Suleyman Bakirganî's conception of pilgrimage

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 51-1 - 2024 Yılı Özel Sayısı, 1 - 13

Nilüfer Karadavut

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1512855

Öz

The pilgrimage, one of the five obligations of Islam and performed as a religious obligation, is one of the subjects that source the literature of Muslim nations in various aspects. In Turkish literature, the pilgrimage, which takes place in Classical Turkish poetry and especially in religious and mystical poems as a mazmun and remiz, has been used by many poets in poems on various occasions. One of the poems with the pilgrimage as its subject belongs to Hakim Süleyman Ata. Hakîm Süleyman Ata, also known as Süleyman Bakırganî, who is understood to have lived in the 12th century from the date of his death (1186 A.D.), was the third caliph of Ahmet Yesevi. Since he grew up around Yesevi, he wrote mostly in Yesevi style and expressed religious and mystical subjects in his poems. These wisdoms were collected in the Bakırgan Book together with the poems of different poets who lived between the 12th-18th centuries.
In this study, the first verse in the Book of Bakirgan will be analysed. This verse belongs to Hakim Süleyman Ata and its subject is pilgrimage. In the verse, in which the poet expresses his desire and intention to go on pilgrimage although he has not been on pilgrimage, the expressions related to pilgrimage and pilgrimage journey will be evaluated; the social and cultural characteristics of the text, its aesthetic value, the poet's style and expression features will be emphasised on the basis of how the elements related to pilgrimage worship such as Kaaba, tawaf, Hajar'ul-Aswad, Zamzam, Arafat, Safa, and Marwa are handled.

Anahtar Kelimeler

Hakîm Süleyman Ata, Bakırgan Book, pilgrimage-nâme, language and expression features

Süleyman Bakırganî’nin hac tasavvuru

Öz

İslam’ın beş farzından biri olan ve dinî bir vecibe olarak ifa edilen hac ibadeti, Müslüman milletlerin edebiyatlarına çeşitli yönleriyle kaynaklık eden konulardan biridir. Türk edebiyatında da Klâsik Türk şiirinde ve özellikle dinî ve tasavvufi şiirlerde bir mazmun ve remiz olarak yer alan hac ibadeti, birçok şair tarafından çeşitli vesilelerle şiirlerde kullanılmıştır. Konusu hac ibadeti olan şiirlerden biri de Hakîm Süleyman Ata’ya aittir. Ölüm tarihinden (M. 1186) 12. yüzyılda yaşadığı anlaşılan ve Süleyman Bakırganî olarak da bilinen Hakîm Süleyman Ata, Ahmet Yesevi’nin üçüncü halifesidir. Yesevilik çevresinde yetiştiği için daha çok Yesevi tarzında hikmetler söylemiş ve şiirlerinde dinî-tasavvufi konuları dile getirmiştir. Bu hikmetler 12.-18. yüzyıllar arasında yaşamış farklı şairlere ait şiirlerle beraber Bakırgan Kitabı’nda toplanmıştır.
Bu çalışmada, Bakırgan Kitabı’nda yer alan ilk manzume incelenecektir. Bu manzume, Hakîm Süleyman Ata’ya ait olup konusu hac ibadetidir. Şairin hacca gitmemiş olmasına rağmen hacca gitme arzu ve niyetini dile getirdiği manzumede, hac ve hac yolculuğu ile ilgili ifadeler değerlendirilecek; Kâbe, tavaf, Hacer’ül- Esved, zemzem, Arafat, Safa ve Merve gibi hac ibadetiyle ilgili unsurların nasıl ele alındığından hareketle metnin sosyal ve kültürel özellikleri, estetik değeri, şairin üslûp ve anlatım özellikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hakîm Süleyman Ata, Bakırgan Kitabı, hac-nâme

Kaynakça

• Aça, M., Gökalp, H., Kocakaplan, İ. (2009). Başlangıçtan günümüze tür ve şekil bilgisi, Kriter Yayınları.
• Akarpınar, B. (2019). Divân-ı hikmet ve etkileri. T. S. Halman (Ed.) Türk edebiyatı tarihi (c.1, s. 283- 289), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Atalay, B. (1970). Abuşka lugati veya Çağatay sözlüğü. Ayyıldız Matbaası.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Lugatı.
• Barkan, Ö. L. (1942). İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, C. II, 303-320.
• Bilmen, Ö. N. (1990). Büyük İslam ilmihali, Bilmen Basım ve Yayınevi.
• Boks, A. A. (1991). Arafat. TDV İslam ansiklopedisi. (c. 3, s. 261-263). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bozkurt, N. (2007). Ravza-i Mutahhara. TDV İslam ansiklopedisi (c. 34, s. 475.). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Coşkun, M. (2002). Manzum ve mensur Osmanlı hac seyahatnameleri ve Nâbî’nin tuhfetü’l-harameyn’i, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1997). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2018). Kur’an-ı Kerim. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, M. (1997). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Güç, A. (2002). Zebîh. TDV İslam ansiklopedisi (c.26, s. 433- 435). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Günel, F. (1998). Hatim Duvarı (Hicr). TDV İslam ansiklopedisi (c. 17, s. 455- 456.) Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Güzel, A. (2008). Süleyman Hakîm Ata’nın bakırgan kitabı üzerine bir inceleme. Öncü Basımevi.
• Harman, Ö. F. (1997). Hac. TDV İslam ansiklopedisi. (c. 14, s. 382-386). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Harman, Ö. F. (2000). İmrân. TDV İslam ansiklopedisi. (c. 22, s. 232.). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kara, M. (1997). Hakîm Ata. TDV İslam ansiklopedisi. (c. 15, s. 183-184). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kaplan, Y. (2020). Seyahat-nâme türüne farklı bir örnek: Fevrî’nin hac seyahat-nâmesi. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, (Omad), C.7/19, 567-599.
• Kaya, Ö. (1998). Süleyman Hakîm Ata Bakırganî ve şiirleri”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, C. 8.,73- 209.
• Köprülü, F. (1993). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçükaşçı, M. S. (2008). Safa ve Merve. TDV İslam ansiklopedisi (c. 35, s. 441- 442.). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Küçükaşçı, M. S. (2013). Zemzem. TDV İslam ansiklopedisi (c. 44, s. 242- 246.). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça – Türkçe sözlük, Dağarcık Yayınları.
• Öğüt, S. (1996). Hacerü’l- Esved. TDV İslam ansiklopedisi (c. 14, s. 433-435.). Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Pala, İ. (2000). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü, Ötüken Yayınları.
• Sayın, E. (2010). Tasavvuf kültüründe ibadetler “hac örneği”: Doktora tezi. Uludağ Üniversitesi
• Sever, M. (2011). Hakîm Süleyman Ata- Yesevî’nin III.halifesi- hikmetler ve kıssalar, Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Sever, M. (2018). Bakırgan kitabı, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Tosun, N. (2010). Sûfî Gözüyle Hac. Tasavvuf İlim ve Araştırma Dergisi, 25, s. 197-209.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük (10. bs.). Türk Dil Kurumu.
• Uludağ, S. (1995) Tasavvuf terimleri sözlüğü, Marifet Yayınları.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Yahin, F. (2000). Bakırgan Kitabı, Tatar Kitap Neşriyatı.