taksonların fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı şöyledir: İran-Turan 71 (%43,8), Akdeniz 13 (%8), Doğu Akdeniz 13 (%8), Avrupa-Sibirya 6 (%3,7) ve bilinmeyen veya geniş yayılışlı 59 (%36,5)’dur. IUCN kriterlerine göre; 7 (%4,3) CR (çok tehlikede), 6 (%3,7) EN (tehlikede), 21 (%13) VU (zarar görebilir), 17 (%10,5) NT (tehdit altına girebilir), 104 (%64,2) LC (en az endişe verici) ve 7 (%4,3) DD (yetersiz veri) kategorisinde takson bulunmaktadır. Bu taksonlardan 34 takson (%20.98) yok olma tehlikesi altındadır. Araştırma alanında yapılan inclemelerde taksonlar üzerine risk faktörlerinin büyük oranda antropojenik kaynaklı olduğu gözlemlenmiştir. Aşırı otlatma, aşırı toplama, yol yapımı, tarla/bahçe açma, kentleşme, ormansızlaştırma, doğal habitatların mesire alanına dönüştürülmesi, bataklık alanların kurutulması ve çevre kirliliği türler ve habitatlar üzerinde gözlenen risk faktörleridir. Campanula adiyamanensis Yıldırım & Özcan taksonu küresel ölçekte yok oluş ile karşı karşıyadır.

Anahtar Kelimeler

IUCN, endemik, Besni, sıcak nokta, Türkiye

Endangered Taxa in Besni (Adıyaman-Turkey) District, Where Medi-terranean and Iranian-Anatolian Hotspots are Intersect

Öz

In this research, the IUCN (International Union for Conservation of Nature) red list categories of naturally distributed taxa in the Besni district of Adıyaman province, located in the Mediterranean Basin, where the Mediterranean and Iran-Anatolia hot spots intersect, were investigated by literature review. As a result, the threat categories of a total of 162 taxa belonging to 121 genera in 58 families were determined, based on IUCN criteria. Of these taxa, 73 (45%) are endemic, 14 (9%) are rare, and 75 are widely distributed plants. The distribution of these taxa according to phytogeographic regions is as follows: Iran-Turanian 71 (43.8%), Mediterranean 13 (8%), Eastern Mediterranean 13 (8%), Euro-Siberian 6 (3.7%) and unknown or widely distributed 59 (36.5%). According to IUCN criteria; there are 7 (4.3%) in CR (very endangered), 6 (3.7%) in EN (endangered), 21 (13%) in VU (vulnerable), 17 (10.5%) in NT (threatened), 104 (64.2%) in LC (least concern) and 7 taxa (4.3%) in DD (data deficient) cateories. Of these taxa, 34 taxa (20.98%) are in danger of extinction. Risk factors on taxa in the research area are largely anthropogenic in origin. In the studies conducted in the research area, it was observed that the risk factors on taxa were largely anthropo-genic in origin. Overgrazing, over-harvesting, road construction, field/orchard clearing, urbanization, defor-estation, conversion of natural habitats to recreational areas, drying of swamp areas and environmental pollution are risk factors observed on species and habitats. Campanula adiyamanensis Yıldırım & Özcan taxon is facing extinction on a global scale.

Anahtar Kelimeler

IUCN, endemic, Besni, hotspot, Türkiye

Kaynakça

• Akman, Y. (1990). İklim ve Biyoiklim. Ankara: Palme Yayın.
• Baytop, A. (1998). İngilizce-Türkçe Botanik Kılavuzu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayını.
• Behçet L ve İlçim A (2018). Campanula baskilensis sp. nov. (Campanulaceae), a new chasmophyte from Turkey with unusual capsule dehiscence. Nordic J Bot 36: 1-5.
• Brummitt, R.K. and Powell, C.E. Authors of Plants Names. Kew: Royal Botanic Gardens, 2001. The International Plant Names Index. “<http://www.ipni.org>, (2018-2023).
• Burgman, M.A., Keith, D., Hopper, S.D., Widyatmoko, D., & Drill, C. (2007). Threat syndromes and conservation of the Australian flora. Biological Conservation, 134 (1), 73-82.
• Çetiner, M. (2020). Atatürk Baraj Gölü Havzasının Şanlıurfa Bölümü Florası. Yüksek Lisans Tezi, Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Daget, P. (1977). Le Bioclimat Mediterraneen: Analyse Des Formes Clımatıques Par Le Systeme D'Emberger, Vegetatio, 34 (2), 87-103.
• Davis, P.H. (1975). Turkey: Present State of Floristic Knowledge. Coll Int CNRS, 235, 93-113.
• Davis, P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. UK: Edinburgh University Press.
• Davis, P.H., Mill, R.R. and Tan, K. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. UK: Edinburgh University Press.
• Eğilmez, Ç. ve Tel, A.Z. (2016). Gölbaşı Gölleri Havzasının (Adıyaman) Vejetasyonu. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (BİBAD), 9 (2), 33-50.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler). Ankara: Türkiye Tabiyatını Kurma Derneği.
• Gök, H. (2021). Köklüce Kanyonu (Araban/Gaziantep) Florası. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2000.
• Güner, A. ve Ekim, T. (2014). Resimli Türkiye Florası I. İstanbul: Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Ekşi, G., Güner, I. ve A. Ö. Çimen, A. Ö. (Eds.), (2018). Resimli Türkiye Florası cilt II. İstanbul: ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları.
• IUCN Red List, (2023). International Union for Conservation of Nature (IUCN) Red List, Erişim tarihi: 29.10.2023. Erişim adresi: /https://www.iucnredlist.org.
• İlçim, A. ve Karahan, F. (2020). Rheum telianum (Polygonaceae), a new Species from Southeastern Anatolia (Turkey). Phytotaxa, 477 (1), 81–89.
• MGM, (2021). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, MGM Veri Tabanı, Erişim tarihi: 10.03.2021. Erişim adresi: https://www.mgm.gov.tr/
• Mutlu B, Karakuş Ş (2012). A new species of Ornithogalum (Hyacinthaceae) from East Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Botany, 36 (2), 125 - 133.
• Myers, N., Mittermeier, R.A., Mittermeier, C.G., Da Fonseca G.A.B. ve Kent, J. (2000). Biodiversity hotspots for conservation priorities. Nature, 403 (6772), 853–858.
• Özcan, Z., Mert, N., Özocak, A., Utkucu, N. ve Doğan, E. (2017). Samsat (Adıyaman) Depremi Ön Değerlendirme Raporu. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Özcan, Ş. ve Yıldırım, H. (2022). Campanula adiyamanensis (Campanulaceae), a new species from East Anatolia, Turkey. Annales Botanici Fennici, 59 (1), 281-284.
• Özhatay, F.N., Kültür, Ş. & Gürdal, B. (2022). Check-list of additional taxa to the supplement of flora of Turkey X. İstanbul Journal of Pharmacy, 52(2), 226-249.
• Primack, R.B. (2012). Koruma Biyolojisi, Ankara: Kalkan Matbacılık.
• Sanderson, E., Jaiteh, M., Levy, M.A., Redford, K.H., Wannebo, A.V. and Woolmer, G.(2002). The human footprint and the last of the wild. BioScience, 52 (10), 891-904.
• HGM, (2024). T.C. Milli Savunma Bakanlığı Harita Genel Müdürlüğü, Erişim tarihi: 06.02.2024. Erişim adresi: https://www.harita.gen.tr/ilce/23-adiyaman-besni/
• Uzunhisarcıklı M, Duman H, Yilmaz S (2013). A new species of Bellevalia (Hyacinthaceae) from Turkey. Turkish Journal of Botany, 37 (4), 651 - 655.
• Yıldırım H (2015). Muscari atillae (Asparagaceae): A new species from Eastern Anatolia, Turkey. Phytotaxa, 213 (3): 291-295.
• Yıldırım, H. ve Altıoğlu, Y. (2017). Scilla bilgineri (Asparagaceae: Scilloideae): a new species of Scilla L. from eastern Turkey. Turkish Journal of Botany, 41, 88-95.
• Yıldırımlı, Ş. ve Kılıç, Ö. (2019). A New Species, Allium adiyamanense from Turkey. The Herb Journal of Systematic Botany, 26 (1), 33-39.
• Yıldırımlı, Ş. ve Kılıç, Ö. (2019). Three New Species of Apiaceae Family from Turkey, Bunium sancakense, Pimpinella adiyamanensis, Trigonosciadium solhanense. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 26 (1), 41-52.
• Yıldırımlı, Ş. ve Kılıç Ö. (2019). A New Aethionema (Brassicaceae), A. sancakense and A New Description of A. adiyamanense from Turkey. The Herb Journal of Systematic Botany, 26 (2), 49-58.