KAZ DAĞLARINDA DAĞ, AĞAÇ VE OCAK KÜLTÜ ÜZERİNE İNANIŞ VE UYGULAMALAR

Yıl 2008, Cilt: 11 Sayı: 19, 116 - 126, 01.06.2008

Ali Duymaz , Halil İbrahim Şahin

Öz

Araştırmanın Temelleri: Büyük bir bölümü Balıkesir sınırları içinde kalan Kaz Dağları, mitolojik dönemlerden beri Kuzey Batı Anadolu’nun önemli kültür merkezleri arasında yer almaktadır. Günümüzde her yıl düzenlenen Sarıkız şenlikleri ile tanınan Kaz Dağları, zengin bir kültürel yapıya sahip olmasına rağmen yeteri kadar halkbilimi araştırmalarına konu edilmemiştir. Hâlbuki bu kültürel dokuda yaşayan insanların çevresini tanıma, anlamlandırma ve uyum sağlama amacıyla oluşturdukları inanış ve uygulamalarına bakıldığında, bunların Türk kültüründe geçmişten günümüze varlığını koruyan temel unsurlar olduğu görülecektir. Bu nedenle Kaz Dağları ve kültürel yapısı hakkında çok daha fazla ve nitelikli çalışmaya ihtiyaç vardır. Araştırmanın Amacı: Bu makalede Kaz Dağlarının Balıkesir sınırları içerisinde kalan bölümünde dağ, ağaç ve ocak kavramları etrafında şekillenen inanışlar ve pratikleri mukayeseli bir şekilde ele almak ve bu kavramların bölge insanının hayatındaki anlamı, işlevi ve Türk inanış sistemi ile bağlantısı üzerine bazı sonuçlara ulaşmak. Veri Kaynakları: Kazdağı ve çevresi ile ilgili eserler, bu bölgeden derlenen bilgiler. Tartışma ve Sonuç: Türk inanış sisteminde kaynakları tarih öncesi dönemlere uzanan pek çok inanış ve uygulama muhtelif Türk toplulukları ve inanç sistemleri vasıtasıyla aktarılarak ve çeşitli değişim ve dönüşümlerle günümüze kadar ulaşmıştır. Bugün Kazdağı’nda da bu inanış ve uygulamalar günlük hayatın içinde yer almaya devam etmektedir

Anahtar Kelimeler

Kaz Dağları, Dağ, Ağaç, Ocak, Kült

The Beliefs and Practices on Mountain, Tree and Fire Cults in “Kaz Mountains”

Öz

Bases of Research: The “Kaz Mountains” which have their big parts inside Balikesir borders are one of the most important cultural central of North-West Anatolia until mythological period. Whether the “Kaz Mountains” which are known by yearly celebrated the “Sarikiz” festival have a rich cultural structure, they are not included to the folklore researches. However, the beliefs and practices which is formed within the aim of recognition their environment, interpretation and adaptation of people living this cultural texture are basic facts in Turkish culture from past to present. Because of this reason, much more qualitative studies are needed about Kaz Mountains and their cultural structure. Purpose of Research: In this paper, the beliefs and practices which were formed around mountain, tree and oven concepts in the parts of Kaz Mountains inside Balikesir borders has been comparatively examined. Besides some outcomes has been acquired about the meaning and function of these concepts on the peoples’ lives of this region and about their relations with the Turkish belief system. Resources of Data: Works about The Kaz Mountains and enviroments, informations collected from this area. Discussion and Conclusion: The beliefs and practices which is formed within the Turkish culture have reached to this days as transfered, changed and transformed by different Turkish groups. This beliefs and practices occupy a place in this life of area

Anahtar Kelimeler

The Kaz Mountains, Mountain, Tree, Fire, Cult

Kaynakça

• Alaca, Güher (2007). Doyran Köyü/Edremit/Balıkesir doğumlu ve 72 yaşında. İlknur Tuncay’ın 20-21.10.2007 tarihli görüşmesi.
• Baha Said Bey (2000a). Memleketin İç Yüzü: Anadolu’da Gizli Mabetler II. Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri, haz.: İsmail Görkem, Ankara: Kitabevi, 132-137.
• Baha Said Bey (2000b). Anadolu’da Alevî Zümreleri Tahtacı, Çetmi, Hardal Türkmenleri Yahut Yanın Yatır Süreği. Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri, haz.: İsmail Görkem, Ankara: Kitabevi, 216-226.
• Bayat, F.(2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat, 12(46), 47-60.
• Beydili, C.(2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bonnefoy, Y.(2000). Antik dünya ve geleneksel toplumlarda dinler ve mitolojiler sözlüğü I-II. çev.: Levent Yılmaz, Ankara: Dost Kitabevi.
• Can, Ş. (1963). Klasik Yunan mitolojisi. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Çıblak, N.(2005). Mersin Tahtacıları -halk bilimi araştırmaları-. Ankara: Ürün Yayınları.
• Duymaz, A.(2001). Kazdağı ve Sarıkız Efsaneleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(5), 88-102.
• Eliade, M.(2003). Dinler tarihine giriş. çev.: Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergun, M.(1999). Balıkesir’de Ağaç Kültü. I. Balıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınları, 413- 417.
• Ergun, M.(2000). Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları. Millî Folklor, 12(47), 22-30.
• Ergun, P.(2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ergun, P.(2005). Altay Destanlarında ve Anadolu Türk Masallarında Tastarakay- Keloğlan. Millî Folklor, 17(68), 78-84.
• Eröz, M.(1990). Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eröz, M.(1992). Eski Türk dini (Gök Tanrı inancı) ve Alevîlik-Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• İnan, A.(1986). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A.(1987). Makaleler ve incelemeleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalay, E.(1997). Sarı Kız Efsanesi ve Edremit Körfezi. Millî Folklor, 34, Yaz, 58- 59.
• Kehl, K.(1988). Die Tahtacı Vorläufiger Bericht über eine ethnisch-religiöse Gruppe traditioneller Holzarbeiter in Anatolien. Berlin: Verl. Das Arab.Buch.
• Necatigil, B.(1988). 100 soruda mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Ocak, A. Y.(1983). Bektaşî menâkıbnâmelerinde İslâm öncesi inanç motifleri. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Ögel, B.(1995). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) II. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Radloff, W. (1994). Sibirya’dan III. çev.: Ahmet Temir, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Roux, J.-P.(1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. çev.: Aykut Kazancıgil, Ankara: İşaret Yayınları.
• Selçuk, A.(2004). Tahtacılar Mersin Tahtacıları üzerine bir araştırma. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Tanyu, H.(1987). Türklerde taşla ilgili inançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, A. (1948). Tahtacılarda gelenekler. Ankara: Halkevleri Yayınları.
• Yörükân, Y. Z.(2006). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Ekler ve Yayına Hazırlayan: Turhan Yörükân, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.