Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Ürün Sorumluluğuna İktisap Yeri Hukukunun Uygulanmasının Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 465 - 493, 02.10.2025

Aslıhan Çoban

Öz

Ürün sorumluluğu, hatalı bir ürün nedeniyle ortaya çıkan zararlardan üretici veya tedarik zincirindeki diğer kişilerin hukuken sorumlu tutulmasını ifade eder. Bu tür uyuşmazlıkların yabancılık unsuru içermesi hâlinde, uyuşmazlığa hangi ülke hukukunun uygulanacağı sorusu ortaya çıkmaktadır. Çalışmada, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) m. 36’da yer alan “iktisap yeri” kavramının anlamı ile kapsamı tartışılmaktadır. MÖHUK m. 36 uyarınca, ürün sorumluluğuna ilişkin bir uyuşmazlığa iktisap yeri hukukunun uygulanabilmesi için, zarar verenin ürünü rızasıyla o ülkeye sokmadığını ispat edememesi gerekmektedir. “İktisap yeri” yalnızca ürünün fiziki satın alma yeriyle sınırlı tutulmaması; ürünü iktisap edenin hâkimiyet alanına girdiği yerin de bu kapsamda değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu yaklaşım, hem mağdurun korunması ilkesine uygunluk sağlamakta hem de hukuki öngörülebilirliği artırmaktadır. Diğer yandan, gerek iktisap yeri kavramına ilişkin ortaya çıkabilecek yorum farklılıklarının önüne geçilmesi gerek yazılım gibi somut bir varlık üzerinde cisimleşmemiş ürünlerin kişinin hakimiyeti alanına girdiği yerin kolayca tespit edilebilmesi bakımından ‘‘ürünün ilk kez kullanıma sunulduğu yer hukuku’’, ürün sorumluluğuna ilişkin yeni bir bağlama noktası olarak düşünülebilir.

Anahtar Kelimeler

Ürün Sorumluluğu , Ürün , İktisap Yeri , Uygulanacak Hukuk , MÖHUK

An Assessment of the Applicability of the Law of the Place of Acquisition to Product Liability under Turkish Private International Law

Öz

Product liability refers to the strict, non-contractual liability of the manufacturer or other actors within the supply chain for damage caused by a defective product. In cases involving a foreign element, the question arises as to which country’s law is applicable to the dispute. This study discusses the meaning and scope of the term ‘‘place of acquisition’’ as regulated in Article 36 of the Code No. 5718 Turkish Private International Law and Procedural Law Act (MÖHUK). Pursuant to Article 36, for the law of the place of acquisition to be applicable in a product liability dispute, the person causing the damage must fail to prove that the product was not introduced into that country with their consent. ‘‘The place of acquisition’’ should not be confined solely to the physical point of purchase; rather, the location where the product enters the acquirer's sphere of control should also be considered within this scope. This interpretation aligns with the principle of victim protection and enhances legal predictability. On the other hand, in order to prevent interpretative divergences concerning the concept of the place of acquisition and to facilitate the determination of the place where intangible products such as software enter the individual’s sphere of control, ‘‘the place where the product is first made available for use by the injured party’’ may be considered as a new connecting factor in the context of product liability.

Anahtar Kelimeler

Product Liability , Product , Place of Acquisition , Applicable Law , MÖHUK

Kaynakça

• Akçura Karaman, Tuba: Üreticinin Ayıplı Ürünlerinin Sebep Olduğu Zararlar Nedeniyle Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2008.
• Akıncı, Ziya: Milletlerarası Özel Hukuk, Vedat Kitapçılık, Ankara, 2020.
• Akipek, Şebnem: ‘‘Bedensel Zararların Tazmini Kapsamında Tüketici Hukuku Yönünden Ürün Sorumluluğu’’, Sema Güleç Uçakhan/ Necdet Basa (ed.), Yeni Gelişmeler Işığında Bedensel Zararların Tazmini, C. 2, TBB Yayınları, Ankara, 2016, ss. 23-38.
• Arbek, Ömer: Fikir ve Sanat Eserlerine İlişkin Lisans Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2005.
• Arslan, İlyas: Milletlerarası Özel Hukukta Mutad Mesken Kavramı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Aşkın, Uğur: ‘‘İlaç Üreticisinin Cezaî Sorumluluğu’’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, C. 57, 2024, ss. 115-140.
• Ataberk, Reşat: ‘‘İmalatçının Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu’’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 10, S. 1, 1979, ss. 159-175.
• Atamer, Yeşim M./ Kurtulan Güner, Gökçe: ‘‘Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu ile İmalatçını Sorumluluğu Türk Hukuku Açısından Çözülmüş müdür?’’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 70, S. 2, 2021, ss. 543-588.
• Aybay, Rona/ Dardağan, Esra: Uluslararası Düzeyde Yasaların Çatışması (Kanunlar İhtilafı), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008.
• Aydos, Oğuz Sadık: Ürün Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009.
• Aygün, Mesut: ‘‘Yabancılık Unsurunun Mahiyeti ve Yargılamadaki Rolü’’, Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, C. 16, S. 0, 2015, ss. 1025-1066.
• Bogdan, Michael/ Hellner, Michael: ‘‘Article 7’’, Ulrich Magnus/ Peter Mankowski, (eds.), European Commentaries on Private International Law, Commentary, Volume III, Rome II Regulation, Sellier European Law Publishers, Köln, 2019, ss. 287-297.
• Bogdan, Michael: ‘‘The Treatment of Environmental Damage in Regulation Rome II’’, John Ahern/ Binchy William (eds.), The Rome II Regulation on the Law Applicable to Non-Contractual Obligations, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden-Boston, 2009, ss. 219-230.
• Bozbel, Savaş: Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, İstanbul, On İki Levha Yayınları, 2012.
• Büyüktanır Özcan, Burcu G.: ‘‘Tüketicinin ve Üçüncü Kişilerin Ayıplı Satılanın Kullanılması Nedeniyle Ortaya Çıkan Bedensel Bütünlük İhlali Halinde Manevî Zararların Tazmini’’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 67, S. 3, 2018, ss. 495-534.
• Cappiello, Benedetta: AI-systems and Non-contractual Liability A European Private International Law Analyis, Giappichelli, Torino, 2022.
• Çalışkan, Yusuf: Uluslararası Satım Hukukunda Kanunlar İhtilafı Meseleleri, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Çelikel, Aysel/ Erdem, Bahadır: Milletlerarası Özel Hukuk, Beta Yayınları, İstanbul, 2024.
• Çelt, Damla Özden: ‘‘Ürün Sorumluluğunda Yaşanan Güncel Gelişme: 7223 Sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu’’, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 1, 2021, ss. 73-114.
• Çörtoğlu Koca, Sema: Fikri Mülkiyet Haklarından Doğan Uyuşmazlıklarda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Dardağan Kibar, Esra: Kanunlar İhtilâfı Açısından Yabancı Kamu Hukukuna Bakış, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2012
• Dickinson, Andrew: The Rome II Regulation, Oxford Private International Law Series, Oxford, 2008.
• Doğan, Gedik: ‘‘Bilişim Suçlarında IP Tespiti ile Ekran Görüntüleri Çıktılarının İspat Değeri’’, Bilişim Hukuku Dergisi, C. 1, S. 1, 2019, ss. 51-84.
• Doğan, Vahit/ Yılmaz, Alper Çağrı/ Ayhan İzmirli, L.: Milletlerarası Özel Hukuk, Ankara, 2024.
• Ekşi, Nuray: “Yabancılık Unsuru Taşıyan Akitler ve Bu Akitlerin AT Roma Konvansiyonuna Göre Anlamı”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C. 12, S. 1-2, 1992, ss. 1-10.
• Ekşi, Nuray: Türk ve Avrupa Birliği Hukukunda Yabancı Unsurlu Sigorta Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Erlüle, Fulya: ‘‘Yapımcının Sorumluluğu’’, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 4, 2008, ss. 303-338.
• Ersoy, Ç.: Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Erten, Rifat: Milletlerarası Özel Hukukta Spor, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007.
• Gayretli Aydın, Seda: Yapay Zekânın Ürün Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• Gökyayla, K. Emre: Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2001.
• Graziano, Thomas Kadner: ‘‘The Law Applicable to Product Liability: The Present State of The Law in Europe and Current Proposals for Reform’’, International & Comparative Law Quarterly, C. 54, S. 2, 2005, ss. 475-488.
• Güngör, Gülin: Türk Milletlerarası Özel Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2025.
• Hatipoğlu, Kaan: Yazılım Lisans Sözleşmeleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• Havutçu, Ayşe: Türk Hukukundaki Örtülü Bir Boşluk Üreticinin Sorumluluğu, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2005.
• Hekim, Aylin/ Özdemir, Oylum: ‘‘Sigara Üreticisinin Sorumluluğu’’, Başak Baysal (ed.), Sorumluluk Hukuku Seminerler 2016, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2016, ss. 171-198.
• Illmer, Martin: ‘‘Art. 5 Rome II’’, Peter Huber (ed.), Rome II Regulation Pocket Commentary, Sellier European Law Publishers, Munich, 2011.
• Kanışlı, Erhan: ‘‘Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu (ÜGTDK) Uyarınca Üreticinin Sorumluluğu, İstanbul Hukuk Mecmuası, C. 78, S. 3, 2020, ss. 1413-1468.
• Kaplan, İbrahim: ‘‘İmalatçının Sorumluluğu Üzerine Düşünceler’’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 13, S. 1, 1985, ss. 137-140, (Düşünceler).
• Kaplan, İbrahim: ‘‘Türk ve İsviçre Hukukunda İmalatçının Sorumluluğu’’, Adalet Dergisi, C. 68, S. 1-2, 1977, ss. 78-110, (İmalatçının Sorumluluğu).
• Karaca, Uğur: Yapay Zekânın Haksız Fiillerinden Doğan Hukukî Sorumluluk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• Kaye, Peter: Private International Law of Tort and Product Liability: Jurisdiction, Applicable Law and Extraterritorial Protective Measures, Dartmouth Publishing Company Limited, Aldershot, 1991.
• Keser, Yıldırım: Ürün Sorumluluğu, Seçkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Kıraç Adır, Esma: Robotların Yol Açtığı Zararlardan Doğan Hukukî Sorumluluk, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Kırca, Çiğdem: Ürün Sorumluluğu, Banka ve Ticaret Hukuk Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, 2007
• Kozyris, Phaedon John: ‘‘Rome II: Tort Conflicts on the Right Track! A Postscript to Symeon Symeonides' "Missed Opportunity’’, The American Journal of Comparative Law, C. 56, S. 2, 2008, ss. 471-497.
• Kurose, James F./ Ross, Keith W.: Computer Networking: A Top-Down Approach, Eigth Edition, Pearson PLC, London, 2022. Machnikowski, Piotr: ‘‘Article 5’’, Ulrich Magnus/ Peter Mankowski (eds.), European Commentaries on Private International Law, Commentary, Volume III, Rome II Regulation, Sellier European Law Publishers, Köln, 2019, ss. 211-230.
• Montagnani, Maria Lilla/ Najjar, Marie-Claire/ Davola Antonio: ‘‘EU Regulatory Approach(es) to AI Liability, and Its Application to the Financial Services Market’’, Computer Law & Security Review, C. 53, 2024, ss. 1-19.
• Nomer, Ergin: Devletler Hususî Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Oğuzman, Kemal/ Öz, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. II, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012. Okur, Sinan: Otonom Araçlarda Sözleşme Dışı Hukukî Sorumluluk - Yapay Zeka Sorumluluk Doktrinine Mukayeseli Bir Katkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Oral, Tuğçe: Otonom ve Otomatik İnsansız Hava Aracı (İHA) Sistemlerinin Sebep Olduğu Zararlardan Kaynaklanan Sözleşme Dışı Sorumluluk, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Öz, Turgut: ‘‘Üreticinin Sorumluluğu’’, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 2, 2007, ss. 2-18.
• Özel, Sibel et al.: Milletlerarası Özel Hukuk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• Özel, Sibel: ‘‘İmalatçının Sorumluluğu ve Kitle İletişim Araçları Yoluyla Kişilik Hakkının İhlalinde Uygulanacak Hukuk’’, Avrupa’da Devletler Özel Hukuku ve Yeni Türk Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un Akitler ve Ticaret Hukukuna İlişkin Hükümleri, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2010, ss. 217-229, (Uygulanacak Hukuk).
• Özel, Sibel: ‘‘Milletlerarası Özel Hukukta İmalatçının Sorumluluğu’’, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Prof. Dr. Nuri Çelik’e Armağan, C. 1, Beta Yayınevi, İstanbul, 2001, ss. 874-951, (Milletlerarası Özel Hukukta İmalatçı).
• Özel, Sibel: ‘‘MÖHUK m. 36 İmalatçının Sorumluluğuna Uygulanacak Hukukun Mukayeseli Hukuk Işığında Değerlendirilmesi’’, Bilge Tanrıbilir/Gülce Gümüşlü Tunçağıl (ed.), 10. Yılında MÖHUK Sempozyumu, 6-8 Aralık 2017, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018, ss. 394-420, (İmalatçının Sorumluluğu).
• Özsunay, Ergun: ‘‘Türk Hukukunda Gerçek Bir Boşluk: Yapımcının Sorumluluğu’’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 10, S. 1, 1979, ss. 97-158.
• Özsunay, Ergun: ‘‘Türk Hukukunda Gerçek Bir Boşluk: Yapımcının Sorumluluğu’’, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. 10, S. 1, 1979, ss. 97-158.
• Öztan, Bilge: İmalatçının Sorumluluğu, Turhan Kitabevi, Ankara, 1982;
• Öztan, Fırat: Fikir ve Sanat Eserleri Üzerinde Haklar, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
• Poesen, Michiel: ‘‘Regulating Artificial Intelligence (AI) in the European Union (EU): Exploring the Role of Private International Law’’, SSRN, Posted: 10.11.2021, Last revised: 15.03.2022, ss. 1-16, https://papers.ssrn.com/, ET: 08.11.2024.
• Rieländer, Frederick: ‘‘Die Anknüpfung der Produkthaftung für autonome Systeme’’, Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht, C. 87, N. 2, 2003, ss. 264-305.
• Sağlam, İlyas: 7223 Sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu’na Göre Üreticinin Sorumluluğu, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Sanlı, Kerem C.: ‘‘Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Ürün Sorumluluğu Tazminatının Dayandığı Esasın Eleştirisi’’, Yeşim M. Atamer/ Başak Baysal (ed.), Ürün Sorumluluğu, Sorumluluk Hukuku Konferansları – I, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022, ss. 57-79.
• Serozan, Rona: ‘‘Tüketiciyi Koruma Yasasının Sözleşme Hukuku Alanındaki Düzenlemesinin Eleştirilmesi’’, Yasa Hukuku Dergisi, C.15, S. 173/4, 1996, ss. 579-598.
• Sirmen, Lale: ‘‘Ürün Sorumluluğu’’, M. Tufan Öğüz/ Kerem Öz (ed.), Sorumluluk Hukuku Sempozyumu Bildiri Kitabı (Tam Metinler), 23-24 Haziran 2022, Antalya, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022, ss. 63-92.
• Symeonides, Symeon C.: ‘‘Rome II and Tort Conflicts: A Missed Opportunity’’, The American Journal of Comparative Law, C. 56, S.1, 2008, ss. 173-222, (Rome II).
• Symeonides, Symeon C: ‘‘The Need for a Third Conflicts Restatement (And a Proposal for Tort Conflicts)’’, Indiana Law Journal, C. 74, S. 2, 2000, ss. 437-474.
• Şanlı, Cemal/ Esen, Emre/Ataman-Figanmeşe, İnci: Milletlerarası Özel Hukuk, Beta Yayınları, İstanbul, 2020.
• Tandoğan, Haluk: Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 1981.
• Tanrıbilir, Feriha Bilge: ‘‘Akit-Dışı Borçlara Uygulanacak Hukuka İlişkin Tüzükte (Roma II) Ürün Sorumluluğu’’, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 2, 2010, ss. 121-140, (Roma II).
• Tanrıbilir, Feriha Bilge: ‘‘Milletlerarası Özel Hukukta Ürün Sorumluluğuna İlişkin Kurallara Genel Bakış’’, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 28-29 Mayıs 2009, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Ankara, 2009, ss. 263-293, (Ürün Sorumluluğuna İlişkin Kurallara Genel Bakış).
• Tanrıbilir, Feriha Bilge: Milletlerarası Özel Hukukta Ürün Sorumluluğu, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2004, (Ürün Sorumluluğu).
• Tarman, Zeynep Derya: ‘‘Devletler Özel Hukuku Bakımından İmalatçının Sorumluluğu’’, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 73, 2007, ss. 25-46, (İmalatçının Sorumluluğu).
• Tarman, Zeynep Derya: ‘‘Milletlerarası Özel Hukuk Bağlamında Ürün Sorumluluğu’’, Ürün Sorumluluğu, Sorumluluk Hukuku Konferansları – I, Yeşim M. Atamer/ Başak Baysal (ed.), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022, ss. 263-290, (Ürün Sorumluluğu).
• Tarman, Zeynep Derya: ‘‘The Applicable Law to Contractual and Non-contractual Obligations under Turkish Private International Law’’, Nederland Internationaal Privaatrecht, 2009/1, ss. 15-24 (The Applicable Law to Contractual and Non-contractual Obligations).
• Tarman, Zeynep Derya: ‘‘Türk Hukukunda İmalatçının Sorumluluğuna Genel Bir Bakış’’, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 65, S. 2, 2007, ss. 299-326, (Türk Hukukunda İmalatçının Sorumluluğu).
• Tekinalp, Gülören: Milletlerarası Özel Hukuk, Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2020.
• Tiryaki, Betül: ‘‘Avrupa Konseyi’nin 25.7.1985 Tarihli Direktifi’ne Göre Üreticinin Sorumluluğunun Şartları ve Tüketicinin Korunması Mevzuatı ile Mukayesesi’’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 55, S. 2, 2006, ss. 229-248.
• Tiryakioğlu, Bilgin: ‘‘Genel Olarak Haksız Fiillere, Haksız Rekabete ve Rekabetin Korunmasına Uygulanacak Hukuk’’, Avrupa’da Devletler Özel Hukuku ve Yeni Türk Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un Akitler ve Ticaret Hukukuna İlişkin Hükümleri, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2010, ss. 211-218.
• Turhan, Turgut: Haksız Fiilden Doğan Kanunlar İhtilafı Alanında İka Yeri Kuralı, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1989.
• Uluocak, Nihal: Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, Uygulama Kuralları-Sözleşmeler, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1989.
• Ünal, Akın/ Kalkan, Akif: ‘‘Türk Hukukunda Ürün Sorumluluğu Üzerine Olan ve Olması Gereken Hukuka Dair Genel Düşünceler’’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S. 39, 2019, ss. 45-82.
• Yasan Tepetaş, Candan: İmalatçının Sorumluluğu ve Uygulanacak Hukuk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• Yazıcı, Ayşe Nur Merve: Otonom Aracın Sebep Olduğu Zararlardan Üreticinin Kusursuz Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• Zevkliler, Aydın/ Aydoğdu, Murat: Tüketicinin Korunması Hukuku, Açıklamalı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004.