Evliya Çelebi’s Bursa and the Dardanelles Trip with Sultan Mehmed IV

Yıl 2012, Cilt: 15 Sayı: 28, 139 - 197, 01.12.2012

Şenol Çelik

Öz

After the killing of Abaza Hasan Pasha, Mehmed IV conducted a campaign in order to punish his supporters in Anatolia in the spring of 1658. The sultan, who used the route of Üsküdar-Pendik-İzmit-İznik-Yenişehir, came to Bursa. During his residence in Bursa, he received news about the Venetian attacks directed against Bozcaada and Boğazhisarlari. Since he left for the Dardanelles, he directed İsmail Pasha to suppress the Djelali rebels. The sultan inspected the newly-constructed castles on the shores of the Dardanelles and returned to Edirne via Gelibolu. Evliya Celebi, who participated in this trip as an accompany of the sultan, narrated what happened along the way; how people met the sultan; sultan’s hunting ceremonies; punishments of Hasan Pasha’s supporters; and histories of villages, towns, cities, ports, and castles en route. This study is the multi-faceted evaluation of this traveller’s account

Anahtar Kelimeler

Mehmed IV, Evliya Çelebi, Abaza Hasan Pasha, Bursa, Boğazhisarları, Dardanelles

Evliya Çelebi’nin, Sultan IV. Mehmed İle Birlikte Katıldığı Bursa ve Çanakkale Boğazı Gezisi

Öz

IV. Mehmed, 1658 yılı ilkbaharında, Abaza Hasan Paşa’nın öldürülmesi sonrasında Anadolu’daki taraftarlarını cezalandırmak amacıyla sefere çıkar. Üsküdar-Pendikİzmit-İznik-Yenişehir güzergâhını kullanarak Bursa’ya gelen padişah, burada ikâmet ettiği bir sırada, Bozcaada ve Boğazhisarları’na Venedikliler’in saldırı haberlerini alarak, İsmail Paşa’yı Celâlîler üzerine gönderip kendisi Çanakkale Boğazı’na yönelir. Marmara denizinin güney sahilini takiple boğaza gelerek yeni yapılmakta olan kaleleri görür ve daha sonra Gelibolu üzerinden Edirne’ye geçer.IV. Mehmed ile birlikte bu seyahate katılan Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde ordunun geçtiği menzilleri, yol boyunca yaşananları, halkın padişahı nasıl karşıladığını, padişahın ava çıkışlarını, cezalandırılan Hasan Paşa taraftarlarını, güzergâhtaki köy, kasaba, şehir, iskele ve kaleleri, yerleşim birimlerinin tarihi ve vakıf eserlerini, halkın genel özelliklerini, boğaz kalelerinin teftişi sırasında yaşananları kendi üslubuyla aktarır. Bu çalışma, aktarılan bilgilerin çok yönlü bir değerlendirilmesidir

Anahtar Kelimeler

IV. Mehmed, Evliya Çelebi, Abaza Hasan Paşa, Bursa, Boğazhisarları, Çanakkale Boğazı

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maliyeden Müdevver Defterler. Numara 4525, 4536, 4880, 7326, 22052.
• Abdurrahman Abdi Paşa. (2008). Vekâyi‘nâme. Hazırlayan F. Ç. Derin. İstanbul.
• Ahmedî. (1949). Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman, Yayınlayan Ç. N. Atsız. İstanbul.
• Âşık Paşa-zâde. (1985). Tevârih-i Âl-i Osman. Hazırlayan Atsız. Ankara.
• Ayn-ı Ali Efendi. (1979). Kavânin-i Al-i Osman der Hülâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divân. Hazırlayan M. T. Gökbilgin. İstanbul.
• Enverî. (2003). Düstûrnâme-i Enverî. Hazırlayan N. Öztürk, İstanbul.
• Fındıklılı Mehmed Ağa. (1928). Silahdar Tarihi, I. İstanbul.
• Hadîdî. (1991). Tevârih-i Âl-i Osman, Hazırlayan N. Öztürk, İstanbul.
• Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhîsü’l-beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân. Hazırlayan S. İlgürel. Ankara.
• İsa-zade. (1996). Îsâ-zâde Târîhi. Hazırlayan Ziya Yılmazer. İstanbul.
• Karamanî Mehmed Paşa. (1949). Tevârihü’s-Selâtîn-i Osmaniye. Çeviren İ. H. Konyalı. İstanbul.
• Mehmed Neşrî. (1987). Kitâb-ı Cihan-nümâ, I. Yayınlayan F. R. Unat ve M. A. Köymen. Ankara.
• Müheccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. (1995). Camiü’d-Düvel. Yayınlayan A. Ağırakça. İstanbul.
• Naîmî Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Na‘îmâ, IV. Ankara.
• Oruç Bey. (2007). Tevârih-i Âl-i Osman. Hazarlayan N. Öztürk, İstanbul.
• Şükrüllah. (1949). Behcetü’t-tevârîh. Çeviren Ç. N. Atsız. İstanbul.
• Açık, T. (2012). Evliya Çelebi’de Yunan-Roma Dünyası. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Akgün, A. (1988). Anonim Tevârih-i Âl-i Osman. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Akkaya, Z. (1957). Vecihi, Devri ve Eseri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi: Ankara.
• Ayhan, H. (2003). Tevârih-i Al-i Osman, (Transkripsiyon, İnceleme, Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Aynur, H. (2012). Seyahatname’de Türkçe Edebî ve Biyografik Eserler. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Azamat, N. (1992). Anonim Tevârih-i Âl-i Osman. İstanbul.
• Baysun, M. C. (1977). Evliya Çelebi maddesi. IV, 400-412.
• Birbiçer, A. (1988). Tevârih-i Âl-i Osman. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul
• Boyraz, A. (2002). Köprülüzâde Fazıl Ahmed Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi, Transkripsiyon ve Değerlendirme. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Çan, Ş. (2006). XVI. Yüzyıla Ait Anonim Bir Tevârih-i Âl-i Osman (Gramer İncelemesiMetin-Dizin). Kütahya.
• Çimen, C. (2006). Tevârih-i Âl-i Osman. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, III. İstanbul.
• Dankoff R. (2012). Heavenly Books in the Seyahatname. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Emecen, M. F. (2012). Seyyah ve Belge. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Eren B .(1060). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Birinci Cildinin Kaynakları Üzerinde Bir Araştırma. İstanbul.
• Evliya Çelebi. (2001). Seyahatname, V. Hazırlayan Y. Dağlı, S. A. Kahraman, İ. Sezgin. İstanbul.
• Finkel, F. (2009). Evliyâ Çelebi’nin Toynak İzinde: Yazıdan Yola, Parşömenden Patikaya. Sıradışı Yazarı Evliyâ Çelebi. Hazırlayan N. Tezcan. İstanbul.
• Gökçek, M. F. (2006). Behçeti Seyyid İbrahim Efendi, Tarih-i Sülâle-i Köprülü, Transkripsiyon ve Tahlil. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Günay, V. (2002). Evliya Çelebi’nin Gözlemlerine Göre Anadolu’da Eşkıyalık ve Celâliler. Evliya Çelebi ve Seyahatname. Hazırlayan N. Tezcan ve K. Atlansoy. Gazimağusa.
• Hüseyin, H. (1990)., Muhyiddin Cemâlî’nin Tevârih-i Âl-i Osmanı. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul
• İğci, A. (2011). Anonim Tevârih-i Âl-i Osman. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul
• İlgürel, M. (1988). Abaza Hasan maddesi. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. I, 10-11.
• İlgürel, M. (2002). Köprülü Mehmed Paşa maddesi. Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXVI, 257-260.
• İnalcık, H. (2009). Açış Konuşması. Çağının Sıradışı Yazarı Evliyâ Çelebi. Hazırlayan N. Tezcan. İstanbul.
• İz, F. (1979). Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi. Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Dergisi, sayı 7, 61-79.
• Kahraman, S. A. (2009). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin Yazılış Macerası. Çağının Sıradışı Yazarı Evliyâ Çelebi. Hazırlayan N. Tezcan. İstanbul.
• Kahraman, S. A. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul.
• Karazeybek, M. (1994). Tevârih-i Âl-i Osman. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• MacKay, H. (2009). Evliya Çelebi’nin Seyahat Anlatımlarında Gerçek ve Fanteziyi Ayırmak: Sekizinci Ciltten Bazı Örnekler. Sıradışı Yazarı Evliyâ Çelebi. Hazırlayan N. Tezcan. İstanbul.
• Oral, E. (2000). Mehmed Halife, Tarih-i Gılmanî. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi: İstanbul
• Özkasap, H. N. (2004). Tarih-i Nihâdî (152b-233a) Transkripsiyon ve Değerlendirme. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi: İstanbul.
• Sarıcaoğlu, F. (2012). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Kaynakları: Türkçe Tarihler. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Tezcan, N. (2012). Kurmaca’nın Gücü: Alıntı mı, Yanılgı mı, Kurmaca mı?. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları. Hazırlayan H. Karateke, N. Tezcan. İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi, III/1. Ankara.