Main Sources of Science of Exegesis in Hijri IV-VI. th Centuries

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 21 - 40, 30.06.2020

Esat Özcan

Öz

Quranic exegesis and the works on the sciences related to it are among the most important sources that those doing research in the Islamic sciences need. For the first and the most important source of the Islamic sciences is al-Quran. Therefore, we, in this paper, aim to help researchers by introducing the Quranic exegesis and works written about the sciences related to it. By the help of this paper, the re-searchers will know where to find the information they need and will have the opportunity to have a quick access to it. But introducing all the works on this subject requires us to write voluminous books. Because both there are many existing books in the literature and the study is to be done within a paper, we focus on introducing the main works written in Hijri IV-VI.th centuries and present these works in the order of their author’s date of death.

Anahtar Kelimeler

Tafsir (Exegesis), Tafsir Resources, Riwayah, Dirayah, Philology, Ahkam, Ishari

TEFSİR İLMİNİN TEMEL KAYNAKLARI (IV-VI. ASIRLAR)

Öz

Kur’ân’ın tefsiri ve onunla alakalı ilimlerde kaleme alınan eserler, İslamî ilimlerde araştırmalarda bulunmak iste-yenlerin ihtiyaç duyacakları en önemli kaynaklardandır. Çünkü bütün İslamî ilimlerin ilk ve en önemli kaynağı, Kur’ân’dır. Bunun için bu çalışmamızda Kur’ân’ın tefsiri ve onunla alakalı ilimlerde yazılan eserleri tanıtmak suretiyle araştırmacılara yardımcı olmayı hedefliyoruz. Böylelikle araştırmacılarımız, ihtiyaç duydukları bilgileri nereden alacaklarını bilecek ve bu bilgilere daha kısa sürede ulaşabileceklerdir. Ancak bu sahada yazılan bütün eserleri kısa da olsa tanıtılması, ciltler dolusu kitap yazmayı gerektirmektedir. Hem bu alanda yazılan eserlerin çok oluşu hem de çalışmamızın bir makale çerçevesin-de olması sebebiyle sadece hicri IV-VI. asırlarda kaleme alınan belli başlı eserleri tanıtmayı uygun bulduk. Bunun için bu asırlarda kaleme alınan ve ulaşabildiğimiz belli başlı kaynakları, yazarlarının vefat tarihlerine göre ele alarak tanıtmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tefsir Kaynakları, Rivayet, Dirayet, Filolojik, Ahkâm, İşârî

Kaynakça

• Akgül, Muhittin. “Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Te’vilâtu’l-Kur’an”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 57-67.
• Akkoyun, Cihad. İbnü’l-‘Arabi’nin Ahkamü’l-Kur’an’ındaki Metodu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Aydar, Hidayet. Tarih Perspektifinden Örnek Tefsir Metinleri 1. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2016.
• Aydar, Hidayet. “Türkler’de Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 159-235.
• Bakırcı, Saffet. “Meâlimü’t-Tenzîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/203-204. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Begavî, Hüseyin b. Mes‘ûd. Me‘âlimü’t-tenzîl (Tefsîrü’l-Begavî), thk. Abdürrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. (Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/1999-2000.
• Besyûnî, İbrahim. “Mukaddime”. Letâ’ifü’l-işârât, (Tefsîrü’l-Kuşeyrî). mlf. Abdülkerim b. Hevâzin el-Kuşeyrî. 1/3-39. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyye li’l-kitab, 2000.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Ahkâmü’l-Kur’ân li’ş-Şâfi‘î. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2. Basım, 1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirin). 2 Cilt. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
• Birışık, Abdulhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/281-290. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Bulut, Ali. “Filolojik Tefsirle Rivayet Tefsirinin Buluşma Noktası: Zeccâc’ın Meâni’l-Kur’an’ı”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. Bilal Gökkır vd. 313-331. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi Yayınları, 2009.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Muhammed İbn Cerir et-Taberi ve Tefsiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (1968), 79-101.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 8. Basım, 2017.
• Cessâs, Ahmed b. Ali. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’Türâsi’l-‘Arabî, 1405/1984-1985. Dâvûdî, Muhammed b. Ali. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Edenevî (Edirnevî), Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Salih b. Muhammed el-Huzzî. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûmi ve’l-Hikem, 1997.
• Eroğlu, Ali. Müfessir Bağavî, Hayatı ve Tefsirindeki Metodu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1987.
• Fâyid, Abdülvehhâb b. Abdülvehhâb. Menhecü İbn Atıyye fî tefsîri’l-Kur’âni’l-kerîm. Kahire: el-Hey’tü’l-Âmme li-Şuûni’l-Metâbi‘i’l-Emîriyye, 1973.
• Güney, Fikri. “Ebû Ca‘fer en-Nehhâs, Hayatı Eserleri ve ‘Me‘ani’l-Kur’ân’ı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (2005), 156-176.
• Hamevî, Yakût b. Abdullah. Mu‘cemü’l-üdebâ (İrşâdü’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb). thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 1993.
• Humeyd, ‘Afâf Abdülgafur. el-Begavî ve menhecüh fi’t-tefsîr. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1983.
• İbnü’l-‘Arabî, Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Galib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitabi’l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2001-2002.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2001-2002.
• İbn Kutluboğa, Zeynüddîn Kasım. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• İlkiyâ el-Herrâsî, Ali b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Musa Muhammed Ali, İzzet Abd Atıyye. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1405/1984-1985.
• İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/385-388. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kallek, Cengiz. “Mâverdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/180-186. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kara, Ömer. “el-Müfredât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/504-505. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Koca, Ferhat. “Mefhum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/350-353. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. Letâ’ifü’l-işârât, (Tefsîrü’l-Kuşeyrî). thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyye li’l-kitab, 3. Basım, 2000.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn (Tefsîrü’l-Mâverdî). thk. Seyyid b. Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘iyye, ts. Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Nehhâs, Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmülkurâ, 1409/1988-1989.
• Özek, Ali. “el-Keşşâf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/329-330. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Râgıb el-Isfehânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412/1991-1992.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Mahmud Mutricî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts. Sülemî, Muhammed b. Hüseyin. Hakâ’iku’t-tefsîr, (Tefsîrü’s-Sülemî). thk. Seyyid ‘İmrân. 2 Cilt. (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Şahinoğlu, M. Nazif. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/552-553. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tabersî, Fadl b. Hasan. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrut: Dârü’l-‘Ulum, 2005.
• Tahâvî, Ahmed b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Saadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: İSAM Yayınları, 1995, 1998.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/32-33. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Turan, Abdülbaki. “Kuşeyri ve ‘Letâifu’l-İşarât’ İsimli Tefsiri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1991), 35-54.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/553. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Zeccâc, İbrahim b. es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdülcelil Abduh Şilbî. 5 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’iki’t-tenzîl. 4 Cilt. (Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-‘Arabî, 3. Basım, 1407/1986-1987.
• Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmud. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.