ANADOLU VE BALKAN TÜRKLERİNİN HALK ANLATMALARINDA MİTOLOJİK BİR KUŞ : ZÜMRÜDÜ ANKA

Yıl 1998, Cilt: 1 Sayı: 2, 91 - 97, 01.07.1998

Alı Duymaz

Öz

Bütün milletlerin mitolojisinde olağanüstü ve büyük bir kuş dikkati çeker. Yunanlılarda Phoneix, Hintlilerde Garuda, Araplarda Anka, İranlılarda Simurg bu kuşlardan ilk hatıra gelenlerdir. Türk mitolojisinde de tuğrul, karakuş, kartal gibi isimlerle: anılan ve diğer rmlletlerinkilerle kısmen benzerlik, kısmen de farklılık gösteren bir kuş vardır. Bu kuş etrafında cereyan eden olayların tarihî seyri içinde bugünkü halk anlatmalarına nasıl geldiğini, özelliklerini, masallardaki yennı bu yazımıza konu edindik. İncelemede Anadolu ve Balkan halk anlatmalarını esas almaya, diğer ülkeleri de yen geldikçe mukayeseye dahil ermeye çalıştık. Zümrüdü Anka kuşunun mitolojideki şeklinden başlayarak masallarımıza nasıl aksettiğini, yayımlanmış metinleri takip ederek göstermek istedik

A MYTHOLOGİCAL BİRD İN THE FOLK NARRATİONS OF THE TURKS İN ANATOLİA AND BALKANİAN, NAMELY ZÜMRÜDÜ ANKA

Öz

In the mythologies of all nations an extraordinary and a huge bird exist. Phoneix in Greek, Garuda in Indian, Anka in Arap, Simurg in Persian mythology are the first ones to coma to mind. In Turkish mythology there is a bird with such names tuğrul, karakuş, kartal partly similar to and partly different from the ones in the other nations. We aimed to explain the characteristics of this bird, its place in tales and how the vents concerned with this bird turned into folk narrations. In our research we tried to examine the Anatolian and Balkanian folk narrations and tried to compare with the other nations folk narrations when necessary. We wanted to point out how Zümrüdü Anka bird transferred to the tales from mythology using published texts

Kaynakça

• Alangu Tahir Alangu; Billur Köşk Masalları, İstanbul 1990, 118-157.
• Arseven Veysel Arseven; Kırşehir'den Derlenen Halk Masalları: 7 Sihirli Taslar, TFA, 180, Temmuz 1964, 3470.
• A T Antti Aarne-Stith Thompson; The Types of the Folktale, Helsinki 1964.
• BGM 15 Binbir Gece Masalları, c. 15 (Çev. Alim Şerif Onaran), İstanbul 1993, 7-74.
• Boev-Memova, Emil Boev-Hayriye Memova; Rodop Türk Halk Masalları, Sofya 1963, 112-119.
• Boratav, Pertev Naili Boratav; Az Gittik Uz Gittik, Ankara 1969, 117-125.
• Buchner, V. F. Buchner; Simurg, İslam Ansiklopedisi, c. 10, İstanbul 1988, 653- 654.
• Buluz, Hüseyin Buluz; Masal: Padişahın Üç Oğlu, Sivas Folkloru, 2, Mart 1973, 20-21--3, Nisan 1973, 20.
• Caferoğlu 1, Ahmet Caferoğlu; Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, İstanbul 1945, 127-130.
• Caferoğlu 2, Ahmet Caferoğlu; Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, İstanbul 1948, 45-50.
• Demiray, Günay Demiray; Gemerek Yeniçubuk'tan Bir Masal: Padişahın Küçük Oğlu, Türk Folkloru, 91, Nisan 1991, 20-23.
• E B, Wolfram Eberhard - P. N. Boratav; Typen Türkscher Volksmarchen, Wiesbaden 1953.
• F W, Funk-Wagnalls; Standard Dictionary of Folklore Mythologya and Legend, New York 1972.
• Güney, Eflatun Cem Güney, Masallar, Ankara 1990, 244-290.
• Hafız 1, Nımetullah Hafız; Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri, 1984, 222- 96
• Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 1 Sayı: 1 Yıl: 1998 224.
• Hafız 2, N. H.; Bulgaristan Türk Halk Edebiyatı Metinleri II, Ankara 1990, 168- 176.
• HBH , Süterrien,~KSR, 3(28), 15 Eylül 1933, 105-108.
• İnan, Abdulkadır İnan; Türk Folkorunda Simurg ve Garuda, Makaleler ve İncelemeler, Ankara 1968, 350-352.
• Kramer, S. N. Kramer; Tarih Sümer'de Başlar, Çev. Muazzez İlmiye Çığ, Ankara 1990.
• Kunos 1, Ignacz Kunos; Oszman-Török Nepköltesi Gyüjtemeny I. Kötet: Oszman Török Nepsemek, Budapest 1887, 29-35.
• Kunos 2, Oszman-Török Nepköltesi Gyüjtemeny Masodık Kötet Vol. II. Oszman-Török Nepsemek es Nepdalok, Budapest 1889, 71-79.
• Lüthi , Max Lüthı, Masal Araştırmaları Tarihi Üzerine, (Çev. Cem Eyiergıa), Folklora Doğru, 30, Temmuz-Ağustos 1973, 9-20.
• Motif Index, Stith Thompson; Motif Index of Folk Literature, 6 c, Blomıngton 1955-1958.
• Ögel, Bahaeddın Ögel; Türk Mitolojisi, Ankara 1989.
• Piliçkova, Sevim Piliçkova; Narodni Prikazni na Iseieniçite od Republika Makedoniya vo Republika Turçiya, Skopye 1992, 79-83.
• Sağlam, Feyyaz Sağlam; Batı Trakya Türkleri Çocuk Edebiyatı, İstanbul 1990, 164.
• Sakaoğlu 1, Saım Sakaoğlu; Kıbrıs Türk Masalları, Ankara 1983, 100-112.
• Sakaoğlu 2, S. S.; Hâtem-i Tâi Hikâyesi, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1992, Ankara 1992, 141-163.
• Tunara, Girizan Tunara; Bir İstanbul Masalı: Heyamola, TFA, 149, Aralık 1961, 2595-98 - 150, Ocak 1962, 2625-26.
• Walker-Uysal 1 , Warren S. Walker - Ahmet E. Uysal; Tales Alive in Turkey, Cambridge-Masachusetts 1968.
• Walker-Uysal 2 , W. S. W. - A. E. U.; More Tales Alive in Turkey, Lubbock- Texas 1992.