Typographic geometric decorations of the Anadolu Seljuk period

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 53, 165 - 179, 12.06.2025

Mevlüt Anıl Fidan

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1441244

Öz

There are basic features such as thinking and speaking that distinguish human beings from the creatures in the universe and in the common living space. Human life is significantly facilitated by language, listening, speaking, reading and writing. Writing has played an important role in expressing oneself in almost every subject. With the invention of writing, communication has further developed and expanded in the history of mankind. The concern to make Ma'kıli and Kûfi writing upright and angular requires the scribes to have a serious knowledge of geometry. Kufic writing, which is written upright and angular, is more prone to geometric shapes than other types of writing due to its form. Kufic writing also appears with different types such as Angular Kufic, Braided Kufic, and Knotted Kufic, which offer examples close to geometric ornamentation.
It took a long time for writing to begin to be used in architecture. Here, artists have made outstanding efforts to make themselves successful in the expression of art without figures. Kufic script is usually seen in architecture in flowered or braided forms. While floral Kufic has more floral elements consisting of curved branches or rumi leaves, Braided Kufic has more geometric constructions. This study will be based on the evaluation of the schemes that develop mostly in braided kufic fiction but do not contain any writing or expression.

Anahtar Kelimeler

Tile , Stone , Geometric Ornament , Anatolian Seljuk , Writing

Anadolu Selçuklu dönemi tipografik geometrik süslemeler

Öz

İnsanı evrende, ortak yaşam alanındaki canlılardan ayıran düşünme ve konuşma gibi temel özellikler bulunmaktadır. İnsan hayatını dili, dinlemesi, konuşması, okuması ve yazması önemli ölçüde kolaylaştırmaktadır. Yazma, insanın kendisini hemen her konuda ifade etmesinde önemli rol üstlenmiştir. Yazının icadı ile birlikte insanlık tarihinde iletişim daha da gelişmiş ve genişlemiştir. Ma’kıli ve Kûfi yazının dik ve köşeli bir şekilde yapılma kaygısı yazıcıların ciddi bir geometri bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir. Dik ve köşeli olarak yazılan Kûfi yazı, formu gereği geometrik şekillere diğer yazı türlerinden daha fazla yatkındır. Kûfi yazı kendi içerisinde Köşeli Kûfi, Örgülü Kûfi, Düğümlü Kûfi gibi farklı türleriyle de geometrik süslemeye yakın örnekler sunan yazılı uygulamalarla karşımıza çıkmaktadır.
Yazının mimaride kullanılmaya başlaması uzun bir süre gerektirmiştir. Burada sanatçılar kendisini figürsüz sanat ifadesinde başarılı kılmak üzere üstün çalışmalar gerçekleştirmiştir. Kûfi yazı mimaride genellikle çiçekli veya örgülü formlarıyla görülmektedir. Çiçekli Kûfi’de daha çok kıvrım dallar ya da rumi yapraklardan oluşan bitkisel ögeler yer alırken, Örgülü Kûfi’de daha çok geometrik kurgular karşımıza çıkar. Bu çalışma, içerisinde daha çok örgülü kûfi kurgusunda gelişen fakat içerisinde herhangi bir şekilde yazı ya da ifade barındırmayan aynı zamanda yazıdan gelişen geometrik şemaların değerlendirilmesi üzerine oluşacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çini , Taş , Geometrik Süsleme , Anadolu Selçuklu , Yazı

Kaynakça

• Bakırer, Ö. (1982). Kûfi yazıda geometrik yorumlar. Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, 1,1-20.
• Demiriz, Y. (2004). İslam sanatında geometrik süsleme – Bir envanter denemesi. İstanbul.
• Duran, R. ve Aslan, Y. (2019). Selçuklu dönemi Konya yapılarında motifleşen Türk damgaları. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 10, 107-126.
• Dursun, Ş. (2016). Anadolu Selçuklu kervansaraylarında süsleme. [Doktora Tezi], Selçuk Üniversitesi.
• Dursun, Ş. (2021). Keykubadiye sarayı geometrik süslemeli sır altı çinileri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 639-675.
• Gün, R. (1993). Amasya çevresindeki mimari eserlerde yazı kullanımı. [Yüksek Lisans Tezi], Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Hoppal, M. (2014). Avrasya’da şamanlar (B. Bayram ve Ş. Ç. Çapraz, Çev). İstanbul: YKY Yayınları.
• Mülayim, S. (1976). Palmet motiflerinin tipolojisi, Anadolu, 20, 141-153.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk mimarisinde geometrik süslemeler – Selçuklu çağı. Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mülayim, S. (1990). Selçuklu geometrik düslemeleri. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(9), 47-53.
• Tekiner, F. (2022). 15. ve 20. yüzyıllar arasında yapılmış tuğra tezhiplerinin renk, motif ve tasarım açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi], Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Şimşir, Z. (2001). Konya’daki Selçuklu çini dekorasyonunda kûfi ve ma’kıli yazı. 1. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi: Bildiriler II (311-331). Selçuklu Araştırmaları Merkezi.
• Yetkin, Ş. (1974). Türk halı Sanatı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Selçuklu mirası. (t.y.). 12 Ocak 2024 tarihinde https://www.selcuklumirasi.com/ adresinden erişildi.