ENDERUNLU FAZIL’IN III. SELİM MERSİYESİ (İNCELEME-METİN)

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 39, 19 - 37, 15.06.2018

Mesut Bayram Düzenli

https://doi.org/10.31795/baunsobed.437765

Cited By: 3

Öz

Mersiye, Divan
edebiyatında kişinin vefatından duyulan üzüntünün dile getirildiği, ölen
kişinin iyi taraflarının anlatıldığı ve kendisine hayır duanın edildiği bir
türdür. Mersiyelerde, dünyanın faniliği ve insanoğlunun ölüm karşısındaki
çaresizliği vurgulanarak ölen kişinin yakınlarına sabır ve metanet tavsiye
edilir. Allah’ın takdirine rıza gösterilmekle birlikte feleğe sitem ve ondan
şikâyet yer alır. Eğer vefat eden bir hükümdarsa, yeni hükümdara hayır dua
etmek âdeti de vardır.

Kendisine mersiye
yazılan hükümdarlardan biri de Sultan III. Selim’dir. III. Selim, 1789-1807
yılları arasında yaklaşık on sekiz yıl tahtta bulunmuş bir Osmanlı padişahıdır.
Dönemin Divan şairleri kendisinden, “yumuşak tabiatlı, İskender gibi, cömert,
sanatkâra iltifat eden, adil ve emin” gibi vasıflarla söz etmişler; devrinin
rahatlık ve huzur dolu olduğunu şiirlerinde anlatmışlardır. Sultan III. Selim,
Nizam-ı Cedidi kurduğu için 1807’deki Kabakçı Mustafa isyanı ile tahttan
indirilmiş, 1808 senesinde çıkan yeniçeri isyanı sırasında kendisinin tekrar
tahta geçeceği endişesini taşıyan IV. Mustafa’nın emriyle katledilmiştir. Divan
şairlerinden Enderunlu Fazıl ve Ayni III. Selim’in katledilmesinden duydukları
acıyı yazdıkları mersiyede dile getirmişlerdir.

Bu çalışmada,
Enderunlu Fazıl Bey’in III. Selim’e yazdığı mersiye şekil ve muhteva bakımından
ele alınacaktır. Bu meyanda mersiyenin bölümleri, şairin felekten şikâyeti,
padişahın vasıflarına dair anlattıkları, onun vefatına sebep olanlar hakkındaki
düşünce ve ifadeleri gibi hususlar değerlendirilecektir. Mersiyenin metni,
Enderunlu Fazıl Divanı’nın matbu ve yazma nüshalarında gerek beyit sayısı ve
gerekse ifadeler bakımından farklılıklar göstermektedir. Bu sebeple, mersiyenin
tenkitli metni de çalışmanın sonunda ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, Mersiye, III. Selim, Enderunlu Fazıl Beğ.

Enderunlu Fazıl’s Mersiye For Selım III (Research-Text)

Öz

“Mersiye” is a genre in Classical Turkish poetry where the sorrow for the dead person is expressed, good sides of the dead is given and the poet prays for the dead person. In mersiye the poet writes about the fact that the World has an end and human is helpless when the death comes. The poet gives his best feelings to friends and relatives of the dead, reproaches and complaints about fate also are uttered. If the dead was a ruler then the poet wishes good and prays for him.

Sultan Selim III is one of the Ottoman emperors who was elegized after his death. After having sat 18 years in throne he was dethroned with Kabakcı Mustafa rebellion in 1807. His era was praised by poets by expressing his kindnes, generosity and justice. Because of his formation Nizam-i Cedid, a new army, he was killed with the order of  Mustafa IV with the concern that he could gain access to the throne again. Ottoman poets like Enderunlu Fazil and Ayni expressed their grief by writing an elegy for Selim III.

In this paper we will take on the Mersiye written by Enderunlu Fazıl Bey for Selim III focusing on its literary form and function. The chapters of Mersiye will be analyzed, and the topics such as complaints from faith, good characteristics of Selim III, and the responsible persons in his death will be brought into consideration. The text of the Mersiye is not the same in printed edition and in handwritten copy therefore the number of couples, styles are different. For this reason a critical edition of the text will be added at the end of study.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, Mersiye, Selim III, Fazıl Beg Enderuni

Kaynakça

• Bursalı Mehmed Tahir. (1972). Osmanlı Müellifleri. C II. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen (haz.). İstanbul: Meral Yayınevi.
• Delil-i Budalaname. Koç Müzesi Türkçe Yazmaları, MS 420.
• Düzenli, M. B. (2012). XVIII. Yüzyıl Divan Şairlerinin Gözüyle Padişahlar ve Saltanat Dönemleri. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/3, Summer, 1075-1122.
• Enderunlu Fazıl. Divan. Ankara Milli Kütüphane Yazmaları, 06 Mil Yz A 3490.
• Enderunlu Fazıl. Divan. Bulak, 1258 (1842).