SPACE, PEOPLE AND LITERATURE

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 238 - 259, 31.12.2023

Kenan Bozkurt , Nihat Tekin

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1400282

Öz

In the adventure of life, human beings; People need a place for needs such as shelter, protection, rest, entertainment and production. This need creates an intertwined and complementary network of relationships between space and people. However, this network of relationships is more than just a shelter, it is also a memory that hosts life and bears witness to every moment of life. In this respect, space; It functions to contain and store life and experiences; It surrounds the individual by taking on religious, social, cultural and political identities. It has a significant impact and share in the identity building process in his life adventure. This relationship established between space and people is also an important component of the narrative world. Because place creates a basis for the event to occur in fictional texts. In literary texts that focus on man's own search, the place becomes the womb for the hero and turns into a shelter. Throughout his journey for self-realization, the hero gets the opportunity to strengthen his own essence by feeding on the spirit of the hero in every place he visits. In this sense, this relationship is bidirectional and just as humans shape the space, the space also enables humans to complete their existential quest.
In this study, the relationship between space, people and literature will be examined and the function of space in the adventure of the hero who attempts to construct the self in literary texts will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Space, people, literature, spatial function.

MEKÂN, İNSAN VE EDEBİYAT

Öz

Hayat serüveninde insanoğlu; barınma, korunma, dinlenme, eğlenme, üretme gibi ihtiyaçlardan ötürü bir mekâna ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç, mekânla insan arasında iç içe geçen ve birbirini bütünleyen bir ilişki ağı oluşturur. Ancak bu ilişki ağı, salt bir sığınak olmanın ötesinde yaşantıya ev sahipliği yapan bir hafızadır da ve yaşamın her anına tanıklık eder. Bu yönüyle mekân; hayatı ve yaşanmışlıkları barındırıp saklama işlevi görür; dinsel, sosyal, kültürel ve politik kimliklere bürünerek bireyi çepeçevre kuşatır. Onun hayat macerasında kimlik inşa sürecinde önemli bir etkiye ve paya sahip olur. Mekân ve insan arasında kurulan bu ilişki, aynı zamanda anlatı dünyasının önemli bir bileşenidir de. Çünkü mekân, kurmaca metinlerde olayın meydana gelmesi için bir temel oluşturur. İnsanın kendi arayışını konu edinen edebî metinlerde ise mekân, kahraman için dölyatağı olur ve bir sığınağa dönüşür. Kendini gerçekleştirme adına çıktığı seyahat boyunca kahraman, uğradığı her mekânda onun ruhundan beslenerek kendi özünü tahkim etme fırsatı yakalar. Bu anlamda bu ilişki çift yönlü olup insan mekânı şekillendirdiği gibi mekân da insanın varoluşsal arayışını tamamlamasını sağlar.
Bu çalışmada mekân, insan ve edebiyat arasındaki ilişki irdelenerek edebi metinlerde benlik inşasına girişen kahramanın macerasında mekânın sahip olduğu işlev üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mekân, insan, edebiyat, mekânsal işlev.

Kaynakça

• Addas, Claude. İbn Arabî: Dönüşü Olmayan Yolculuk. Trc. Atila Ataman. İstanbul: Nefes Yayınları, 2015.
• Adıgüzel Özbek, Derya. Mimari Mekânın Tanımlanması Üzerine Bir Çalışma. Doktora Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 2016.
• Aktaş, Şerif. Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 1991.
• Altan, İlhan (1993).”Mimarlıkta Mekân Kavramı”. Psikoloji Çalışmaları 19 (Şubat 2012): 75-88.
• Ar, Mazlum. “Mekân, Yer ve Yersizlik Kavramları Üzerine Bir İnceleme”. Şehir ve Medeniyet Dergisi 7/14 (Haziran 2021): 8-25.
• Aydın, İbrahim Hakkı, “Bir Felsefi Metafor Yolda Olmak”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/ 1 (Şubat 2006): 9-22.
• Bachelard, Gaston. Uzamın Poetikası. Trc Ahmet Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınları, 2008.
• Balkaya, Adem. “Oğuz Kağan Destanı’nda Mekân”. Journal of Turkish Studies 3/2, (2008): 151.
• Barkul, Ömü - Tuncer Gürkaş, Ezgi. “Yer Üzerine Kavramsal Bir Okuma Denemesi”. Sigma, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 4 (2012): 1-11.
• Bennet, Edward Armstrong. Jung Aslında Ne Dedi?. Trc. Işıl Çobanlı. İstanbul: Say Yayınları, 2006.
• Bezenmiş, Tuba. Bir yolculuğun Hikâyesi Yusuf u Züleyhâ Mesnevisinde Kemâlât. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2022.
• Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Trc. Sabri Gürses. İstanbul: İthaki yayınları, 2017.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Anka Yayınları, 2005.
• Demir, Ayşe. Mekânın Hikâyesi Hikâyenin Mekânı Türk hikâyesinde mekân (1870-1922 dönemi). İstanbul: Kesit Yayınları, 2011.
• Demirkaya, Handan. Mekân Kavramının Tarihsel Süreç İçindeki İncelenmesi ve Günümüzde Mekân Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1999.
• Develloğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. 16. Baskı Ankara: Aydın Kitabevi, 2006.
• Doğan, Ahmet. Hüsn ü Aşk Aşk’ın Kalbe Yolculuğu. İstanbul: Değişim Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Babil Simyası ve Kozmolojisi. Trc. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Erginli, Zafer. Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 / 2 (Haziran 2006): 23.
• Göka, Şenol. İnsan ve Mekân. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• Günaydın, Alper. “Yunus Emre’nin kurmacasından tasavvufun kuramsalına: Risâletü’n- Nushiyye’de mekân algısı”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22 (Özel Sayı) “Ocak 2022): 139-154.
• Gürpınar, Çağlayan. Mekân Kurgusunun Kullanıcılar Üzerindeki Psikolojik Etkilerinin Örneklerle İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi , 2000.
• Gürses, İbrahim. “Jung’cu Arketip Teorisi Bağlamında Tasavvufî Öykülerin Değerlendirilmesi: Sîmurg örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/ 1 (Ocak 2007): 77-96.
• Güzelkahraman, Buse Özge. Mekân ve İnsan İlişkisinde Yer Duygusunun Sanal Gerçeklikle Deneyimlenmesi Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi , 2019.
• İçli, Ahmet. “Fuzûlî’ninRind ü Zahid Eserinde Mekân : Meyhane ve Mescit”. TurkishStudies-İnternationalPeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishOrTurkic 7/1 (Winter 2012): 1305-1317. Jung, Carl Gustav. Keşfedilmemiş Benlik. Trc. İhsan Kırımlı. İstanbul: Sayfa Yayınları, 2011.
• Kahveci, Kutsi. “Varlık-Yokluk Arasında: Mekân Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 59 (Haziran 2018): 101-108. Kırlıoğlu, Mehmet - Tekin, Hasan Hüseyin. Güncel Sosyal Hizmet Çalışmaları İnsan-Mekân İlişkisinin Bütüncül Boyutu: Kent-Mekân Çalışmalarında Sosyal Hizmet Gereksinimi. İstanbul: Çizgi Kitabevi yayınları, 2019.
• Korkmaz, Ramazan – Şahin, Veysel. Romanda Mekân Romanda Mekân Poetiği ve Çözümlemeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
• Köseoğle Emine. “Edebiyatta Algısal Mekân” Yapı Dergisi 473 (2020): 40-41.
• Köseoğlu, Emine - Uğurlu, İrem. “Bir Tereddüdün Romanı’nda Algısal Mekânı Ölçek Kavramı İle Okumak”. Yapı Dergisi 473 (2022): 45-47.
• Kuban, Doğan. Mimarlık Kavramları. İstanbul: Yem Yayınları, 2018.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan Tasavvuf ve Benötesi Psikolojisi (Transpersonal Psikoloji). İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
• Mevlana Celaleddin-i Rûmî. Mesnevi. Hazırlayan Firdevs Tunalı. İstanbul: Panama Yayıncılık, 2012.
• Narlı, Mehmet. Şiir ve Mekân. Ankara: Hece Yayınları, 2007.
• Narlı, Mehmet. Romanda Zaman ve Mekân Kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5/7, (2002): 91-106.
• O’kane, Atum. Manevi Rehberlik Sanatı, Jung Psikolojisi ve Tasavvuf. ed.Spielgeman, İnayet Han, Fernandez. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Öner, Haluk. Edebiyat Mekân İlişkisinin Psikolojik ve Sosyolojik Boyutları. (Ed. Öztürk Emiroğlu, Gülsemin hazer, Macit Balık, Hülya Ürkmez) Prof. Dr. Ramazan Kaplan’a Armağan. 1. Baskı Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
• Özbek Adıgüzel, Derya – Ertürk, Doğan Zafer. “Mekânı Anlamak Üzere Süreç Odaklı Bir Yaklaşım”. Tasarım + Kuram Dergisi 24 (Aralık 2017): 79-89.
• Özger, Mehmet. Lâmi’î Çelebi’nin Vâmık u Azra Mesnevîsinin Modern Roman Tekniklerine Göre İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, 2004.
• Pearson, S. Carl. İçimizdeki Kahraman Yaşadığımız Altı Arketip. Trc. Semra Ayanbaşı, İstanbul: Akaşa Yayınları, 2016.
• Rustom, Mohammed. Sufi Metafiziği. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
• Sinan Doğan, “Tarihte İnsan-Mekân Etkileşiminin Safranbolu Kentleşme Kültürüne Etkisi”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu Bildirileri (Karabük 11-12 Ekim 2019), ed. Ayhan Işık, Tuğba Aydeniz, İ. Hakkı İmamoğlu (Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2019), s. 660.
• Solak Güleç, Sevcan. “Mekân-Kimlik etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/1 (2017): 13-37.
• Spiegelman, J. M. (1994). “Manevi Rehberlik Sanatı”, Jung Psikolojisi ve Tasavvuf, ed.Spielgeman, İnayet Han, Fernandez, İnsan Yay. İstanbul.
• Şemsettin Sami. Kâmûsî Türkî. 5. Baskı İstanbul: İdeal Yayıncılık, 2017.
• Şimşek, Selami (2006). “Felsefî ve Tasavvufî Düşünce Perspektifinden Mekân Kavramı Üzerine Bir İnceleme”. https://ayvakti.net/?p=9292[Erişim Tarihi: 10.03.2023]
• Tanrıbuyurdu, Gülçin. Tasavvuf Sembolizmi Bağlamında Cebrî’nin Mihr ü Mâh’ında Kutsal Işık Kutsal Sayı Kutsal Mekân. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/69 (Mart 2020). 188.
• Tekin, Mehmet. Roman Sanatı Romanın Unsurları 1 İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
• Tetik, Bünyamin - Yeşilyaprak Yakup(2016). II. Bâyezîd (Adlî) Divanında İnsan ve Mekân, Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu 28-30 Nisan 2016 Bildiriler Kitabı 1. Cilt, Hermes Ofset, Ankara. Tümer, Gürhan. Mimarî Mekânın Sistem Kuramı, İletişim Kuramı, İşaretbilim, Dilbilim ve Anlambilim Açısından İrdelenmesi Üzerine Bir Deneme. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 1971.
• Usta, Gülay. “Mekân ve Yer Kavramlarının Anlamsal Açıdan İrdelenmesi”. The Turkish Online Journal of Design, Art andCommunication 10/1 (Ocak 2020): 25-30.
• Ülken, Hilmi Ziya. Bilim Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1969.