TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİNDE TRUMAN DOKTRİNİ VE MARSHALL PLANI

Yıl 2009, Cilt: 12 Sayı: 21, 377 - 397, 01.06.2009

Barış Ertem

Öz

Araştırmanın Temelleri: 1945–1950 yılları arasında Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği arasında yapılan görüşmeler, yazışmalar, üç ülke arasında sunulmuş notalar, imzalanan antlaşmalar ve bu ülkelerde çıkartılan kanunlar. Araştırmanın Amacı: 1945–1950 yılları arasında kalan dönemde Sovyet talepleriyle karşı karşıya kalan Türkiye’nin destek için Amerika’ya yakınlaşması ve Amerika’nın II. Dünya Savaşı sonrasındaki yeni stratejisi gereği Türkiye’ye Truman Doktrini ve Marshall Planı çerçevesinde destek vermesi sürecini incelemek ve ortaya koymak. Veri Kaynakları: Başbakanlık yayını olan Ayın Tarihi’nde yayınlanmış olan notalar, dönemin günlük gazeteleri, incelenen dönemde söz konusu konuyla ilgili olarak Türkiye’de çıkartılmış ve Başbakanlık yayını olan Düstur’da yer almış olan kanunlar, ABD’ndeki bilimsel dergilerde konuyla ilgili yayınlanmış bilimsel makaleler ve konuyla ilgili yayınlanmış kitaplar. Ana Tartışma: II. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra Türkiye, neden ısrarla Batı dünyasına ve özellikle ABD’ye yakınlaştı ve bu yakınlaşmasının 1950 yılına kadar ilk sonuçları neler oldu? Sonuçlar: II. Dünya Savaşı’ndan hemen sonra Türkiye, savaşta yürüttüğü tarafsızlık politikasının sonucu olarak dünyada yalnız kalmıştır. Bu yalnızlık döneminde Sovyetler Birliği’nin doğuda toprak ve Boğazlarda üs talepleriyle karşı karşıya kalmıştır. Kendini Sovyetler Birliği’ne karşı tek başına savunabilmesi mümkün olmayan Türkiye, Batı dünyasından destek aramıştır. Aynı yıllarda, Sovyetler Birliği’ne karşı yeni stratejiler geliştiren ABD, bu stratejileri ve çıkarları gereği Türkiye’ye yardım etme kararı almıştır. Bu kararın ilk uygulamaları da 1947’deki Truman Doktrini ve 1948’deki Marshall Planı çerçevesinde olmuştur

Anahtar Kelimeler

Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye-ABD ilişkileri, Truman Doktrini, Marshall Planı, Sovyetler Birliği, Türkiye Cumhuriyeti tarihi, Türk diplomasi tarihi

Truman Doctrine and Marshall Plan in Turkey-USA Relations

Öz

Bases of Research: Negotiations, correspondence, notes, treaties and laws beetween Turkey, United States and Soviet Union beetween the years 1945-1950. Purpose of the Research: Presenting the Turkey’s rapprochement to United States, against Soviet claims in after Second World War and United States’ support to Turkey with Truman Doctrine and Marshall Plan in between years 1945-1950. Data Resources: The notes between three countries published in Turkish Press and “Ayın Tarihi”, Turkish daily newspapers in the years between 1945-1950, laws Düstur , published articles in USA and books. Main Discussion: Why Turkey insist to close to Western World and especially USA in immediately-after Second World War and what was the first results of this rapprochement until year 1950? Conclusions: As a result of its neutrality policy, Turkey has remained alone in the world, immediately-after Second World War. In this period of loneliness, Turkey remained against the Soviet claims. Turkey demanded support from the Western World against Soviet claims. United States, for its interests, has decided to support Turkey against Soviet Union. Truman Doctrine in 1947 and Marshall Plan 1948 were first applications of United States’ this decision.

Anahtar Kelimeler

United States of America, Turkey-USA relations, Truman Doctrine, Marshall Plan, Soviet Union, history of the Republic of Turkey, Turkish diplomatic history

Kaynakça

• Altan, M. (1986). Süperler ve Türkiye: Türkiye’de Amerikan ve Sovyet yatırımları. İstanbul: Afa Yayıncılık.
• Armaoğlu, F. (1984). 20.Yüzyıl siyasi tarihi, 1914-1980. (2.Basım). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan münasebetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Cem, İ. (1989). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. (10.Basım). İstanbul: Cem Yayınevi.
• De Luca, A.R. (1977). Soviet-american politics and the turkish straits. Political Science Quarterly, 92 (3), 503-524.
• Erkin, F.C. (1968). Türk-Sovyet ilişkileri ve boğazlar meselesi. Ankara.
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk politikası (1939’dan günümüze kadar). Ankara: SBF Yayınları.
• Jackson, S. (1979). Prologue to the marshall plan: the origins of the American commitment for a european recovery program. The Journal of American History, 65 (4), 1043-1068.
• Kissinger, H. (2007). Diplomasi. (6.Basım). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• MacFie, A.L. (1989). The Turkish straits in the second world war, 1939-1945. Middle Eastern Studies, 25 (2), 238-248
• Oran, B. (Ed.), (2002). Türk dış politikası: 1919-1980. (6.Basım). İstanbul: İletişim
• Sander, O. (2007). Siyasi tarih: 1918-1994. (15.Basım). İstanbul: İmge.
• Satterthwaite, J.C. (1972). The truman doctrine: Turkey. Annals of the American Academy of Political and Social Science, (401), 74-84.
• Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya Savaşı’ndan günümüze Türk dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Toker, M. (1971). Türkiye üzerinde 1945 kâbusu. Ankara: Akis Yayınları.
• Uslu, N. (2000). 1947’den günümüze Türk-Amerikan ilişkilerinin genel portresi, Avrasya Dosyası, 6 (2), 203-233.
• Ülman, H. (1991). Türk-Amerikan münasebetleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Barış Kurucu Amerika. (15 Mart 1947). Ulus. s.1
• Başkan Truman’ın Mesajı. (14 Mart 1947). Ulus. s.1
• Missouri Pulları ve Missouri Sigaraları (5 Nisan 1946). Son Posta. s.2-3
• Missouri Zırhlısı Nasıl Karşılanacak? (27 Mart 1946). Cumhuriyet. s.3
• Missouri Zırhlısı. (8 Mart 1946). Cumhuriyet. s.2
• Missouri’nin Hareketine Ait Tafsilat. (24 Mart 1946). Cumhuriyet. s.3
• Missouri’nin Türkiye’ye Gönderilmesi. (9 Mart 1946). Son Posta. s.7
• Nadi, N. (5 Nisan 1946). Dost Amerika’nın Denizcilerini Karşılarken. Cumhuriyet. s.1
• Truman’ın Tarihi Nutku. (13 Mart 1947). Cumhuriyet. s.1
• Welcome to Missouri. (5 Nisan 1946). Son Posta. s.1
• AT, no.137, Nisan 1945
• AT, no.144, Kasım 1945
• AT, no.145, Aralık 1945
• AT, no.153, Ağustos 1946
• AT, no.154, Eylül 1946
• AT, no.155, Ekim 1946
• AT, no.166, Eylül 1947
• Düstur, 3.Tertip, Cilt 28
• Düstur, 3.Tertip, Cilt 29