Arap Gramerinin Şiirle İstişhâdında Kabilelerin Rolü

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 137 - 162, 01.01.2023

Mehmet Emin Efe

Öz

Hicrî ikinci yüzyılda Arap yarımadasında dil hatalarının hızlı bir şekilde yayılması üzerine, İslâm dininin kutsal metinlerinin dili olan Arapçayı koruma altına alma çalışmaları başlatılmıştır. Bu bağlamda dil âlimleri, doğruluğundan emin olunan bir Arap sözünün şahit olarak kullanılmasından ibaret olan istişhâd yöntemini etkin bir şekilde kullanmışlardır. Kur’ân, hadis, nesir ve şiirin şahit olarak kullanıldığı istişhâd yönteminde şiir, şahit olarak en fazla kullanılan unsur olmuştur. Şiiri ile istişhâd edilecek şairlerin tespiti için fesâhat ölçü alınarak şairler, belirli ölçütlere göre tasnif edilmiştir. Şairlerin mensup olduğu kabileler de istişhâd açısından yapılan tasnifler arasındadır. Kabileler yabancı etkisine maruz kalma açısından tasnif edilmiş, dillerinde bozulma meydana gelen kabileler istişhâd sınırları dışında kabul edilmiştir. Bu çalışmada belirlenen örneklem gramer eserlerindeki gerçekleşen istişhâd, teorideki kabile bağlamında çizilen istişhâd sınırları ile karşılaştırılmıştır. Mezkûr konuya, istişhâd ile ilgili çalışmalarda değinilmiş olsa da konunun, ayrı bir çalışma olarak ele alındığına şahit olunmamıştır. 

Anahtar Kelimeler

İstişhâd, Kabile, Şair, Arap Şiiri, Arap Grameri

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet. “Gassânîler”. DİA 13 (1996), 397-398.
• Ahfeş el-Asgar, Ebû Hasan Ali b. Süleyman. el-İḫtiyâreyn el-Mufaddaliyyât ve’l-Asmaiyyât. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 1. Basım, 1999.
• Avcı, Casim. “Kudâa (Benî Kudâa)”. DİA 26 (2002), 308-309.
• Bağdâdî, Abdülkâdir. Ḫizânetü’l-Edeb ve Lübbü Lübâbi Lisâni’l-‘Arab. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1997.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullâh. Mu‘cemü Me’sta‘ceme min Esmâi’l-Bilâdi ve’l-Mevâḍi‘. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1982.
• Cemîlü Büseyne, Cemîl b. Ma‘mer el-Uzrî. Dîvânü Cemîli Büseyne, Dârü Ṣâdır. Beyrut: Dârü Ṣâdır, ts.
• Cevâd Ali. el-Mufaṣṣal fî Târîḫi’l-Arabi Ḳable’l-İslâm. 20 Cilt. Dârü’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Cumahî, İbn Sellâm Ebû Abdillâh. Ṭabaḳâtü Fuḥûli’ş-Şu‘arâ. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, ts.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yay., 1973.
• Dânî, Ebû Amr Osmân. el-Aḥrufü’s-Seb‘atü li’l-Kur’ân. Mekke: Mektebetü’l-Menâra, 1. Basım, 1408.
• Dânî, Ebû Amr Osmân. el-Muḳni‘ fî Resmi Meṣâhifi’l-Emṣâr. Kahire: Mektebetü’l-Külliyât el-Ezheriyye, ts.
• Durmuş, İsmail. “Nahiv”. DİA 22 (2006), 300-306.
• Ebû Züeyb el-Hüzelî. Dîvânü Ebî Züeyb el-Hüzelî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1. Basım, 1988.
• Ebü’l-Esved ed-Düelî. Dîvânü Ebi’l-Esved ed-Düelî. Beyrut: Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, 1998.
• Emîl Bedî‘ Ya‘kûb. el-Mu‘cemü’l-Mufaṣṣal fi’ş-Şevâhidi’l-Arabiyye. 14 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Esved b. Ya‘fur. Dîvânü’l-Esved b. Ya‘fur. Bağdat: Vezâratü’s-Sekâfe ve’l-İ‘lâm, 1970.
• Fârâbî, Ebû Naṣr. Kitâbü’l-Ḥurûf. Beyrut: Dârü’l-Maşriḳ, 1986.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. el-Cümel fi’n-Naḥv, 1995.
• Hâtim b. Abdillâh et-Tâî. Dîvânü Hâtim b. Abdullah et-Tâî. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 2. Basım, 1990.
• İbn Abdirabbih, Ebû Amr Şihâbuddîn. el-İḳdu’l-Ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1984.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Fetḥ Osmân. el-Ḫaṣâiṣ. 3 Cilt. el-Hey’etü’l-Mıṣriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Kütüb, 4. Basım, ts.
• İbn Esîr, Mecdüddîn. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İbn Fâris, Ebû Huseyn Ahmed. es-Sâhibî fî Fıḳhi’l-Lüğati’l-Arabiyyeti ve Mesâilihâ ve Süneni’l-Arabi fî Kelâmihâ, 1997.
• İbn Hâik el-Hemdânî, Ebû Muhammed Hasan b. Ahmed. Ṣıfatü Cezîreti’l-Arab. Leiden (Hollanda): Maṭba‘atü Berîl, 1884.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Târîḫu İbn Haldûn (el-‘İber). 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-A‘yân fî Enbâi Ebnâi’z-Zamân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl. Feḍâilü’l-Kur’ân. Mektebetü İbn Teymiye, 1. Basım, 1416.
• İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî. el-Uṣûl fi’n-Naḥv. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec. el-Eğânî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü İḥyâi’t-Türâs el-Arabî, ts.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-Ereb fî Ma‘rifeti Ensâbi’l-Arab. Beyrut: Dârü’l-Küttâb el-Lübnâniyyîn, 1980.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî. Ṣubḥu’l-A‘şâ fî Ṣınâ‘ati’l-İnşâ’. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Karaaslan, Nasuhi Ünal. “Hüzeyl”. DİA 19 (1999), 70-72.
• Karadavut, Ahmet. “Arap Dilinde Lahn’ın Doğuşu”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (Ağustos 1997), 325-350.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza. Mu‘cemü Ḳabâili’l-Arabi’l-Ḳadîme ve’l-Hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 7. Basım, 1994.
• Kızıklı, Zafer. “Ebü’l-Esved ed-Dueli’nin Arap Gramer Tarihindeki Yeri ve Önemi”. Dinî Araştırmalar 9/25 (Ağustos 2006), 265-280.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Aḥsenü’t-Teḳâsîm fî Ma‘rifeti’l-Eḳâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 3. Basım, 1991.
• Mecnûn, Kays b. Mülevvaḥ b. Müzâḥim el-Âmirî. Dîvânü Kays b. Mülevvaḥ Mecnûn Leylâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Merzübânî, Ebû Ubeydillâh. Mu‘cemü’ş-Şu‘arâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Muhammed Şurrâb. el-Me‘âlimü’l-Esîre fi’s-Sünneti ve’s-Sîre. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1. Basım, 1411.
• Müberred, Ebû Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muḳteḍab. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Nâsıruddîn Esed. Meṣâdiru’ş-Şi‘ri’l-Câhilî. Mısır: Dârü’l-Me‘ârif, 7. Basım, 1988.
• Ömer b. Ebî Rebîa. Dîvânü Ömer b. Ebî Rebîa. Beyrut: Dârü’l-Kalem, ts.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. Târîhu Âdâbi’l-Arab. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• Râî en-Nümeyrî, Ebû Cendel Ubeyd b. Hüseyn. Dîvânü’r-Râî en-Nümeyrî. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li’l- Ebḥâsi’ş-Şarḳiyye, 1980.
• Semhûdî, Ali b. Abdillâh. Vefâü’l-Vefâ bi Aḫbâri Dâri’l-Muṣṭafâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1419.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân. el-Kitâb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1988.
• Sîrâfî, Yusuf b. Hasan. Şerḥu Ebyâti Sîbeveyhi. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1974.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. Buğyetü’l-Vu‘ât fî Tabaḳâti’l-Luğaviyyîne ve’n-Nuḥât. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü’l-Aṣriyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. el-İḳtirâḥ fî Uṣûli’n-Naḥv ve Cedelih. Dımaşḳ: Dârü’l-Beyrûtî, 2. Basım, 2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Faḍl Celâlüddîn. el-Müzhir fî‘ Ulûmi’l-Lüğati ve Envâ‘ihâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Şemmâḫ b. Dırâr ez-Zübyanî. Dîvânü Şemmâḫ b. Dırâr ez-Zübyanî. Mısır: Dârü’l-Me‘ârif, ts.
• Yahya el-Cebbûrî. eş-Şi‘ru’l-Câhilî Ḫaṣâiṣuhu ve Funûnuhu. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 9. Basım, 2001.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu’cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣâdır, 2. Basım, 1995.
• Zeccâcî, Ebû Kâsım Abdurrahmân. el-Cümelü’l-Kübrâ. Cezayir: Col Karbonal, 1926.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Dârü’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zübeyrî, Musab b. Abdillâh. Nesebü Kureyş. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 3. Basım, ts.