EKŞİ HÖYÜK ÇEVRESİNDE (ÇAL/DENİZLİ) PALEOCOĞRAFYA VE JEOARKEOLOJİ ARAŞTIRMALARI

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 44, 661 - 685, 31.12.2020

Rifat İlhan , Serdar Vardar , Ertuğ Öner

https://doi.org/10.31795/baunsobed.729873

Öz

Çivril Ovası’ndaki önemli arkeolojik yerlerden biri olan Ekşi Höyük, Çivril Ovası’nın güneyinde, Çal ilçesinin (Denizli) doğusundadır. Ekşi Höyük ve çevresindeki doğal çevre değişmelerinin belirlenmesi amacıyla delgi sondaj yöntemli paleocoğrafya ve jeoarkeoloji çalışmaları yapılmıştır. Bu kapsamda höyük üzerinde 10, höyüğün batısındaki alanda 6 olmak üzere toplam 16 adet sondaj gerçekleştirilmiştir. Sondajlardan alınan sediman örneklerinin sedimantolojik ve paleontolojik analiz sonuçları, sahada gerçekleştirilen arazi gözlemleri ile birleştirilerek Ekşi Höyük ve yakın çevresinin paleocoğrafya-jeoarkeoloji özellikleri ortaya konmuştur. Neolitik Çağda ilk yerleşim Neojen (Pliyosen) anakaya üzerinde başlamış olup, kültür katmanının kalınlığı höyüğün merkezinde 2 metreye kadar ulaşmaktadır. Ekşi-2018-13 ve Ekşi-2018-16 sondajlarında seramik ve çört / artifact (obsidyen?) parçalarına rastlanmıştır. İlk yerleşimin başladığı Neolitik’te höyüğün batısında Büyük Menderes Irmağı’nın gömülmüş bir menderese ait eski yatağın bulunduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekşi Höyük, Paleocoğrafya, Jeoaekeoloji

Teşekkür

Ekşi höyük ve çevresinde gerçekleştirdiğimiz sondaj çalışmalarına olan desteği ve katkıları için başta Ekşi Höyük kazısı başkanı Doç. Dr. Fulya Dedeoğlu Konakçı ve kazı ekibi üyelerine teşekkürü bir borç biliriz. Proje sondajlarında özveri ile çalışan öğrencimiz Ümit Günhan’a çok teşekkür ederiz.

Paleogeographical and Geoarchaeological Research Around the Ekşi Höyük (Çal/Denizli)

Öz

Ekşi Höyük, one of the important archaeological sites in the Çivril Plain, is in the south of Çivril Plain and east of Çal district (Denizli). Paleogeographical and geoarchaeological studies were conducted to determine natural environment changes in Ekşi Höyük. In this context, a total of 16 drillings were performed, 10 on the mound and 6 in the area west of the mound. The sedimentological and paleontological analysis results of sediment samples taken from boreholes were combined with field observations carried out in the field, and the paleogeography-geoarchaeological features of Ekşi Höyük and its immediate surroundings were revealed. The first settlement in the Neolithic Age began directly on the surface of the Neogene (Pliocene) bedrock and the thickness of the cultural layer reaches up to 2 meters in the center of the mound. In the Ekşi-2018-13 and Ekşi-2018-16 core drillings, ceramic and chert/artifact (obsidian?) fragments were found. In the Neolithic Age when the settlement started, it was understood that an old entrenched meander of the Büyük Menderes river was located to the west of the mound.

Anahtar Kelimeler

Ekşi Mound, Paleogeography, Jeoarkeoloji

Kaynakça

• Abay, E. (2008). “Die Neolithischen Fundorte in Der Çivrilebene im Oberen Maandegebeit” Erste Ergebnisse Einer Gelendebegehung.’in: Fundstellen, Gesammelte Schriften zur Archaeologie und Geschichte Altvorderasien, ad honorem Hartmut Kühne (Hrsg.) Bonatz, D.; R. M. Czichon und F.J. Kreppner, Harrassowitz Verlag-Wiesbaden, 1-8.
• Abay, E. (2011). Preliminary Report on the Survey Project of Çivril, Baklan, Çal Plains in the Upper Meander Basin, Southwest Anatolia. ANES 48, 11-87.
• Abay, E., Dedeoğlu, F. (2005). 2003 yılı Denizli/Çivril Ovası yüzey araştırması. 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 41-51: Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Abay, E., Dedeoğlu, F. (2007). 2005 yılı Çivril Ovası yüzey araştırması. 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 277-293: Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Akbulut, H. ve Öner, E. (2015). Antik Patara Kentinde Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmalarına Paleontolojik Analizlerin Katkısı. B. Takmer, E. N. Akdoğu Arca, N. G. Özdil (Ed.), Vir doctus Anatolicus Studies in Memory of Sencer Şahin / Sencer Şahin Anısına Yazılar içinde (33-59), İstanbul: Kuzgun Yayınevi.
• Boyraz, S. (2011). Denizli yöresi (Çal, Çivril, Baklan) Neojen yaşlı eski toprakların (Paleosol) sedimantolojisi, Güneybatı Anadolu, Türkiye. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çetin, E., Verel, A.R., Alpan, E., Arıcı, E., Uçman, C. ve Karaman, T. (2009). Denizli ili elektrik enerjisi üretim tesislerinin incelenmesi. Ege Bölgesi Enerji Forumu, 12-13 Ekim 2009, Denizli, 33-39.
• Dedeoğlu, F. (2010). Neolitik Çağdan Erken Tunç Çağ sonuna kadar Yukarı Menderes Havzası: Kültürel, sosyal ve ekonomik süreç. Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.
• Dedeoğlu, F. (2014). Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimlerinin Materyal Kültür ve İskân Düzeni Bağlamında Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 33-56.
• Dedeoğlu, F., Konakçı, E., Ozan, A. (2015). Yukarı Menderes Havzası dağlık kesim yüzey araştırması projesi 2013 yılı çalışmaları. 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 151-160, Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Dedeoğlu, F., Ozan, A., Konakçı, E. (2016). Yukarı Menderes Havzası dağlık kesim yüzey araştırması projesi 2014 yılı çalışmaları. 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 553-562, Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Dedeoğlu, F., Baysal, H.H., Konakçı, E., Ozan, A., Temür, B. (2017). Ekşi Höyük 2015 yılı kazı çalışmaları. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 389-402: Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Dedeoğlu, F., Baysal, H.H., Ozan, A., Konakçı, E., Temür, B. (2018). Ekşi Höyük 2016 yılı kazı çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 553-568: Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı.
• Dedeoğlu, F., Temür, B., Konakçı, E. ve Ozan, A. (2019). Ekşi Höyük 2015-2019: Yukarı Menderes Havzası’nın Neolitik Dönemine İlişkin İlk Sonuçlar ve Gözlemler. Arkeoloji Dergisi XXIV, 1-23.
• Ercan, T., Dinçel, A., Metin, S., Türkecan, A. Ve Günay, E. (1978). Uşak Yöresindeki Neojen Havzaların Jeolojisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 21 (2), 97-106.
• Göktaş, F., Çakmakoğlu, A., Tarı, E., Sütçü, Y. F., Sarıkaya, H. (1989). Çivril-Çardak Arasının Jeolojisi, MTA Derleme No: 8701, Ankara.
• İlhan, R., Öner, E. (2019). Büyük Menderes Deltası’nın Kuzeyinde Yapılan Delgi Sondajlarda Mikropaleontolojik Bulgular. Coğrafi Bilimler Dergisi, 17 (2), 345-366.
• Karadaş, A. (2014). İzmir’in Bilinen İlk Yerleşmesi Yeşilova Höyüğü’nde Jeoarkeoloji ve Paleocoğrafya Araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 23 (1), 43-55.
• Kayan, İ.ve Öner, E. (2013). Bayraklı Höyüğü (İzmir) çevresinin Holosen’deki jeomorfolojik gelişimi. E. Öner (Ed.), Profesör Doktor Asaf Koçman’a Armağan kitabı içinde. (135-158). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Kazancı, N., Gürbüz, A. ve Boyraz, S. (2011). Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 54 (1-2), 25-55.
• Konak, N., Akdeniz, N. ve Çakır, M.H. (1990). “Çal-Çivril-Karahallı Dolaylarının Jeolojisi”, MTA Derleme No: 8945. Ankara.
• Öner, E. (1997b). Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 203-242. Ankara.
• Öner, E. (1999). Letoon ve Çevresinde Paleo-jeomorfolojik Araştırmalar. Ege Coğrafya Dergisi, 10, 51-82. İzmir.
• Öner, E. ve Kayan, İ. (2006). İzmir Körfezi kıyılarında alüvyon birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı kıyılarının şekillenmesi. Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu, Bildiri Kitabı, 8 - 22, İzmir.
• Öner, E. ve Vardar, S. (2018). Santorini Tephra bulguları ve mikropaleontolojik analizler ışığında Çeşme Bağlararası (İzmir) Tunç Çağı jeoarkeolojisi. Jeomorfoloji Derneği Bülteni, 2, 21-31.
• Özbek, M., Taşdemir, A., Yıldız, S. (2016). Adıgüzel Baraj Gölü (Denizli-Türkiye)’nün Bentik Makroomurgasızları. Ege Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 33(3), 259-263.
• Öztürk, A. (1981). Homa-Akdağ (Denizli) Yöresinin Stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 24 (1), 75-84.
• Platen, B. (1967). “Çivril Bölgesindeki Neojen Sahasının Linyit Etüdü”, MTA Rap. No: 5990, Ankara.
• Taşdelen, S., Akyol, E. ve Bülbül, A. (2001). Çivril İlçesi (Denizli) ve Yakın Çevresinin Hidrojeoloji İncelemesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7 (2), 261-267.
• Tatar, S. (2016). Çivril Ovası ve Yakın Çevresinde Arazi Kullanımı. Doktora Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Vardar, S. (2010). Madra Çayı Deltası’nın Holosen kıyı paleocoğrafyasının değerlendirilmesinde foraminifer ve ostracod (Crustacea)’ların bir ortam belirleme indikatörü olarak kullanımı. TUCAUM VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2010, Bildiri Kitabı. 263-273, Ankara. Erişim adresi: http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp6_29.pdf
• Vardar, S., Öner, E. Ve İlhan, R. (2017). Bağlararası Höyüğü Çevresinde Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çeşme-İzmir). Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, 589-614.
• Vardar, S. (2018a). Sedimantolojik ve Mikropaleontolojik Verilerle Güzelhisar Çayı Kıyı Ovasının Holosen Paleocoğrafyası. Doğu Coğrafya Dergisi, 23 (39) 131-149.
• Vardar, S. (2018b). Ödemiş Ovasında Beytepe (Karakova) Höyüğünde Paleocoğrafya – Jeoarkeoloji Araştırmaları, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (1), 151-172.