İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN TE‘VÎLÂTU’L-KUR’ÂN TEFSİRİNDE ARŞ VE MAHİYETİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 16, 30.06.2024

Mehmet Tahir Pekim

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1481527

Öz

Hz. Peygambere gelen vahiy yoluyla algı ve zihin dünyamıza aktarılan arş ve Allah’ın ona istivâ etmesi etrafında, ilk günden beri istifhamlar olagelmiştir. Bazı çekincelerden ötürü bu nassları te’vil etmeyen selef âlimlerinin aksine halef âlimleri bu sıkıntıları bertaraf etmek için bu nassları uygun şekilde te’vil ederek yakın bir tarihe kadar bu meseleleri problem olmaktan çıkarmışlardır. Ancak son yüzyılda ortaya çıkan yeni selefî akımlar tarafından bu konular, tekrar gündeme taşınmıştır. Kur’ân’da otuz üç yerde geçen ع ر ش kökü ve türevlerine dair Mâtürîdî tefsirinde yapılan bu araştırmada Mâtürîdî’nin genellikle arş kelimesini selefin anladığı şekliyle fiziki bir arş değil, Allah’ın hükümranlığının sembolü olarak ifade edildiğini söyleyerek kendinden önce yapılmış ve kendisinin de eklemede bulunduğu birçok te’vile yer vermiştir. O’na göre burada te’vil yaparken göz önünde bulundurulması gereken temel esas Allah’ın yaratılmışlara benzememesidir. Ayrıca İmam Mâtürîdî’ye göre arş ve arşa istivâ ile ilgili tefsir kabilinden bize ulaşan bir rivayet bulunmadığından Allah’ın bundan kesin maksadını bilmemiz mümkün değildir. Mâtürîdî, meleklerin etrafını kuşattığı ve kıyamet gününde taşıdığı arşı da bilinenin aksine Allah’ın kıyamet gününde veli kullarını üzerinde oturtarak kendilerine ikramda bulunacağı taht ve koltuklar olarak yorumlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İmam Mâtürîdî, Te’vîlâtu’l-Kur’ân, Te’vi, Arş, İstivâ

Teşekkür

Hazırladığım bu makalemin derginizde yayınlanması dileğiyle hayırlı çalışmalar diler teşekkür ederim.

Arsh And Its Essence In Ta’vilat Al Qur’an Tafsir Of Imam Mâturîdî

Öz

There has always been questions from the very first day about perception through revelation; and the arsh conveyed to our mental world and Allah’s elevation to arsh. Due to some reservations, the former scholars did not interpret these nasses; on the contrary, latter scholars interpreted them to eliminate these problems, so they solved all problems a short time ago. However, salafî currents having appeared in previous century have carried these issues to its agenda. This study was carried out in tafsir of Mâturîdî about arsh and its derivatives mentioned in thirty-three places in Qur’an; anssd Mâturîdî generally said that the word arsh was not arsh in physical sense as former companions understood, but that it was the symbol of Allah’s domination; and he himself gave place many commentaries to which he also made some additions. According to him, the fundamental of commentary is that Allah does not resemble the created ones. Since no narration reached us in the form of tafsir related to Arsh and elevation to arsh, it is impossible for us to know the certain purpose of Allah in this. Mâturîdî commented on arsh, which angels surrounded and carried on the day of judgement, as thrones and seats, where Allah’s saint servants will sit; and Allah will treat them.

Anahtar Kelimeler

Imam Mâturîdî, Ta’vîlât al Qur’an, Commentary, Arsh, Elevation

Kaynakça

• Adıgüzel, Hanifi. Din Dili Bağlamında Haberi Sıfatlar (Arş-Kürsî ve İstivâ). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Atiyye, Corci Şahin. el-Mu’temed. Lübnan: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2. Basım., 2011.
• Avcı, Metin. İmam Mâtürîdî’nin Fikirlerinde Ebû Hanîfe’nin Etkisi. Basılmamış Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Başoğlu, Tuncay. “Muhkem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/42-44. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Botî, Muhammed Sait Ramazan. es-Selefiyye. Dımeşk: Daru’-Fikr, 9. Baskı., 2007.
• Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâturîdî’yi Keşfetmek: İmam Mâturîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ın Tefsir İlmindeki Yeri,”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 2/7 (Mayıs 2010), 67-93.
• Çelebi, İlyas. “Bekir Topaloğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek-2/603-606. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Doğan, Hacı İsmail. Mâtürîdî’nin Heretik Akımlara Yönelttiği Eleştiriler. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Kitâbu’l-Arş. thk. Şâdî b. Muhammed Al-i Numân. Yemen: Merkezu’n-Nu‘man li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2010.
• el-Mâturîdî, Ebu Mânsûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbu’t-Tevhîd. ed. Fethullah Halîf. İskenderiye- Mısır: Daru’l-Câmi’at el-Misriyye, Tarihsiz.
• el-Mâturîdî, Ebu Mânsûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtu Ehlu’s-Sünne (Tefsîru’l-Mâturîdî). 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1., 2005.
• el-Māturīdī, Muḥammad ibn Muḥammad. Te’vilatü’l-Kur’an tercümesi. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Erdoğan, Elif. İmam Mâtürîdî’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân’da Gaybî Konulara Yaklaşımı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Eyibil, İrfan. “Ehl-iSünnet Kelâmında Haberî Sıfatların Te’vili Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (Şubat 2018), 667-692.
• Görmüş, Adem. Te’vîlâtu’l-Kur’ân’da Fısk Kavramı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Hattaf, Hasan Ahmed. “en-Nususü’l-Mûhime li Teşbîhillah bi Halkıhî ve Mevkıfu’s-Selef ve’l-Halef minha”. Adıyaman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 1/2 (2017), 119-138.
• İbn Ebî Şeybe, Muhammed b. Osman. Muhammed b. Osman b. Ebi Şeybe ve Kitabuhu el-Arş,. thk. Muhammed b Halîfe et-Temimî. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1998.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed. Arşu’r-Rahmân vemâ Verede fihi mine’l-âyât ve’l-Ehâdîs. Riyad: Melik Fehd Devlet Yayınları, Rakam:12, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed. Lisânu’l-Arab. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1. Baskı.,2005.
• İsfihânî, Râgıb. el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1., 1986.
• Kocabay, Harun. Kur’ân’da Arş Kavramı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Koşar, Musa. İmam Mâtürîdî’de Esma-i Hüsna. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1992.
• Kutman Ulu, Melis. İmam Mâtürîdî’ye Göre Haberî Sıfatlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l- Vasîd. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tarihsiz.
• Özdeş, Talip. İmam Mâtürîdî’nin (Te’vîlâtu ehli’s-Sünne) Adlı Eserinin Tefsir ve Metodolojisi Açısından Tahlil ve Tanıtımı. Basılmamış Doktora Tezi: Erciyes Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri, 1997.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/159-165. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Özervarlı, Mehmet Sait. “Selefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/399-402. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Satybaldiyev, Aitmyrza. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân’nında Kıraat. Basılmamış Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Şekeroğlu, Sami. Mâtürîdî’de Ahlak Problemi. Basılmamış Doktora Tezi: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Tetan, Abdulkerim - Keylanî, Muhammed Edib. Avnu’l-Murid li Şerhi Cevheretü’t-Tevhid. 2 Cilt. Dımeşk: Daru’l-Beşâir, 1., 1994.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/32-33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Üzüm, İlyas. “Mücessime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (1. Baskı). 31/448-449. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebu’l-Muin en-Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/568-570. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1. Baskı. 32/156-158. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/204-207. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yolcu, Asiye. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtu’l-Kur’ân’nında fıkhî Görüşleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Yumuk, Mustafa. “Fitne” Geçtiği Âyetlerin İncelenmesi Te’vîlâtu’l-Kur’ân Bağlamında. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Kitâbu’l-Arş. thk. Muhammed b Halîfe et-Temimî. Riyâd: Edvâu’s-Selef, 1. Baskı., 1999.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. Esâsu’l-Belâğe. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1., 2009.