Ebü’l-Fazl Abdullah el-Gumârî’nin İlmî Hayatı ve Tenkit Eserleri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 104 - 130, 30.06.2025

Zeynep Ergin

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1679218

Öz

Abdullah el-Gumârî son dönemde Mısır âlimleri arasında temayüz etmiş bir şahsiyettir. Küçük yaşlarından itibaren ailesi nezaretinde ilimle hemhal olması onun öğrencilik sürecinde dahi eserler telif etmesinde etkili olmuştur. Bu ilmi tahsil, onun ilerleyen süreçte velüd bir âlim olmakla beraber dönemindeki âlimlerle reddiyeleşebilecek seviyeye gelmesine olanak sağlamıştır. Onun, reddiyeleri Ehl-i sünnet anlayışını tesis etmek amacına matuf kaleme aldığı söylenmelidir. İlmî derinlik gerektiren bu çalışmaları diğer eserleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Dolayısıyla bu makale Gumârî’nin eserlerinde gösterdiği başarının arka planını görmek açısından eğitim-öğretim hayatını ele almakta sonrasında genel olarak Kur’ân ilimleri, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf ve diğer alanlarda yazdığı eserlere özel olarak tenkit türü eserlerinin muhtevasına değinmektedir. Makale başlığında müellifin isminin Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk şeklinde zikredilmesi Diyanet İslam Ansiklopedisi maddesinin referans alınmasından kaynaklanmaktadır. Bununla beraber Arap dünyasında müellifin Abdullah Gumârî şeklinde şöhret bulması bu ismin de makalede sıkça kullanılmasını gerekli kılmıştır. Literatürde Gumârî’nin hayatı ve eserleriyle ilgili bazı çalışmalar bulunsa da onun ilmi hayatı ve özellikle tenkit çalışmalarına odaklanılmadığı görülmektedir. İbnü’s-Sıddîk’ın Mısır ulemasına karşı yazdığı tenkitlerine hem sözlü hem yazılı dönüş yapılması, ardından Gumârî’nin de söz konusu kişilerin iddialarına yönelik ikinci defa reddiye yazması onun ilmî derinliğini ve dönemin âlimleri ile olan ilmî etkileşimin keyfiyetini göstermek açısından önemi haizdir. O’nun bilgi birikimini ortaya koyan eserlerinin ele alındığı bu makalede elde edilecek veriler hem Mısır âlimlerinden Gumârî’nin ilmî ve fikrî altyapısını hem de Gumârî’nin yaşadığı Mısır ulemasının ilmî tasavvurunu anlayabilmek açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılarak müellifin ilmî hayatı ve tenkit eserleri hakkında ayrıntılı malumat verilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Abdullah el-Gumârî , Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk , Ezher , Reddiye.

Etik Beyan

Bu makale Yalova Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde yapılan henüz hazırlanmakta olan “Abdullah el-Gumârî ve Hadisçiliği” isimli doktora tezinin birinci bölümünden üretilmiştir.

The Scientific Life and Critical Works of Abu'l-Fazl Abdullah al-Gumārī

Öz

Abdullah al-Gumārī is a prominent figure among Egyptian scholars in the last period. His involvement with science under the supervision of his family from his early ages was effective in composing works even during his student period. This scholarly education enabled him to reach a level where he could refute the scholars of his time as well as being a prominent scholar in the future. It should be said that he wrote his refutations with the aim of establishing the understanding of Ahl al-Sunnah. These works, which require scholarly depth, occupy an important place among his other works. Therefore, this article deals with Gumārī's educational life in order to see the background of his success in his works, and then touches upon the content of his works in the fields of Qur'anic sciences in general, hadith, fiqh, theology, Sufism and other fields, and the content of his works of criticism in particular. The mention of the author's name as Abū al-Fazl Ibn al-Siddīq in the title of the article is due to the reference of the article of the Diyanet Islamic Encyclopaedia. However, the author's fame as Abdullah Gumārī in the Arab world made it necessary to use this name frequently in the article. Although there are some studies on Gumārī's life and works in the literature, it is seen that his scholarly life and especially his criticism studies are not focused on. The fact that Ibn al-Siddiq's criticisms of the Egyptian scholars were responded to both verbally and in writing, and that al-Gumārī wrote a second refutation of their claims, is important in terms of showing his scholarly depth and the nature of his scholarly interaction with the scholars of the period. The data to be obtained in this article, which deals with his works revealing his knowledge, is important in terms of understanding both the scholarly and intellectual infrastructure of al-Gumārī, one of the Egyptian scholars, and the scholarly imagination of the Egyptian ulema in which al-Gumārī lived. In this study, content analysis method, one of the qualitative research methods, is used to provide detailed information about the author's scholarly life and his works of criticism.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Abdullah al-Gumārī , Al-Azhar , Abu’l-fadl Ibn al-Siddiq , Reddiya.

Kaynakça

• Abdullah el-Gumârî, Ebü’l-fazl İbnü’s-Sıddîk. Bida‘u’t-tefâsîr. Fas: Dâru’r-reşâdi’l-hadîse, 2. baskı., 1406.
• Abdullah el-Gumârî, Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk. Mevsû‘atü’l-allâme el-muhaddis el-mütefennin seyyidî eş-şerîf Abdullah b. Muhammed b. es-Sıddîk el-Gumârî. ed. Abdülmün’im b. Abdülazîz İbnü’s-Sıddîk - Mahmûd Saîd Memdûh. 19 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2. Baskı., 2016.
• Abdullah el-Gumârî, Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk. Sebîlü’t-tevfîk fî terceme Abdullah b. es-Sıddîk el-Gumârî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 3. baskı., 1433.
• Ahmed b. Sıddîk el-Gumârî el-Hasanî Suyûtî’nin el-Câmiu’s-Sağîr’inde Yer Alan Uydurma Rivayetler. çev. Tahsin Kazan. Ankara: Sonçağ, 2022.
• Abdülazîz el-Gumârî, Ebü’l-Yüsr İbnü’s-Sıddîk. Ta‘rîfü’l-mü’tesî bi-tercemeti nefsî. Endonezya: Dâru’r-ravzati’l-İslâmiyye, 1437.
• Ahmed b. Mansûr, Ebü’l-Fazl Abbâs. ed-Dürrü’l-mensûr min esânîd Ebi’l-Fazl Ahmed b. Mansûr. Filistîn: Vâha Âlu’l-beyt li’t-türâs ve’l-ulûmi’ş-şer‘iyye, 1436.
• Aslan, Şükrü. “Mahallî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Aybakan, Bilal. “Sübkî, Tâceddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bardakoğlu, Ali. “İbnü Rüşd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 20. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Benli, Mehmet Sami. “Miftâhu’l-Ulûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/20-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Benli, Mehmet Sami. “Mi̇ftâhu’l-ulûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Bolay, M. Naci. “Ahdarî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Cebbârî, Abdullah el-. el-İctihâdü’l-fıkhî inde’l-hâfız Abdullah b. Sıddîk el-Gumârî el-Hasenî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1432.
• Durmuş, İsmail. “Kazvînî, Hatîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Durmuş, İsmail. “Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Eroğlu, Muhammed. “İbn Âşir el-Fâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Galbezûrî, Nesîbe el-. Abdullah b. es-Sıddîk el-Gumârî menhecuhû ve cuhûduh fi’t-tefsîr ve ulûmi’l-Kurân. Fas: Dârü’l-Mağribiyye, 2023.
• Hamâde, Fârûk. Abdullah b. Sıddîk el-Gumârî: el-Hâfız en-Nâkid. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1427.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbnü’s-Sıddîk, Ebü’l-Fazl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kavak, Özgür. “Zekkāk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kaya, Mahmut. “Farâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kaya, Mahmut. “Makūlât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Kayrevânî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ebî Zeyd el-. er-Risâle fî fıkhi’l-İmâm Mâlik. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts. Mahmûd Sa‘îd b.. Muhammed Memdûh eş-Şâfi‘î, Mahmûd Sa‘îd. Teşnîfü’l-ismâ‘ bi-şuyûhi’l-icâze ve’s-semâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-mısriyye, 2. baskı., 1434.
• Memdûh, Mahmûd Sa‘îd. İrtişâfu’r-rahîk min esânîd Abdullâh İbnü’s-Sıddîk. Filistîn: Vâha Âlu’l-beyt li’t-türâs ve’l-ulûmi’ş-şer‘iyye, 1442.
• Özel, Ahmet. “Kettânî, Muhammed Abdülhay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/335-336. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Turan, Abdülbaki. “el-Elfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yardım, Ali. “İbn Ebû Cemre, Abdullah b. Sa’d”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “İbn Âsım, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yavuz, Mehmet. “Mekkûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/578. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yiğit, Mesut. “Seyyid Abdullah el-Gumârî’nin Hayatı ve ‘el-İ’lâm’ Adlı Eseri Bağlamında Tasavvufî Düşüncesi”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/17 (2022), 193-222.
• Kifâyetü’t-tâlibi’r-rabbânî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. 4 Cilt. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 1441.
• Yalnız, Fatma. “Ulûmu’l-Kur’ân Külliyatı Yazımı Konusunda Süyûtî’nin, Bulkîni’nin Ve Kafiyeci’nin Birbirlerinden Ne Ölçüde Etkilendiklerinin Tespiti”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Ocak 2022), 208-241. https://doi.org/10.53683/gifad.986972.
• Yalnız, Fatma. Tefsirde Usûl Arayışları: Erken ve Klasik Dönemin Karakteristik Metinleri Bağlamında. Ankara: Fecr Yayınları 2022.