ROMA VE TÜRK HUKUKU’NDA MİSLİ ŞEYLERİN SAKLANMASI SÖZLEŞMESİNİN (DEPOSITUM IRREGULARE) TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNDEN (MUTUUM) AYRILMASI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 415 - 447, 02.10.2025

Fatma Begüm Yeşiller , Mehmet Yeşiller

Öz

İnsanlar çok eski devirlerden bu yana özellikle başta acil hâller ve savaş durumları olmak üzere mallarını saklatma ya da ödünç verme amaçlarıyla başka kimselere teslim etme ihtiyacı duymaktadır. Söz konusu bu malların başında değerli şeyler, para ve diğer misli şeyler bulunmaktadır. Roma’da ilerleyen dönemlerde genellikle bankacılık faaliyetlerinde söz konusu olan, saklama amacıyla ve mülkiyeti de devredilen paranın aynen değil de, mislen geri verileceği yönündeki anlaşmaların “depositum irregulare”nin konusunu oluşturduğu kabul edilmekteydi. Roma hukukunda izlerine rastlanan bu sözleşme türünün Türk hukukundaki yansıması “misli şeylerin saklanması” başlığı altında Türk Borçlar Kanunu’nun 570. maddesinde görülmektedir. Fakat tıpkı Roma hukukunda olduğu gibi Türk hukukunda da misli şeylerin saklanması sözleşmesi (depositum irregulare), genel saklama sözleşmesinin (depositum) bir türü olarak görülse de esasında tüketim ödüncü sözleşmesi (mutuum) ile benzerlik göstermektedir. Bu sebeple de bu makalede, uygulanacak kuralların belirlenebilmesi bakımından iki sözleşmeyi birbirinden ayıracak ölçütler tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Depositum , Depositum Irregulare , Mutuum , Misli Şeylerin Saklanması Sözleşmesi , Tüketim Ödüncü Sözleşmesi

DISTINCTION BETWEEN THE DEPOSIT OF FUNGIBLE GOODS (DEPOSITUM IRREGULARE) AND THE LOAN FOR CONSUMPTION (MUTUUM) IN ROMAN AND TURKISH LAW

Öz

Since ancient times, people have felt the need to give their possessions to others for safekeeping or lending, especially in times of emergency or war. Valuables, money and other fungible goods are among the most important of these. In later periods of Rome, handing over a sum of money, especially to the bankers, the ownership was transferred. Furthermore the recipient had to return the money as in the same nominal value as given. This legal transaction, constituted the subject matter of the "depositum irregulare". This type of contract, which has traces in Roman law, is reflected in Turkish law in Article 570 of the Turkish Code of Obligations under the title "deposit of fungible goods". However, as in Roman law, also in the Turkish law depositum irregulare, although considered a type of general depositum, is quite similar to mutuum. For this reason, this article will identify the criteria that will distinguish between the two contracts in order to determine the applicable rules.

Anahtar Kelimeler

Depositum , Depositum Irregulare , Mutuum , Deposit of Fungible Goods , Loan for Consumption

Kaynakça

• Atak, Ali Selkor, Roma Hukukunda Tüketim Ödüncü Sözleşmesi (Karz Akdi – Mutuum), İstanbul 2022.
• Aydoğdu, Murat/ Tuncer, Nalan/ Meral, Ö. Oğuzhan, Türk Borçlar Hukuku: Özel Borç İlişkileri (Sözleşmeler Hukuku), Ankara 2023.
• von Ballmos, Thomas, OR Kommentar Schweizerisches Obligationenrecht, Hrsg. Jolanta Kren Kostkiewicz, Peter Nobel, Ivo Schwander, Stephan Wolf, Zürich 2009.
• Bilge, Necip, Borçlar Hukuku: Özel Borç Münasebetleri, Ankara 1971.
• Borkowski, Andrew/ du Plessis, Paul J., Textbook on Roman Law, New York 2005.
• Brox, Hans/ Walker, Wolf – Dietrich, Besonderes Schuldrecht, München 2014.
• Bucher, Eugen, Obligationenrecht: Besonderer Teil, Zürich 1988.
• Buckland, W. W., A Text – Book of Roman Law from Augustus to Justinian, Cambridge 2007.
• Buckler, W. H., The Origin and History of Contract in Roman Law, London 1895.
• von Büren, Bruno, Schweizerisches Obligationenrecht: Allgemeiner Teil, Zürich 1964.
• von Büren, Bruno, Schweizerisches Obligationenrecht: Besonderer Teil ( Art. 184 – 551), Zürich 1972. (Besonderer Teil).
• Bürge, Alfons, “Fiktion und Wirklichkeit: Soziale und rechtliche Strukturen des römischen Bankwesens”, Zeitschrift der Savigny – Stiftung für Rechtsgeschichte, romanistische Abteilung, Bd. 104, 1987, s. 465 – 558.
• Canarslan, Gökçe, “Misli Şeylerin Saklanması Sözleşmesi ile Tüketim Ödüncü Sözleşmesinin Ayrımı ve Sonuçları”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2021, C. 6, S. 2, s. 733 – 759.
• Cometta, Flavio, Schweizerisches Obligationenrecht Kommentar, Hrsg. Jolanta Kren Kostkiewicz/ Peter Nobel/ Ivo Schwander/ Stephan Wolf, Zürich 2009.
• Daube, David, “Money and Justiciability”, Zeitschrift der Savigny – Stiftung für Rechtsgeschichte, romanistische Abteilung, Bd. 96, 1979, s. 1 – 16.
• Develioğlu, Hüseyin Murat, Takas: Kavram – Takas Beyanında Bulunma Hakkının Oluşum Şartları ve Kullanılması – Takasın Hukuki Sonuçları, İstanbul 2012.
• Diler, Tamer, Roma Hukuku Cilt: 2, Borçlar Hukuku, İstanbul 2021. Di Marzo, Salvatore, Roma Hukuku, Çev. Ziya Umur, İstanbul 1954.
• Erbek, Özge, “Taşınır Mülkiyetinin Devrinde Sebebe Bağlılık (İllîlik) – Soyutluk (Mücerretlik) Meselesi”, Yaşar Üniversitesi E – Dergisi Y. 2013, S. Özel Sayı, s. 937 – 985. Eren, Fikret, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler, Ankara 2019. (Borçlar Genel).
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku: Özel Hükümler, Ankara 2019. (Borçlar Özel).
• Eren, Fikret/ Dönmez, Ünsal, Eren Borçlar Hukuku Şerhi, Cilt III, m. 83 – 206, Ankara 2022. (Şerh III).
• Eren, Fikret/ Dönmez, Ünsal, Eren Borçlar Hukuku Şerhi, Cilt IV, m. 207 – 392, Ankara 2023. (Şerh IV).
• Eren, Fikret/ Dönmez, Ünsal, Eren Borçlar Hukuku Şerhi, Cilt V, m. 393 – 646, Ankara 2023. (Şerh V).
• Fargnoli, Iole, “Condictio aus Darlehen (mutuum)”, Handbuch des Römischen Privatrechts, Band II, Hrsg. Ulrike Babusiaux/ Christian Baldus/ Wolfgang Ernst/ Franz - Stefan Meissel/ Johannes Platschek/ Thomas Rüfner, Tübingen 2022.
• Fögen, Marie Theres, “Vom ‘Typenzwang’ des römischen Rechts”, (Spuren des römischen Rechts, Festschrift für Bruno Huwiler zum 65. Geburtstag, Bern 2007, s. 249 – 265)
• Gautschi, Georg, Berner Kommentar: Das Obligationenrecht: Besondere Auftrags- und Geschäftsführungsverhältnisse sowie Hinterlegung (Artikel 425 – 491 OR), Bern 1962.
• Gordon, William M., “Observations on ‘Depositum Irregulare’”, Studi in onore di Arnaldo Biscardi Vol. III, 1982, s. 363 – 372.
• Graber, Christoph K., Basler Kommentar: Obligationenrecht I, Art. 1 – 529 OR, 7. Auflage, Hrsg. Corrine Widmer Lüchinger, David Oser, Basel 2020.
• Gröschler, Peter, “Sachleistung zur Schuldbegründung (Realkontrakte)” Handbuch des Römischen Privatrechts, Band II, Hrsg. Ulrike Babusiaux/ Christian Baldus/ Wolfgang Ernst/ Franz - Stefan Meissel/ Johannes Platschek/ Thomas Rüfner, Tübingen 2022.
• Guhl, Theo/ Koller, Alfred/ Schnyder, Anton K./ Druey, Jean Nicolas, Das Schweizerische Obligationenrecht, Zürich 2000.
• Gümüş, Mustafa Alper, Borçlar Hukuku: Özel Hükümler Cilt I, İstanbul 2013.
• Gümüş, Mustafa Alper, Borçlar Hukuku: Özel Hükümler Cilt II, İstanbul 2014. (Cilt II).
• Gürsel, Nurettin, “Usulsüz Tevdi”, Adalet Dergisi, Y. 1950, C. 1, S. 1, s. 77 – 92.
• Higi, Peter, Obligationenrecht Kommentar, Teilband V2b: Die Leihe Art. 305 – 318 OR, Hrsg. Peter Gauch/ Jörg Schmid, Zürich 2003.
• Honsell, Heinrich, Schweizerisches Obligationenrecht: Besonderer Teil, Bern 2010.
• Hünerwadel, Andreas, Schweizerisches Obligationenrecht Kommentar, Hrsg. Jolanta Kren Kostkiewicz/ Peter Nobel/ Ivo Schwander/ Stephan Wolf, Zürich 2009.
• İmre, Zahit, “Usulsüz Vedia Akdi”, (Türk – İsviçre, Alman, Fransız hukukları üzerinde bir tetkik), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası Y. 1944, C. 10, S. 1 – 2, s. 188 – 228.
• Johnston, David, Roman Law in Context, Cambridge 2002. Jörs, Paul/ Kunkel, Wolfgang / Wenger, Leopold, Römisches Recht, Berlin 1987.
• Karaaslan, Muzaffer, Roma Hukukunda Bankacılık Faaliyetleri Kapsamında Düzensiz Vedia (Depositum Irregulare), İstanbul 2023.
• Kaser, Max, Das Römische Privatrecht, Erster Abschnitt, München 1971.
• Kaser, Max/ Knütel, Rolf/ Lohsse, Sebastian, Römisches Privatrecht, München 2021.
• Kılıçoğlu, Ahmet M., Borçlar Hukuku: Özel Hükümler, Ankara 2021.
• Koç, Nevzat, “İsviçre – Türk Hukukunda Bankaya Tevdi Sözleşmesi”, Prof. Şükrü Postacıoğlu’na Armağan, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, 1997, s. 143 – 207.
• Koller, Thomas, Basler Kommentar: Obligationenrecht I, Art. 1 – 529 OR, 7. Auflage, Hrsg. Corrine Widmer Lüchinger, David Oser, Basel 2020.
• Korkmaz, Fırat, Roma Hukukunda Stipulatio, Ankara 2021.
• Küçükgüngör, Erkan, Roma Hukukunda Vedia Sözleşmesi (Depositum), Ankara 2002.
• Leage, R. W., Roman Private Law, London 1961.
• Lee, R. W., The Elements of Roman Law, London 1946.
• Liebs, Detlef, “The History of the Roman Condictio up to Justinian”, The Legal Mind: Essays for Tony Honore, ed. Neil MacCormick and Peter Birks, Oxford 1986.
• Maurenbrecher, Benedikt/ Schärer, Heinz, Basler Kommentar: Obligationenrecht I, Art. 1 – 529 OR, 7. Auflage, Hrsg. Corrine Widmer Lüchinger, David Oser, Basel 2020.
• Medicus, Dieter/ Lorenz, Stephan, Schuldrecht II: Besonderer Teil, München 2012.
• Müller, Andreas, Basler Kommentar: Obligationenrecht I, Art. 1 – 529 OR, 7. Auflage, Hrsg. Corrine Widmer Lüchinger, David Oser, Basel 2020.
• Müller, Thomas, Schweizerisches Obligationenrecht Kommentar, Hrsg. Jolanta Kren Kostkiewicz/ Peter Nobel/ Ivo Schwander/ Stephan Wolf, Zürich 2009.
• Naneli, Ömer, “Türk Hukukunda Mevduat Hesabı Üzerine Çek Keşide Edilmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Y. 2018, C. 6, S. 12, s. 537 – 562.
• Niemeyer, Theodor, Depositum Irregulare, Halle 1889.
• Oser, H./ Schönenberger, Wilhelm, Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch: Kommentar zum Obligationenrecht 3. Teil: Art. 419 – 529, Zürich 1945.
• Özbay, Ümit Vefa, Roma Hukukunda ve Türk Hukukunda Tüketim Ödüncü (Karz) Sözleşmesi, Ankara 2019.
• Rado, Türkân, Roma Hukuku Dersleri: Borçlar Hukuku, İstanbul 2021.
• Söğütlü, Özlem, Roma Özel Hukuku, Ankara 2022. Sprau, Hartwig, Palandt Bürgerliches Gesetzbuch: Beck’sche Kurz-Kommentare, 76. Auflage, München 2017.
• Tahiroğlu, Bülent, Roma Borçlar Hukuku, İstanbul 2021.
• Tandoğan, Halûk, Borçlar Hukuku: Özel Borç İlişkileri, Cilt: I/2, İstanbul 2008.
• Tiftik, Mustafa, Türk Hukukunda Vedia Sözleşmesi, Ankara 2007.
• von Tuhr, Andreas/ Escher, Arnold, Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Zweiter Band, Dritte Auflage, Zürich 1974.
• Turanboy, Kürşat Nuri, “Tasarruf Mevduatı Sözleşmesinin Hukuki Niteliği”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Y. 1997, C. 1, S. 1, s. 254 – 264.
• Umur, Ziya, Roma Hukuku: Ders Notları, İstanbul 1999. (Roma).
• Umur, Ziya, Roma Hukuku Lügatı, İstanbul 1983. (Lügat).
• Üçer, Mehmet, “Roma Hukukunda ve Karşılaştırmalı Hukukta Faiz Yasağı ve Faiz Sınırlamasına İlişkin Düzenlemeler”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Y. 2011, C. 10, S. 2, s. 217 – 228.
• Vinnius, Arnold, Institutionenkommentar, Schuldrecht: Text und Übersetzung, Heidelberg 2005.
• Yavuz, Cevdet/ Acar, Faruk/ Özen, Burak, Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler), İstanbul 2013.
• Yener, Mehmet Deniz, Vedia Sözleşmesi, İstanbul 2008.
• Zellweger – Gutknecht, Corrine, Berner Kommentar: OR: Allgemeine Bestimmungen, Das Erlöschen der Obligation: Verrechnung, Art. 120 – 126 OR, Bern 2012.
• Zevkliler, Aydın / Gökyayla, K. Emre, Borçlar Hukuku: Özel Borç İlişkileri, Ankara 2016.
• Zimmermann, Reinhard, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, Oxford 1996.
• https://www.mevzuat.gov.tr
• https://mevzuat.sinerjias.com.tr
• https://sozluk.gov.tr
• https://www.verfassungsrecht.ch