Tobacco Agriculture and Reji Company in the Period of the II. Meşrutiyet (Constituonalism) in the Ottoman Press

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 41, 419 - 446, 15.06.2019

Kenan Demir

https://doi.org/10.31795/baunsobed.580791

Cited By: 9

Öz

Tobacco began to be known by the discovery of the
American continent and soon began production all over the world. Tobacco
cultivation began in the Ottoman state in the early 17th century and spread to
all regions in a short time. The end of tobacco farming in the Ottoman Empire
was an important source of tobacco farming farmers, and the state began to earn
significant income from tobacco farming. With the moratorium declared in 1875,
the Ottoman state declared that the repayments of the borrowers that it had
made could not do. After this moratorium, the buyers established the Duyun-ı
Umumiye Administration, which will control the important income sources of the
Ottoman state. One of the sources of income that the Duyun-ı Umumiye Administration
will control is tobacco agriculture. Duyun-ı Umumiye Administration established
the Reji Company in 1884 in partnership with Credit Ansalt in Vienna, Banker
Bleichröder in Berlin and Ottoman Bank in order to better manage tobacco
revenues. Tobacco revenue will be shared between the Reji Company, the Duyun-ı
Umumiye Administration and the Ottoman state. With the establishment of the
company Reji, tobacco planting, trading and manufacturing in the Ottoman Empire
was monopolized by this company for 30 years. With the establishment of Regji,
major problems have arisen in tobacco farming. The reason for these problems
was the management of tobacco agriculture in the direction of Reji's own
company. Reji chose to sell tobacco farming in an attempt to control tobacco
farming and to sell off-farmers' production of illegally trafficked crops to
sell to Reji. This has led to the spread of tobacco smuggling in the country
and there have been bigger problems in the country due to the rescue
organization that Reji has established to combat smuggling. Tens of thousands
of Ottoman citizens were killed by the army. With the establishment of the Reji
Company, many articles about Reji began to appear in the press of the period.
In this study II. In the Ottoman press after the Constitutional Monarchy,
writings about tobacco agriculture and Reji were examined. In these writings,
Reji's damages to Ottoman agriculture were explained, and it was requested that
the company would not be re-negotiated with the company due to the close of the
term of the Reji Company. It is also emphasized that the monopoly
administration is not a suitable policy for the development of tobacco
agriculture in the country.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Tobacco, Reji Company, Press

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ OSMANLI BASININDA TÜTÜN TARIMI VE REJİ ŞİRKETİ

Öz

Tütün Amerika kıtasının keşfiyle bilinmeye başlanmış
ve kısa sürede tüm dünyada üretimine başlanmıştır. Tütün ekimine, Osmanlı
devletinde 17. yüzyıl başlarında yapılmaya başlanmış ve kısa sürede tüm
bölgelere yayılmıştır. Tütün tarımının Osmanlı’da yaygınlaşması sonucu tütün
tarımı çiftçilerin önemli bir geçim kaynağı olmuş ve devlet de tütün tarımından
önemli bir gelir elde etmeye başlamıştır. 1875 senesinde ilan edilen moratoryum
ile Osmanlı devleti yapmış olduğu borçlanmaların geri ödemelerinin
yapamayacağını ilan etmiştir. Bu moratoryumdan sonra alacaklılar Osmanlı devletinin
önemli gelir kaynaklarını kontrol edecek olan Duyun-ı Umumiye İdaresi’ni
kurmuşlardır. Duyun-ı Umumiye İdaresi’nin kontrol edeceği gelir kaynaklarından
biri de tütün tarımıdır. Duyun-ı Umumiye İdaresi tütün gelirlerini daha iyi
yönetmek amacıyla 1884 senesinde
Viyana’dan Credit Ansalt, Berlin’den Banker Bleichröder ve Osmanlı Bankası (Şenel, 2018: 271-291) ortaklığında Reji Şirketi’ni
kurmuştur.  Tütün geliri Reji Şirketi,
Duyun-ı Umumiye İdaresi ve Osmanlı devleti arasında pay edilecekti. Reji Şirketi’nin
kurulmasıyla Osmanlı’da tütün ekimi, ticareti ve imali 30 yıllığına bu şirkete
tekel olarak verilmişti. Reji’nin kurulmasıyla birlikte tütün tarımında büyük
sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların nedeni Reji’nin kendi şirket çıkarı
doğrultusunda tütün tarımını yönetmesiydi. Reji tütün tarımını kontrol etmek
amacıyla tütün tarımına sınırlamalar getirmesi ve düşük fiyat politikası
uygulaması sonucu çiftçiler, üretimlerini Reji’ye satmaktan ziyade kaçak
yollarla satmayı tercih etmiştir. Bu da ülkede tütün kaçakçılığın yaygınlaşmasına
neden olmuş ve Reji’nin kaçakçılıkla mücadele etmek için kurduğu kolculuk
teşkilatı nedeniyle ülkede daha büyük sorunlar yaşanmıştır. On binlerce Osmanlı
vatandaşı kolcular tarafından öldürülmüştür. Reji Şirketi’nin kurulmasıyla
birlikte dönemin basınında Reji hakkında birçok yazı görülmeye başlamıştır. Bu
çalışmada II. Meşrutiyet sonrası Osmanlı basınında tütün tarımı ve Reji
hakkında görülen yazılar incelenmiştir. Bu yazılarda Reji’nin Osmanlı tarımına
olan zararları anlatılmış ve Reji Şirketi’nin görev süresinin bitmesinin yakın
olması nedeniyle bu şirketle tekrar anlaşma yapılmaması istenmiştir. Ayrıca tekel
yönetimin ülkede tütün tarımını geliştirmesi için uygun bir politika olmadığı
vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tütün, Reji Şirketi, Basın

Kaynakça

• Aydın Vilayetinde Tütüncülük ve Tütün Mahsulü, (Ağustos 1922). Türkiye İktisat Mecmuası, 7, 198-200.
• Anadolu’da Tütün Hâsılatı, (1 Kasım 1921). Yeni Ziraat Gazetesi, 19, 117.
• Dünyanın Tütün İstihlak, (14 Mayıs 1913). Felahat, 4, 61-62.
• Memalik-i Osmaniye’de Tütün Ziraatı, (28 Haziran 1914)., Felahat, 31, 481-482.
• Müjde: Rejinin Defteri Dürülüyor, (6 Nisan 1911). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Dördüncü Sene, 147, 289-290.
• Tütün Ticareti, (27 Ekim 1907a). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, 26, 361-363.
• Tütün İhracatı, (15 Aralık 1907b). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Birinci Sene, 32, 457-458.
• Tütün Ziraatı ve Reji Meselesi, (13 Eylül 1908a). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, İkinci Sene, 18, 274-276.
• Tütüncülük, (4 Ekim 1908b). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, İkinci Sene, 21, 321-326. Tütün Ticaret ve Ziraatının İnhisarı ve Serbesti Ziraat ve Ticaretimizin Maruz Olduğu Büyük Tehlikeler, (1 Aralık 1910). Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Dördüncü Sene, 3, 33-35.
• Tütün Ziraatı, (1 Haziran 1923). Yeni Ziraat Gazetesi, 38, 230-233.
• Yeni Anonim Şirketler, (25 Mayıs 1916). İktisadiyat Mecmuası, 13, 8.
• A. Cezmi, (1 Şubat 1923), İstanbul İşçi Hayatı Hakkında Tetkikler: Tütün İşçileri, Aydınlık, 13, 346-348.
• Ahmet Şemseddin, (17 Mart 1909). Müjde, Tatbikat, 1, 1-7.
• A. Emrad, (2 Nisan 1910). Bir Şirketin Yirmi Altı Senelik Hayatı: Reji Mukavelenamesini Tecdid Etmeli, İştirak, 6, 90-92.
• Ahmet Hamdi, (10 Ocak 1918). Reji Meselesi ve Türkiye’de Tütüncülük, Ticaret-i Umumiye Mecmuası, 26, 19-22.
• Ethem Nejad, (28 Nisan 1913a). Harici Ticaretimiz ve İstihlaki Milli, Toprak, 3, 52-53.
• Ethem Nejad, (19 Haziran 1913b), Tütün Meselesi, Toprak, 7, 124-127.
• Erdoğmuş, (11 Eylül 1913). Rejinin Müthiş Bir Belası ve Ziraatçılarımız, Toprak, 12, 197-198.
• İbrahim Pertev, (31 Ağustos 1918). Sanayi İstatistik Sanayi Gıda-iye 7: Buz İmalatı ve Tütün İmalatı, Sanayi, 39, 142-143.
• M. Rıfat, (5 Haziran 1913). Tarik-i Terakkiye Doğru, Ekinci, 4, 25-26.
• Mehmet Zeki, (13 Temmuz 1916). Neşriyat-ı Cedide Münasebetiyle Yeni İstikbal-i İktisadiyemiz, İktisadiyat Mecmuası, 20, 7.
• Parvus Efendi, (14 Ocak 1914a). Türkiye’nin Mali Esareti: Devletlerin İktisadi Rekabetleri, Bilgi Mecmuası, 3, 242-244.
• Parvus Efendi, (14 Ocak 1914b). Bir Aylık İktisadi ve Mali Hadiseler, Bilgi Mecmuası, 3, 328-330.
• Tekin Alp, (6 Mart 1916). Tütün Meselesi, İktisadiyat Mecmuası, 2, 1-3.
• Tekin Alp, (5 Temmuz 1917). Tütün Zirai Kooperatif Şirketi, İktisadiyat Mecmuası, 59, 7-8. Türkiye’de Tütün, (1972). İstanbul, Tifdruk Matbaacılık Sanayi.
• Akpınar, M. (1999). II. Meşrutiyet Meclisince Rejinin Sorgulanması, Osmanlı 3, Yeni Türkiye Yayınları.
• Akpınar, M. (2002). Reji Uygulamalarına Bir Tepki: Tütün Kaçakçılığı, Türkler Ansiklopedisi 14, Yeni Türkiye Yayınları.
• Autheman, A. (2002). Bank-ı Osmani-i Şahane, İstanbul, Osmanlı Bankası Yayınları.
• Dığıroğlu, F. (2007). Trabzon Reji Şirketi 1883-1914, İstanbul, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Dığıroğlu, F. (2012). Samsun Reji İdaresi, Samsun Sempozyumu 3, 13-16 Ekim 2011, Samsun, Ceylan Yayıncılık.
• Dığıroğlu, F. (2014). Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912), Osmanlı Araştırmaları, XLIII.
• Edinsel K.-Erler, M. Y. (2011). Samsun’da Tütün Üretimi (1789-1919), Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergisi, 4/18.
• Eldem, V., (1994). Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Erdoğan, A. (2014). Düyun-ı Umumiye’nin Kurulmasının Siyasi Yönü ve Reji İdaresiyle İlişkisi, Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün, Edi: H. Vakıf Mercimek-İ. Eren Akçiçek, İstanbul, Tarihçi Kitabevi.
• Erim, N. (2007). Tütünün Ticari Bir Mal Olarak Ortaya Çıkışı (1600-1900), Tütün Kitabı, İstanbul, Kitabevi Yayınları 2. Bs.
• Genç-Oktar, H.-T. (2014). Tütün İdaresinin Reji’den Tekele Dönüşümün Hikayesi, Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün, Edi: H. Vakıf Mercimek-İ. Eren Akçiçek, İstanbul, Tarihçi Kitabevi.
• Gökdemir, O. (Ekim 1999). Osmanlı Tütün Tarımında Reji Kolculuğu ve Sivil Direniş, Tarih ve Toplum, 32/190.
• Gözcü A.-Çakmak, F. (Ocak 2014). Osmanlı Toplumunda Tütün Merkezli Çatışma Alanı: Kolcular ve Ayıngacılar, Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün, Edi: H. Vakıf Mercimek- İ. Eren Akçiçek, İstanbul, Tarihçi Kitabevi.
• Günaydın, G. G. (2009). Canik Mutasarrıflığında Tütün Rejisi Uygulamalarına Karşı Tütün Amelelerinin Tepkileri 1908, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7.
• Karaca, A. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reji ve Tütün Kaçakçılığında Trabzon Örneği: Bir Yabancı Sermaye Serüveni, Tütün Kitabı, İstanbul, Kitabevi Yayınları 2. Bs.
• Kazgan, H. (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Tütün Tekeli, Ekonomi Ansiklopedisi 3, Pagmaş Yayınları.
• Kazgan, H., (1985). Duyun-ı Umumiye, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 3, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Keskinkılıç, E. (1999). Bir Osmanlı Özelleştirme Modeli: Reji-Tütün İdaresi, Liberal Düşünce, 4/14.
• Morawitz, C. (1978). Türkiye Maliyesi.
• Mutluçağ, H. (Kasım 1967). Duyun-ı Umumiye ve Reji Soygunu, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 2.
• Oktar, T. (1992). Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi, İstanbul, Bilim Teknik Yayınevi.
• Oktar, T. Ö. (1999). Tütün Reji Şirketi-Memalik-i Şahane Duhanları Müşterek’ül Menfaa Reji İdaresi, Reji Şirketinin Kuruluşundan Önceki Gelişmeler, Osmanlı 3, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları.
• Oktar, T. (2007). Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi’nin Kurulmasından Sonraki Gelişmeler, Tütün Kitabı, İstanbul, Kitabevi Yayınları 2. Bs.
• Ösen, S. (2016). 20. Yüzyıl Başlarında İzmit Sancağında Tütün Üretiminde Karşılaşılan Sıkıntılar ve Tütün Kaçakçılığı, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli Büyükşehir Yayınları.
• Ösen, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde Tütün Kaçakçılarıyla Mücadele: Niğde Örneği, Sütad, 38.
• Öztürk, M. Y.-Keskin, N. E. (2011). Osmanlı’da Yabancı Yatırımlar Duyunu-ı Umumiye ve Tütün Rejisi, Memleket Siyasi Yönetim, 6/16.
• Öztürk M. Y.-Keskin, N. E. (2013/2). Tütün Sektöründe Yabancı Yatırım: Reji Deneyimi, Çalışma ve Toplum, 37.
• Şenel, S. (2018), Economic Contributions of the Ottoman Bank in the Ottoman Empire and the Turkish Republic, Edi: Hasan Dinçer-Ümit Hacıoğlu-Serhat Yüksel, Global Approaches in Financial Economics Banking and Finance, Switzerland, Springer.
• Quataert, D. (Şubat-Mart 1984). Reji, Kaçakçılar ve Osmanlı Hükümeti, Çev: Mete Tuncay, Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, 48’3.
• Quataert, D. (1987). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Ankara, Yurt Yayınları.
• Temel, M. (Nisan 2001). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Tütün Politikası ve Artan Tütün Kaçakçılığı, Toplumsal Tarih, 88.
• Ünal, M. (2007). Tütünün Dört Yüzyılı, Tütün Kitabı, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2. Bs.
• Yılmaz, F. (2007). Tütün Üzerine Düşünceler: Batıda ve Bizde, Tütün Kitabı, İstanbul Kitabevi Yayınları 2. Bs.