Evaluation of Turkish coursebooks in the context of texts and questions in PISA reading skills

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 53, 149 - 163, 12.06.2025

Ayşe Yıldırım , Saadet Maltepe

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1630163

Öz

The concept of literacy is much more than knowing how to read and write. From this perspective, PISA (Programme for International Student Assessment) measures literacy skills in three different areas. In this study, based on the PISA reading skills assessment framework, the reading texts and activities in the Turkish textbooks and the texts in the theme assessment sections were analyzed in terms of form and type as included in PISA and the reading comprehension questions were evaluated according to PISA reading skills cognitive processes. In the study, document analysis method was used and 5th, 6th, 7th and 8th grade Turkish textbooks used in the 2023-2024 academic year were selected as data collection tools. The data obtained were analyzed with descriptive analysis technique. In terms of text type, it was concluded that the texts related to reading skills in Turkish textbooks were mostly selected from “Continuous texts” and “Mixed texts” were not included. In the analysis of text types, it was observed that the texts related to reading skills in Turkish textbooks were mostly selected from story and explanation types, while other text types were less common. As a result of the examination of the cognitive processes in PISA, it was found that the questions related to “Locate Information” and “Understand” processes were mostly included in the examined textbooks, while questions related to “Evaluation and Reflection” process were less included.

Anahtar Kelimeler

PISA , reading skills , Turkish course books , text format and type , cognitive processes

Türkçe ders kitaplarının PISA okuma becerileri alanındaki metinler ve sorular bağlamında değerlendirilmesi

Öz

Okuryazarlık kavramı okuma yazma bilmekten çok daha fazlasıdır. Bu bakış açısıyla okuma becerisini ölçme ve değerlendirmede PISA (Programme for International Student Assessment), okuryazarlık becerisini üç farklı alanda ölçer. Bu araştırmada, PISA okuma becerileri değerlendirme çerçevesinden hareketle Türkçe ders kitaplarındaki okuma metinleri ve etkinlikleri ile tema değerlendirme bölümlerindeki metinlerin şekil ve tür bakımından PISA’da yer verilen şekliyle incelemesi ve okuduğunu anlama sorularının PISA okuma becerileri bilişsel süreçlerine göre değerlendirmesi yapılmıştır. Araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmış, veri toplama aracı olarak 2023-2024 eğitim öğretim yılında kullanılan 5,6,7 ve 8.sınıf Türkçe ders kitapları seçilmiştir. Elde edilen veriler betimsel analiz tekniği ile çözümlenmiştir. Metin şekli bakımından Türkçe ders kitaplarındaki okuma becerisine yönelik metinlerin daha çok “Devamı olan metinler” den seçildiği, “Karma metin”lere ise yer verilmediği sonucuna ulaşılmıştır. Metin türüne yönelik yapılan incelemede ise Türkçe ders kitaplarındaki okuma becerisi ile ilişkili metinlerin en çok hikaye ve açıklama türündeki metinlerden seçildiği, diğer metin türlerine ise daha az yer verildiği görülmüştür. PISA’daki bilişsel süreçlere yönelik yapılan inceleme sonucunda incelenen ders kitaplarında “Bilgiye Ulaşma” ve “Anlama” süreçlerine yönelik sorulara daha çok, “Değerlendirme ve Derinlemesine Düşünme” sürecine yönelik sorulara ise daha az yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

PISA , okuma becerileri , Türkçe ders kitapları , metin şekli ve türü , bilişsel süreçler

Kaynakça

• Aktaş, E. (2022). 2018-2021 LGS Türkçe sorularının PISA okuma yeterlik düzeylerine göre değerlendirilmesi Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(1), 258-276.
• Altun, K. (2021). 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki tema değerlendirme sorularının PISA düzeylerine ve yenilenmiş Bloom Taksonomisi’ne göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Altun, M. ve Gürbüz M. Ç. (2019). PISA uygulamalarının tanıtımı (1. Bölüm). S. Çepni (Ed.), PISA ve TIMMS mantığını ve sorularını anlama içinde (s.1-16) (2.baskı). Pegem Akademi.
• Aydın, İ. (2022). Liselere Geçiş Sınavı’nda (LGS) yer alan Türkçe sorularının Türkçe Dersi Öğretimi Programı ve PISA okuma becerileri yeterlikleri bağlamında incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Batur, Z., Ulutaş, M. ve Beyret T. N. (2019). 2018 LGS Türkçe sorularının PISA okuma becerileri hedefleri açısından incelenmesi. Millî Eğitim, 48(1), 595-615.
• Benzer, A. (2019). Türkçe ders kitaplarının PISA okuma yeterlik düzeyleri ile imtihanı. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 7(2), 96-109.
• Benzer, A. ve Evci, B. (2021). PISA ölçütünde metinsellik rubriği geliştirme. Turkish Journal of Primary Education (TUJPED), 6(1), 18-35.
• Bozkurt, B.Ü., Uzun, G.L. ve Lee, Y.H. (2015). Korece ve Türkçe ders kitaplarındaki metin sonu sorularının karşılaştırılması: PISA 2009 sonuçlarına dönük bir tartışma. International Journal of Language Academy, 3(9), 295-313.
• Çelik, T. (2023). Türkçe ders kitaplarının bilimsel yeterlik ölçütlerine göre incelenmesi. Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Dergisi, 6(2), 237-255.
• Diker Coşkun, Y. (2013). Türkçe ders kitaplarının PISA sınavı okuma ölçütleri açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(26), 22-43.
• Dilidüzgün, Ş. (2021). Türkçe öğretiminin yapısı kapsamında okuma kültürü açısından PISA sonuçlarıyla ilişkilendirilmesi (6.Bölüm). İ.S. Aydın ve Ö. Yahşi (Ed.), PISA ve okuma kültürü içinde (s.99-129). Nobel Yayıncılık.
• Evci, B. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin PISA ölçütünde metinsellik özelliklerine göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• İnce, M. ve Gözütok, F. D. (2017). Türkçe 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarının PISA okuma becerilerine göre incelenmesi. Turkısh Studies, 12(33), 213-225.
• Kaldırım, A. ve Tavşanlı, Ö. F. (2018). Sınıf öğretmeni adaylarının metin türlerine ve metinlerin Türkçe derslerinde kullanımına ilişkin görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 48 (224), 397-414.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi “kavramlar-ilkeler-teknikler” (14. Baskı). Nobel Yayın Dağıtım. MEB (2005). 2003 projesi ulusal nihai rapor. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 28.11.2023)
• MEB (2010a). PISA 2006 ulusal nihai raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 28.11.2023)
• MEB (2010b). PISA 2009 ulusal ön raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 28.11.2023)
• MEB (2015). PISA 2012 araştırması ulusal nihai raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 28.11.2023)
• MEB (2016). PISA 2015 ulusal raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 28.11.2023)
• MEB (2019a). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=663. (Erişim tarihi: 11.10.2023)
• MEB. (2019b). PISA 2018 Türkiye ön raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 02.12.2021)
• MEB (2021). Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Resmi Gazete. Sayı: 31628 (14.10. 2021).
• MEB (2023). PISA 2022 Türkiye Raporu. T. C. Millî Eğitim Bakanlığı. https://pisa.meb.gov.tr/www/raporlar/icerik/5 adresinden alınmıştır. (Erişim tarihi: 16.03.2024)
• Miles, M. B. & Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage Publication. OECD (2003). Assesment framework-mathematics, rading, science and problem solving knowledge and skills. https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/33694881.pdf. Erişim tarihi: (06.05.2024)
• OECD (2006). Assessing scientific, reading and mathematical literacy, a framework for PISA 2006. Programme for ınternational student assessment. https://www.oecd-ilibrary.org/education/assessing-scientific-reading-and-mathematical-literacy_9789264026407-en. (Erişim tarihi: 06.05.2024)
• OECD (2009). Assessment framework key competencies in reading, mathematics and science. https://www.oecd-ilibrary.org/education/pisa-2009-assessment-framework_9789264062658-en. (Erişim tarihi: 06.05.2024)
• OECD (2013). PISA 2012 Assessment and analytical framework: mathematics, reading, science, problem solving and financial literacy. https://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/PISA%202012%20framework%20e-book_final.pdf . (Erişim tarihi: 06.05.2024)
• OECD (2017). PISA 2015 Assessment and analytical framework: science, reading, mathematic,financial literacy and collaborative problem solving. https://www.oecd.org/education/pisa-2015-assessment-and-analytical-framework-9789264281820-en.htm . (Erişim tarihi: 06.05.2024)
• OECD (2019a). PISA 2018 Assessment and analytical framework. OECD Publishing, Paris. https://www.oecd.org/education/pisa-2018-assessment-and-analytical-framework-b25efab8-en.htm . (Erişim tarihi: 12.01.2023)
• OECD (2019b). PISA 2018 Results (Volume I): what students know and can do. PISA, OECD Publishing, Paris. https://www.oecd.org/education/pisa-2018-results-volume-i-5f07c754-en.htm . (Erişim tarihi: 12.01.2023)
• OECD (2023). PISA 2022 Assessment and analytical framework. OECD Publishing, Paris. https://www.oecd.org/publications/pisa-2022-assessment-and analytical-framework-dfe0bf9c-en.htm . (Erişim tarihi: 10.10.2023)
• Sever, S., Kaya, Z. ve Aslan C. (2017). Etkinliklerle Türkçe Öğretimi (4.baskı). Tudem Yayıncılık.
• Sur, E. (2022). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metin Altı Soruların Yenilenmiş Bloom Taksonomisi’ne Göre İncelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(1), 430-451.
• Şenyıldız, N. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okuma kazanımlarını gerçekleştirme yeterliliği ve PISA’daki okuma becerileri alanındaki etkisi açısından değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Tuzlukaya, S. (2019). 8. sınıf Türkçe dersi merkezî sınav sorularının PISA okuma becerileri yeterlilikleri açısından incelenmesi. The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 5(1), 92-100.