Türk Halk Müziğinde Gurbet Kavramının Tezahürü Olarak İstanbul

Yıl 2025, Sayı: Pera’da Zaman, Mekân ve Sanat, 43 - 58, 07.09.2025

Samet Tunç

Öz

Genel bir izahla bu çalışma, Türk halk müziği içerisinde bulunan ve en bilindik unsurlardan biri olan “gurbet” kavramının İstanbul ile özdeşleşmesini ve bunun temel sebeplerini aktarmaktadır. Bunun için öncelikle gurbet kavramı kökü ve anlamı itibarıyla incelenmiş, devamında ise bu kavramın Türk halk kültürü ve müziği içerisindeki önemine değinilmiştir. Çalışmanın devamında ana örnek olarak ele alınan İstanbul’un; göç, gurbet, müzik ile ilişkilerine değinilmiş ve bu kavramların oluşumundaki temel sebeplere yer verilmiştir. Özellikle 1950 itibarıyla başlayan göç dalgası ve bunun İstanbul ile olan ilişkisi bu bölümün ana maddesi olmuştur. Çalışmanın başlıkla ilişkilendirildiği kısımda ise çalışma için seçilen: “Yarim İstanbul’u Mesken mi Tuttun” ve “A İstanbul Sen Bir Han mısın” adlı iki eser seçilmiş ve seçilirken İstanbul ile doğrudan ilişkili olmasına özen gösterilmiştir. Betimsel analiz yoluyla; bu eserlerdeki ana temalar, ezgisel kodlar ve şiir içerikleri, tespit edilmiş bu tespitler ile gurbet kavramı ilişkilendirilmiştir. Gurbete gidenin psikolojisi üzerine başlayan çalışmaya, geride kalanın muhtemel hisleri üzerinden devam edilmiş ve seçilen eserlerle de desteklenmiştir. Sonuç bölümünde ise seçilen eserler üzerinden yapılan tespitlerin ortak paydalarına yer verilmiş ve genel hatlarıyla İstanbul’un eserler üzerindeki yerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gurbet , Türk halk müziği , İstanbul , Göç

Kaynakça

• Kaynakça Akman, M. (2010). Erzincan Türkülerinde Göç Kavramı. Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu Bildirileri (28–29–30 Mayıs 2010, Balıkesir) s. 45–52. Balıkesir: Pınarbaş Matbaacılık.
• Aydın, İ., & Sağer, T. (2023). Türk Halk Müziği Ekosisteminde Çalgı ve Vokal İcra Etkileşimi: Hançere Tekniklerinin Oluşumunda Müzikal Davranışlar. Etnomüzikoloji Dergisi, 6(3), s. 59–79.
• Bora, T. (2002). Modern ve Medenî. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (27. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Günay, E. (2021). Müzik Sosyolojisi: Sosyolojiden Müzik Kültürüne Bakış. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Gürel, A., & Balta, Y. (2011). İstanbul’un Göç Olayı ve Etnik Hayat Üzerine. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi(1), Aralık.
• Kaymakçıoğlu, N. B. (2009). Ahmet Gazi Ayhan’ın Hayatı ve Sanat Hayatı, (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mirzaoğlu, F. G. (2019). Gurbet Türkülerinde İstanbul İmgesi: Yârim İstanbul’u Mesken Mi Tuttun. Folklor/Edebiyat, 25(100), s. 849–859.
• Ortaylı, İ. (2007). İstanbul’dan Sayfalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Türkmen, N. (2023). Gurbet ve Seyahat Kavramları ile Âşık Sümmânî’de Cismanî Gurbet ve Seyahat Olguları Üzerine Bir Değerlendirme. TÜRÜK: Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 11(33), s. 72–91.
• Türkmen, N. (2023). Gurbet Teması ve İstanbul Algısı Üzerine Folklorik Bir Değerlendirme. TÜRÜK: Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 11(32), 72–91.
• Yalçınkaya, Ş. (2018). Klâsik Türk Edebiyatında Gurbet ve Nevres-i Kadîm’in Gurbeti, Journal of Turkish Language and Literature, 4(1), s. 322–343.
• Yücel, H. (2022). Türkülerde Gurbet Teması. Academic Knowledge, 5(2), s. 271–281.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Gurbet. Türk Dil Kurumu Sözlük. https://sozluk.gov.tr Erişim Tarihi: Belirtilmemiş.
• Kirmen Dergi. (t.y.). Karacaoğlan’da Gurbet. Tuvart. https://www.tuvart.net/kirmen-dergi- karacaoglanda-gurbet Erişim Tarihi: Belirtilmemiş.
• Görsel Kaynakça RepertuKül. (t.y.). A İstanbul Sen Bir Han Mısın? (https://www.repertukul.com/A-ISTANBUL-SEN-BIR-HAN-MISIN-163 / Erişim Tarihi: Belirtilmemiş.)
• RepertuKül. (t.y.). Yarim İstanbul’u Mesken Mi Tuttun? (https://www.repertukul.com/YARIM-ISTANBUL-U-MESKEN-MI-TUTTUN-2353 / Erişim Tarihi: Belirtilmemiş.)
• RepertuKül. (t.y.). Ceviz Oynamaya Geldim Odana Tuttun? (https://www.repertukul.com/CEVIZ-OYNAMAYA-GELDIM-ODANA-3587 Erişim Tarihi: Belirtilmemiş.)