TÜRKÇE’DE YÖN-İSTİKAMET KAVRAMININ İFADESİ

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 4, 227 - 243, 30.12.2015

Kamil Veli Nerimanoğlu

Öz

Avrasya'nın arkaik
kültüründe yön ve yönlendirme doğaya göre belirlenmiş, somut olarak güneşin ve
ayın gökyüzündeki yeri, rüzgarın istikameti; denizin, nehrin, suların, aynı
zamanda ağaçların yön bildirme özellikler temel alınmıştır. Altay halklarında
yön ve yönlendirme, bazı farklılıklarla renklere eş değerdir. İnsanın beden
uzuvları, özellikle el, kol baş, ayak yönlendirmede  önemli semantik unsurlar olarak yer almıştır.
Altay halklarında yön ve yönlendirme hayvancılıkta ve ziraatta, savaşta ve
inanç tasavvurlarında belli bir işlevi üstlenmiştir. Yön ve yönlendirmeyi
araştırmakta, Altay halkları dillerinin kelime zenginliği, etno-psikolojik
göstergeleri, renk sembolizasyonu önem taşımaktadır. Altay haklarının
yaşamındaki kozmik özellikler önemlidir. Altay halkları içinde Türklerin,
Moğolların, Mançurların yön ve yönlendirme kurallarının Çin, Japon, Hint ve
Slav kültürleriyle karşılaştırılması ortaya önemli sonuçlar çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mekan, yön, gelenek, dil

Kaynakça

• B. Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, Ankara 1991. C. E. Arseven, Türk Sanatı, İstanbul 1987; A. Gabarin, Renklerin Sembolik Anlamları, Türkoloji Dergisi, Ankara 1968. Hatice Şirin User, Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları(Söz Varlığı İncelemesi), Konya, 2009. K. Tallqwist, Himmelsgegenden und Winden, Studia Orientcala, II, Helsinky, 1928. M. Rasanen, Die Himmelsrichtungen in den Altaishen Spracken Mit Besonderer Berücksichtingung der Türk Sprachen, UAJ, v. 36, Hf. 3-4, 1965. N. A. Boskakov, Karakalpak Dili, I. -II. Ciltler, Rusça, Moskova, 1952. P. Pelliot, Les Motsahinitiale Anjourd'hui Amuic Dans le Mongol des XIII et XIV Siecles JA, Avril-Juin, 1925; N. K. Dimitriyev, Türk Dili, Moskova, 1960. S. Y. Malov, Eski Türk Yazıtları, Rusça, Moskova-Leningrad, 1951. W. Kotwitcz, Altay Dilleri Hakkında Araştırma, Rusça, Moskova 1962. M. Shirokogoroff, Northern Tungus Terms of Orientation, C. IV, 1926.