YAPAY ZEKÂ’NIN HUKUK TARİHİ USULLERİNDEN “MAKÂSID” VE “MASLAHAT” İLE AMAÇ YORUMU ÇERÇEVESİNDE YORUMLANMASI HAKKINDA BİR DENEME

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 144 - 164, 30.12.2024

Yücel Oğurlu

Öz

Yapay zekâ hakkında hemen her meslek ve bilim sahasının kendine özgü yaklaşımlarının olduğu görülür. İnsan ile yapay zekâ robot karşılaşmasında ahlak ve etik tartışmalarının doğrudan sebep olabileceği ontolojik ve varoluşsal problemler yanında, bunun yanında felsefi, teolojik ve hukuki problemler ve müzakerelerin ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir. Bu çalışmada, ilahî/semavi dinler olarak adlandırılan Musevilik, Hristiyanlık ve İslam’ın yapay zekâya, İslam Hukuku ilke ve kuralları açısından değerlendirilmesi ilk bakışta boş bir çaba olarak değerlendirilebilir. Fakat bu dinlerin günümüzdeki teknolojik gelişme ve değerlendirmeleri kayda değerdir. Esasen teolojik açıdan çalışma problematiği oluşturabilecek temel soru olarak yapay zekâya gai yorum (amaç yorumu) ile yaklaşıldığında bunun sonuçlarının ne olacağı, meşruiyeti ve değeri konularına çözüm aranmıştır. Çalışmada, İslam hukukunun amaçları olan makâsıd çerçevesinde yapay zekâ konusu, Türkiye’de Makâsıd çerçevesinde incelenirken onun önemli parçası olan istislah/maslahat konularına ise amaç yorumuyla yoğun ilişkisi dolayısıyla detaylı olarak girilmiştir. Çalışma güncel bir konuya dair semavi dinlerin reddiyeci veya kabullenici tavırlardan hangisini seçtiklerini; bu görüşleri ciddiye almanın veya almamanın oluşturacağı tehditlere dikkat edilmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler

Yapay zeka, maslahat, makasıd, hukukun amaçları, İslam Hukuku

Kaynakça

• Ak A, ‘İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi’ (2022) 26 (2) Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 717
• Altun ML, ‘Yapay Zekâ Üzerine Fıkhi Bir Analiz’ (2023) 26 (2) Dicle İlahiyat Dergisi 227
• Butterworth CE, ‘Medieval Islamic Philosophy and the Virtue of Ethics’ (Jul 1987) 34 (2) Arabica 221
• Dönmez İK, ‘Maslahat’<https://islamansiklopedisi.org.tr/mubah> Erişim Tarihi 1 Ekim 2024
• Dönmez İK, ‘Mübah’<https://islamansiklopedisi.org.tr/mubah> Erişim Tarihi 1 Ekim 2024
• Elmahjub E, ‘Artificial Intelligence (AI) in Islamic Ethics: Towards Pluralist Ethical Benchmarking for AI’ (2023) 36 Philosophy & Technology <http://dx.doi.org/10.1007/ s13347-023-00668-x> Erişim Tarihi 1 Ekim 2024
• Fakhar A, ‘Religious Ethics in the Age of Artificial Intelligence and Robotics: Exploring Moral Considerations and Ethical Perspectives’ <https://aiandfaith.org/religious-ethics-in-the-age-of-artificial-intelligence-and-robotics-exploring-moral-considerations-and-ethical-perspectives/> Erişim Tarihi 1 Haziran 2024
• Gazali İ, İhyau Ulumiddin Cilt 1 (Denizli 2004) <https://ghazali.org/ihya/turc/ihya_1_-_ilim.pdf> Erişim Tarihi 3 Temmuz 2024
• Gezer İ, ‘İslam Hukukuna Göre Yapay Zekânın Hukuki Mahiyeti’ (Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2022)
• Gülan A, ‘Conseil d’Etat’nın Kamu Yararı Kavramına Yaklaşımı’ iç 2000 Yılında İdari Yargı Sempozyumu (11-12 Mayıs 2000 Ankara) 23
• Johnston D, ‘20. Yüzyıl Fıkıh Usûlünün Bilgi Kuramı ve Yorum Anlayışında Dönüşüm’ (Adem Yığın çev) (Nisan 2011) (17) İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 105
• Kuş F, ‘Gazâlî’nin Hukuk Anlayışında Maslahat Düşüncesi’ (Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017)
• Köse S, İslam Hukukuna Giriş (Hikmetevi Yayınları 2022)
• Lombart M, İslam’ın Altın Çağı (Nezih Uzel çev, Pınar Yayınları 2002)
• Mohadi M, Tarshany Y, ‘Maqasid Al-Shari'ah and the Ethics of Artificial Intelligence: Contemporary Challenges’ (2023) 2 (2) Journal of Contemporary Maqasid Studies 79
• Münavi MA, Feyzu’l-Kadir Cilt 1, 542
• Oğurlu Y, ‘Yapay Zekânın İdare Hukuku ve İdari Yargıda Doğuracağı Tartışmalar’ (2021) iç İdare Hukuku ve İdari Yargı Uluslararası Sempozyumu ISALAJ 2021 (24-26 Mayıs 2021 İstanbul) 59
• Özkan M, ‘Şer‘î Hükümlerin Ta‘lîli ve İbadetlerde İçtihat Meselesi’ (Ekim 2012-Mart 2013) 5 Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 55
• Pathan MSK, Khoso AA, Ahmed M, ‘Digital Model Anecdotes Through Artificial Intelligence in Socioeconomic and Islamic Investments’ (2022) 3 (2) International Research Journal of Education and Innovation <https://doi.org/10.53575/irjei.v3.02(22) 21.195-209> Erişim Tarihi 1 Ekim 2024
• Raquib A, ‘Islamic Virtue-Based Ethics for Artificial Intelligence’ (2022) 2 Discover Artificial Intelligence <http://dx.doi.org/10.1007/s44163-022-00028-2>1 Erişim Tarihi 1 Ekim 2024
• Rome Call for AI Ethics (2020) <https://www.romecall.org/the-call/> Erişim Tarihi 15 Nisan 2024
• Ryan D, ‘A Christian’s Perspective on Artificial Intelligence’ <https://christoverall.com/> Erişim Tarihi 7 Ağustos 2024
• Smuha, N A Natalie A Smuha, ‘The EU Approach to Ethics Guidelines for Trustworthy Artificial Intelligence’ (2019) 20 (4) Computer Law Review International 97
• Suyuti C, Camiü’s Sağir Cilt 4 (Ocak Yayınları 2013)
• Şâtıbî İM, El-Muvâfakat- İslami İlimler Metodolojisi Cilt 2 (Mehmet Erdoğan çev, İz Yayıncılık 1990)
• Tirmizî, Süneni Tirmizi, Kitabül İlm, 19, IV/425
• ‘Yapay Zekâ Çağında İslam ve Hukuk Sempozyumu’ Yıldıray Sipahi (ed), <https://ihyaz.mehmetakif.edu.tr/files/yapay-zeka-caginda-islam-ve-hukuk.pdf> (2022) Erişim Tarihi 1 Ocak 2024
• Yıldırım Ö, ‘İslam Felsefesinde İnanç–Akıl İlişkisi’ <https://www.felsefe.gen.tr/islam-felsefesinde-inanc-akil-iliskisi/> Erişim Tarihi 3 Ekim 2024
• Zahrah MA, ‘The Tenth Source: The Principle of Means (adh-Dhara'i')’ in The Fundamental Principles of Imam Malik's Fiqh <https://www.iium.edu.my/deed/lawbase/maliki_fiqh /usul11.html> Erişim Tarihi 9 Ekim 2024