MOUNTAIN METAPHOR IN ISHARİ TAFSİRS FROM KUŞEYRÎ TO BURSEVÎ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 312 - 326, 01.01.2025

Muhammed Balbay

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1484070

Öz

Mountains, with their towering presence and enduring nature, have deep symbolic significance in Sufi interpretations of the Quran. Mountains are the embodiment of fortitude, determination, dignity, and the ability to withstand adversity. Mountains are often seen as places associated with divine revelation. The Prophet Muhammad (pbuh) received divine address on the mountain, and so did the Prophet Moses (pbuh) witness the divine revelation on the mountain. Therefore, mountains symbolize closeness to God Almighty and represent the potential for spiritual awakening and profound experiences within the grandeur of nature. With their majestic stance and size, they are the recipients of God Almighty’s arrogance. In addition, when we look at Sufi interpretations, we see that they symbolize the abdals with their solid and dignified stance. The words “mountain” and “mountains” used in different contexts in the Quran have been given some symbolic meanings in ishari interpretations due to these features. This article examines the semantic world of ishari interpretations and the symbolic meanings attributed to mountains by Sufi commentators Kuşeyrî and Bursevi. Kuşeyrî presents a deep metaphorical richness with the meanings he attributes to mountains, while revealing the reflections of human emotions such as fear, hope and direction. On the other hand, the meanings Bursevi attributes to mountains offer a broad perspective with concepts such as the physical body, the perfect human being, the soul, the ablutions and faith. Bursevi defines mountains as the bones and veins of the earth, emphasizing their existential and ontological dimensions. This study will show how Kuşeyrî and Bursevi enrich and deepen the semantic world of mountains.

Anahtar Kelimeler

Kuşeyrî, letâif, Bursevî, Ruhu, ishari tafsir, cosmic verses, symbolism

Kuşeyrîden Bursevîye İşârî Tefsirde Dağ Metaforu

Öz

Dağlar, yükselen varlıkları ve kalıcı doğasıyla, Kur’an’ın sûfî yorumlarında derin sembolik öneme sahiptir. Dağlar âdeta metanetin, kararlılığın, vakarın ve sıkıntılara karşı koyma yeteneğinin tecessüm etmiş hâlidir. Dağlar genellikle ilahi vahiy ile bağlantılı yerler olarak görülür. Hz. Muhammed (s.a.v.) dağda ilahi hitaba muhatap olmuş, kezâ Hz. Musa da (a.s.) ilahi vahyi dağda müşahede etmiştir. Dolayısıyla dağlar, Yüce Allah’a yakınlığı simgeler ve doğanın görkemi içinde manevi uyanış ve derin deneyimlerin potansiyelini temsil ederler. Heybetli duruşları ve cesametleriyle Yüce Allah’ın kibriyasına mazhardırlar. Ayrıca tasavvufî tefsirlere bakıldığında sapasağlam ve vakur duruşları ile abdalları simgeledikleri de görülür. Kur’an-ı Kerim’de farklı bağlamlarda geçen “dağ”, “dağlar” şeklindeki lafızlara bu özellikleri sebebiyle işârî tefsirlerde sembolik bazı anlamlar yüklenmiştir. Bu makalede işârî tefsirlerin anlam dünyası ve sufî müfessirlerden Kuşeyrî ve Bursevî’nin dağlara yüklemiş oldukları sembolik anlamlar ele alınmıştır. Kuşeyrî, dağlara atfettiği anlamlarla derin bir metaforik zenginlik sunarken, korku, ümit ve istikamet gibi insani duyguların yansımalarını ortaya koymuştur. Öte yandan Bursevî’nin dağlara yüklediği anlamlar, fiziksel beden, kâmil insan, nefs, abdallar, iman gibi kavramlarla geniş bir perspektif sunmaktadır. Bursevî, dağları yeryüzünün kemikleri ve damarları olarak tanımlayarak onların varoluşsal ve ontolojik boyutunu vurgulamıştır. Bu çalışma, Kuşeyrî ile Bursevî’nin dağların anlam dünyasını nasıl zenginleştirdiğini ve derinleştirdiğini gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

Kuşeyrî, letâif, Bursevî, Ruhu’l-Beyân, işâri tefsir, kevnî âyetler, sembolizm

Kaynakça

• Hâzîn, Alaud-Din Ali bin Muhammed bin İbrahim bin Ömer el-Hâzin. Lübabu’t-Te’vil fî Meani’t-Tenzîl, tsh. Muhammed Ali Şahin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995, 4/ 401, 468.
• Akpınar, Ali. “İşarî Tefsir ve Kuşeyrî’nin (ö. 465/1072) Besmele Tefsiri”. Tasavvuf Dergisi, yıl 3 (2002).
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Ruhu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431.
• Dereli, Muhammet Vehbi. “İşârî Tefsirlerin Geçerliliği ve Problemleri Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2011), 129-147.
• Denizer, Nurullah “İşârî Tefsirlerdeki Kıssa ve Mesel Yorumlarında İʻtibâr / Analoji Yöntemi: İsmail Hakkı Bursevî Örneği”. Journal 6/11 (2017), 92-114.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed el-Ensarî el-Kurtubî. el-Câmî li-Ahkami’l-Kur’an, thk. Ahmed el-Berdunî-İbrahim Atfiş, Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1964, 15/103, 105, 291.
• Nesefî, Ebu’l-Berekat Abdullah bin Ahmed en-Nesefî es-Semerkandî. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaiku’l Te’vil (Tefsiru’n-Nesefî), thk. Yusuf Ali Bedevî, Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, Beyrut 1998, 1/84.
• Gördük, Yunus Emre. “İşârî Tefsirin Mahiyeti, Meşrûiyeti ve Bâtınî Yorumdan Farkı”. Marife Dergisi 3/2 (2011), 9-47.
• Gül, Ahmet. “Dağın Öteki Yüzü: Sûfî Tefsirde Dağ Metaforu”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (Aralık 2020), 512-532.
• Harman, Ömer Faruk. “Dağlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993). 8/ 400-401.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddin Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybanî el-Cezerî. El-Kâmil fît-tarih. Beyrut/Lübnan: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1997.
• İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ts. 5/190-194.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ın Bâtınî ve işârî Yorumu / editör: Mustafa Öztürk. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Öztürk, Mustafa. Kurʾan ve Aşırı Yorum: Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Teʾvil Geleneği. Ankara: Ankara Okulku Yayınları, 4. basım. 2016.
• Razî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer el-Hasan b. Hüseyin et-Teymî er-Râzî el-Mulekkab bi Fahreddîn Hatîbur-Rey (ö. 606/1210). Mefâtihu’l-Ğayb/et-Tefsîru’l-Kebîr, Beyrut: Daru İhyait-Türasi’l-Arabî, 1420.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahim es-Sa’lebî en-Nisâbûrî (ö. 427/1035). el-Keşf ve’l-beyân an Tefsiri’l-Kur’an, thk. el-İmam Ebî Muhammed bin Aşur. Dâru İhyau’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut 2002.
• Sarı, Necmi. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD) 2/1 (Mayıs 2015), 137-157.
• Süslü, Mehmet Zeki. Tasavvufî Tefsir Metodu ve Bâtınî Te’vil Geleneğiyle Mukayesesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora, 2017.
• Turan, Abdülbaki. “Kuşeyrî ve Kuşeyrî ve Letaifu’l-işarat İsimli Tefsiri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/4 (Mayıs 1991).
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınevi, 2001). 23/424-428.
• Uludağ, Süleyman. “Abdal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınevi, 1988). 1/59-61.
• Yakar, Hüseyin. “Kur’an’da Dağların Oluşumu ve İşlevine Dair Ayetlerin Tefsir Kaynakları ve Bilimsel Veriler Üzerinden Değerlendirilmesi”. Usul İslam Araştırmaları 33/33 (Haziran 2020), 103-130.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1431.