The Tafsir School Focused on Da'wah: The Example of Anwar al-Baz's al-Tafsir al-Tarbawi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 17, 30.06.2025

Mehmet Nurullah Aktaş

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1619473

Öz

The exegetical movement, which began with the schools of tafsir in Mecca, Medina, and Iraq, developed through numerous tafsirs written using the narrational (riwayah) and rational (dirayah) methods. Over time, these tafsirs were further enriched with commentaries (sharh) and marginal notes (hashiyah), continuing their influence up to the present day. In the contemporary period, new schools of tafsir emerged in response to the Islamic world's interactions with the West. These new approaches led to the production of tafsirs from various perspectives, such as literary, scientific, social, and thematic. One of the prominent trends in this era is the “da'wa-oriented school of tafsir” which focuses on the Qur'an's guidance and call to faith. This school is also referred to by various names, including the “literary-social school of tafsir”, the “movement and action school”, the “action and cause school”, the “revolutionary school of tafsir”, the “message-focused school of tafsir”, and the “fundamentalist school of tafsir”. The founder of this school is the Egyptian exegete Sayyid Qutb (d. 1966), author of the renowned tafsir Fi Zilal al-Qur’an (In the Shade of the Qur’an). In this study, evaluations of works that examine Sayyid Qutb's tafsir as an independent school, as well as those that discuss it under the headings of social tafsir or literary tafsir, will be presented. When looking at the history of tafsir, it is evident that Sayyid Qutb's methodology has been followed by many exegetes. One of the tafsirs written in this style is al-Tafsir al-Tarbawi li'l-Qur'an al-Karim by Anwar al-Baz, which is the subject of this study. It has been observed that al-Baz, in his tafsir, primarily relies on the sources of the da'wa-oriented school of tafsir, particularly Qutb's tafsir. As a result of this study, it has been concluded that Anwar al-Baz's al-Tafsir al-Tarbawi contributes to the recognition of the “da'wa-oriented school of tafsir” as an independent school in the history of tafsir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Tafsir School , The Tafsir School Focused on Da'wah , Anwar al-Baz , al-Tafsir al-Tarbawi

Davet Eksenli Tefsir Ekolü Enver el-Bâz’ın “et-Tefsîru’t-Terbevî” Adlı Tefsiri Örneği

Öz

Mekke, Medine ve Irak tefsir mektepleri olarak başlayan tefsir hareketi, rivayet ve dirayet metoduyla kaleme alınan çok sayıda tefsirle gelişim göstermiş, öne çıkan tefsirler üzerine yazılan şerh ve haşiyelerle günümüze kadar gelmiştir. Çağdaş dönemle birlikte İslam dünyasının Batı ile ilişkilerine bağlı olarak yeni tefsir ekolleri oluşmuş, bu minvalde edebî, ilmî, ictimâî ve mevzuî gibi farklı açılarla çok sayıda tefsir kaleme alınmıştır. Çağdaş dönemde ortaya çıkan bu yönelişlerden biri de Kur’ân’ın hidâyet ve davet boyutunu esas alan “davet eksenli tefsir ekolü”dür. “Edebî-ictimâî tefsir ekolü”, “hareket ve aksiyon ekolü”, “aksiyon ve dâvâ ekolü”, “inkılâbî tefsir ekolü”, “mesaj odaklı tefsir ekolü” ve “fundamentalist tefsir ekolü” gibi isimlerle de nitelenen bu ekolün kurucusu Fî Zılâl’il-Kur’ân tefsirinin yazarı Mısırlı müfessir Seyyid Kutub’tur (ö. 1966). Bu çalışmada Seyyid Kutub’un tefsirini müstakil bir ekol olarak inceleyenler ile ictimâî tefsir ya da edebî tefsir başlığı altında ele alan çalışmaların değerlendirmelerine yer verilecektir. Tefsir tarihine bakıldığında Seyyid Kutub’un metodunun, birçok müfessir tarafından takip edildiği görülmektedir. Bu yöntemle yazılan tefsirlerden biri de çalışmamızın konusunu teşkil eden Enver el-Bâz’ın kaleme aldığı et-Tefsîru’t-Terbevî li’l-Kur’âni’l-Kerîm tefsiridir. Müfessir el-Bâz’ın, tefsirinde başta Kutub’un tefsiri olmak üzere ağırlıklı olarak davet eksenli tefsir ekolünün kaynaklarını esas aldığı görülmüştür. Bu çalışma neticesinde Enver el-Bâz’ın et-Tefsîru’t-Terbevî adlı tefsiri örneğinde “davet eksenli tefsir ekolü”nün tefsir tarihinde müstakil bir ekol olarak yerini almasına katkı sunduğu kanaati hasıl olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Tefsir Ekolü , Davet Eksenli Tefsir Ekolü , Enver el-Bâz , et-Tefsîru't-Terbevî

Kaynakça

• Akbaş, Ahmet. "Mesaj Odaklı Tefsir ve Kur’ân Kültürünü Topluma Ulaştırmadaki Rolü: Ali Küçük Örneği". Batman Akademi Dergisi. 4 / 2 (2020), ss. 47-65.
• Akbaş, Ahmet. “Bilimsel Tefsire Dair Tartışmaların Güncel Değeri”. Şırnak İlahiyat Dergisi. 7/15 (2016), ss. 75-93.
• Akbaş, Ahmet. "21. Yüzyılda Yazılan Türkçe Tefsirlerden Ali Küçük’ün Besâiru’l-Kur’ân’ının Dayandığı Temel Prensiplerin Tahlili". Din Bilimleri. ed. M. Nesim Doru-Ömer Bozkurt. Mardin: Mardin Artuklu Ünv. Yayınları, 2018.
• Atalay, Orhan. 20. Yüzyıl Tefsir Akımı İctimâî Tefsir. İstanbul: Beyan Yayınları 2004.
• Atsız, Burhan. Modern Dönemde Kur’an’a Yaklaşımlar Bağlamında Edebi Tefsir Metodu ve Emin el-Huli. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: Basılmamış Doktora Tezi, 2008.
• Aydar, Hidayet. Klasikten Günümüze Tefsir Metinleri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
• Aydın, Şükrü. “Çağları Aşan Yorumlarıyla Müfessir Ebû Müslim el-İsfahânî”. Kur’ân ve Yorumu -İlk Üç Yüz Yıl-2. İlim Dallarının Düşünce Temellerini Araştırma Enstitüsü. (2019), 103-122.
• Aydın, Şükrü. Kur’an’ı Anlamak. Ankara: Bilay Yayınları. 2022.
• Bâz, Enver. et-Tefsîru’t-Terbevî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâr en-Neşr, Dâr İbn Hazm, 1428/2007.
• Birışık, Abdulhamit. “Tefsir”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilay Yayınları, 2019.
• Çiçek, M. Halil. Kavram Atlası Tefsir I. ed. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitapevi, 2020.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 26. Baskı, 2015.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Doğan, Mehmet Zeki. Kur’ân’ın Bilimsel İ‘câzı. İstanbul: Hiper Yayınları 2021.
• Dumlu, Ömer, Mehmet Aydemir. Tefsir Tarihi. İstanbul: Kitâbi Yayınları, 2022.
• Halidî, Salâh Abdulfettah. Ta’rifu’d-Darisiin bi menehici’l-müfessirin. Dimaşk: Daru’l-Kalem, 1429/2008.
• Havva, Said. el-Esâs fi’t-Tefsîr, Çev: M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Şamil Yayınları, 1989.
• Karadâvî, Yûsuf. Keyfe nete‘âmel me ‘a’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1421/2000.
• Karlığa, Bekir. “Fî Zılâli’l-Kur’ân”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 1996.
• Kırca, Celal. Kur’ân’a Yönelişler. İstanbul: Marifet Yayınları, 2009.
• Koçyiğit, Hikmet. “Tefsirlerin Sınıflandırılması Meselesi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19/31, 2014.
• Köse, Saffet. “Muhammed Ebû Zehre” TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kübeysî, Muhammed. ‘Ayyâş, Mecâlisu’n-nû. Duha: Katar Üniversitesi Yayınları, thk. Heyet, 1441/2019.
• Mertoğlu, M. Suat. “Tefsir”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Müslim, Mustafa. Mebâhisun fi’t-Tefsîri’l-Mevdûî. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 2. Tab’, 1418/1997.
• Paçacı, Mehmet. Kur’ân’a Giriş. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Polat, Fethi Ahmet. “Dirâyet Ağırlıklı Tefsirler”, Tefsir. Editör: Mehmet Akif Koç, Ankara: Grafiker Yayınları 2012.
• Rûmî, Fahd b. Abdurrahman b. Süleyman. İtticâhâtu’t-tefsîr fi’l-karni’r-râbi’ ‘âşer. Arabistan: 1986/1407.
• Sâlih, Abdulkadir Muhammed, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fi’l-‘asri’l-hadîs. Beyrût: Dâr el-Ma’rife,1424/2003.
• Şimşek, Mehmet Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Esra Yayınları, 1997.
• Topaloğlu, Bekir. “Fırka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Turgut, Ali. Tefsir Usulü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1991.