BELKIS TOMBOLOSUNUN JEOMORFOLOJİK VE UYGULAMALI JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 1998, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 23, 01.01.1998

İsa Cürebal Alaattm Kızılçaoğlu Abdullah Soykan

Öz

Bu çalışma Marmara denizinin güney kıyısında en çok dikkati çeken kıyı birikim şekillerinden birisi olan Belkıs tombolosunu kapsar. Burası yapı ve yerşekli bakımından olduğu kadar bitki örtüsü ve ekonomik etkinlikler bakımından da onu kuzeyden ve güneyden çevreleyen dağlık araziden çok farklıdır. Güneyde Edincik paleozoik masifi ile kuzeyde Kapıdağ granit masifi arasında yer alan alçak kısım, Kuaterner sonu ve tarihi çağlar içinde anakarayı adaya bağlamıştır. Bandırma ile Erdek körfezlerini birbirinden ayıran bu alüvyal düzlük, kum ve çakıllardan oluşan kıyı oklarından meydana gelmiştir. Genişliği 1700 m uzunluğu ise 1500 m'dir. Bu tombolonun doğusunda kumullar, batısında plaj kumlan, kuzey ve güneyinde taraçalı bir morfolojik karaktere sahip alüvyal sahalar, ortasında ise bir bataklık yer almaktadır. İlk bakışta 800 m' yi aşan yükseltisi ile bir horst karakteri arzeden Kapıdağ yarımadası, yapı ve yerşekli bakımından güneydeki anakaranın devamı niteliğindedir. Kapıdağ kütlesi ile güneydeki anakaranın bugünkü morfolojik görünümünü kazanmasında Pliosen sonu Kuaterner başında meydana gelen yer kabuğu hareketlerinin önemli rol oynadığı söylenebilir. İlk çağlarda Arktonnesos adını taşıyan yarımadanın yerleşme tarihi oldukça eskidir. Ancak yarımadanın tanınması, Belkıs tombolosunun kuzeyinde yer alan ünlü bir liman kenti olan Kyzikos'un Miletliler tarafmdan M.Ö.7.yy' m ilk çeyreğinde kurulmasıyla başlar. Kyzikos antik kenti ve çevresine ait kaynaklar, Belkıs tombolosunun Kuatemer sonu ve tarihi çağlardaki evrimine ışık tutmaktadır.

GEOMORPHOLOGICAL AND APPLIED GEOMORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF BELKIS TOMBOLO

Öz

The study covers the formations of Belkıs tombolos which one of the coastal accumulation process taken place on the southern part of the Marmara Sea. This area is differ than that of the surrounding mountainous areas in terms of vegetation cover and economic activities. The lower part of the area extending Edincik Paleozoik massif in the south and Kapıdağ granitic massif in the north has been converted into land during the period covering the end of Quaternary and historical time. The alluvial flat land seperating between the. gulfs Bandırma ve Erdek has led to the formation of coastal beach. Its wideness is 1700 m and longness is 1500 m. Today in the vicinity of the tombolo there are different morphological unites such as coast sands in the west, alluvial areas which has terraced morphological character are in the north and south and bag is in the center of this tombolo. The Kapıdağ peninsula, rising up to 800 m as a horst is an continuation of the highland oqcuring in the south in terms geological and morphological properties. Present morphological appearance has come into.scene as the result of tectonic movements occured the end of the Pliocene and Early Quaternary. The settlement history of Kapıdağı peninsula named Arktonnesos in the ancient ties, But to learn the peninsula started with the Kyzikos, which phaces in.fthe north of Belkıs tombolo and was a famous harbour city, established by Milets at first quarter of 7th century B.C. The.historical references relating to Kyzikos antic city illuminate, explain the formation of Belkıs tombolo covering the Late Quaternary and historical period

Kaynakça

• Akurgal, E., 1989, Anadolu Uygarlıkları, İstanbul
• Ardel, A - İnandık, H., 1957, Kapıdağ Yanmadası Berzahı, İ.Ü.Coğr.Enst. Derg, No:8, İstanbul
• Ardel, A-Kurter, A., 1957, Marmara'nın Denizaltı Reliefi, İ.Ü.Coğr.Enst. Derg, No:8, İstanbul
• Ardel, A-İnandık, H., 1957, Marmara Denizinin Oluşum ve Gelişimi, Türk Coğr.Derg, No:27, Ankara
• Ardel, A., 1967-68 Türkiye Kıyılarının Teşekkül ve Tekamülüne Toplu Bakış, Türk Coğr.Derg, Sayı:24-25, Ankara
• Ardel, A-Kurter, A., 1973, Marmara Denizi (Fiziki Etüd), İ.Ü.Coğr.Enst. Derg, No: 18-19, İstanbul
• Atalay, İ., 1987, Türkiye Jeomorfolojisine Giriş (Genişletilmiş 2/baskı), Ege Üniv.Edebiyat Fak. Yay. No:9, İzmir
• Atalay, I., 1993, Denizaltı Jeolojisi ve Jeomorfolojisi, Dokuz Eylül Univ. Yay., İzmir
• Bürküt, Y., 1971, Mafik Ultramafik Kayaçlarda Ni,Co,Rb ve Sr'un Dağılımı, İTÜ Maden Fak. Doç.Tezi, İstanbul
• Efe, R., 1993, Marmara Denizi Güneyinde, Karabiga - Tahirova Arasındaki Kıyı Kesiminin Çevresel Jeomorfolojisi, Türk Coğr.Derg., Sayı :28, İstanbul
• Erinç, S., 1956, Yalova Civarında Bahri Pleistosen Depolan ve Taraçalan, Türk Coğr.Derg., Sayı:28, İstanbul
• Erol, O., 1968, Anadolu Kıyılarının Holosen'deki Değişimleri Hakkında Gözlemler, AÜDTCF Coğr.Arş.Derg., Sayı:2, Ankara
• Ertüzün, M.R., 1953, Kapıdağ Yarımadası ve Civarındaki Adalar, ÇİTURU BİRADERLER Basımevi, İstanbul
• Ertin, G.,1994, Kapıdağ Yarımadasının Coğrafi Etüdü, Türk Coğr.Derg., Sayı:27, İstanbul
• Göney, S., 1963-64, İzmit Körfezi ve Kuzey Kıyılarının Jeomorfolojisi, Türk Coğr. Derg., Sayı:22-23, Ankara
• Hapçıoğlu, N., 1977, Kapıdağ Kıyılarında Jeomorfolojik Gözlemler, İÜ Coğr.Enst.Derg., No:22, İstanbul
• Hey, R.Y., 1977, Akdeniz ve Karadenizin Kuaterner Kıyılan, AÜDTCF Yay. Sayı: 8, Ankara
• İnandık, H., 1957, Türkiye Kıyılannm Morfolojik Meseleleri, İÜ Coğr.Enst. Derg., No:8, İstanbul
• Ketin, İ., 1946, Kapıdağ Yanmadası ve Marmara Adalarında Jeolojik Gözlemler, İ.Ü.Fen Fak.Mec., Sen:B, CiltXI-2, İstanbul
• Philippson, A., 1910, Reisen und Forchungen im Westlichen Kleinasien I. Petermanns Mittellungen Nr. Gotha
• Strabon (Çeviren: Pekcan, A.), 1972, Geographika, Kitap XII, Bölüm IV-VIII, S:35, İÜ Ed.Fak.Yay, No:171, İstanbul
• Sür, Ö., 1980, Kuaterner'deki Deniz Seviyesi Değişiklikleri ve Nedenleri, AÜ TCF Yay., Sayı:9, Ankara
• Şahin, C, 1987, Erdek-Aşağı Yapıcı Köyü Arazisi Jeofizik Rezistivite Etüd Raporu, DSİ 25. Bölge Müdürlüğü Arş, Balıkesir
• Tunçdilek, N., 1987, Marmara Takım Adaları, İ.Ü.Yay., No:3471, Den.Bil. ve Coğr.Enst.Derg, No:8, İstanbul
• Yalçınlar, İ., 1957, Tuzla'da (Kocaeli) Bulunan Fosilli Kıyı Depoları, İÜ Coğr.Enst.Derg., No:8, İstanbul