Migration of Bulgarian Turks and resettlement in Gönen according to the Balıkesir immigrant main registration ledger (1950-1951)

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 51-1 - 2024 Yılı Özel Sayısı, 139 - 154

Ferruh Kayalan

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1513613

Öz

Gönen has witnessed many migration events throughout history. The most important migration event affecting Gönen is the migration during the Greek revolt that started in 1821. Another migration event that affected Gönen was realized through the immigrants coming from the Caucasus in 1853. Another migration from the Caucasus occurred in the winter of 1863-1864. As a result of the Ottoman-Russian War of 1877-1878, thousands of Turkish immigrants from the Balkans caused a demographic change in Gönen, as in all Ottoman provinces. Later, the Balkan Wars of 1911-1912 and the migrations it caused also affected Gönen. During the First World War Period (1914-1918), Gönen witnessed population movements caused by the Greek migrations in Ayvalık, which was an accident just like itself. Undoubtedly, one of the most important migration events experienced by Gönen in terms of its consequences is the 1950-1951 Bulgarian Turks migration, which left its mark on the twentieth century. In this context, the Immigrant main registration books, which contain all the detailed data of the 1950-1951 Bulgarian Turks migration, draw attention. The aim of this study is to reveal the social, economic, and demographic effects of the 1950-1951 Bulgarian Turks migration and Gönen settlement. For this purpose, the Balıkesir Immigrants Main Registration Book in the Prime Ministry Republican Archives, which was only made available under special permissions, was examined and the information contained in the book was accessed. The ledger was analyzed with the document analysis technique and the statistical information obtained was presented in the form of tables.

Anahtar Kelimeler

Gönen, Bulgarian Turks, Migration

Balıkesir muhacir esas kayıt defterine göre Bulgaristan Türklerinin göçü ve Gönen iskânı (1950-1951)

Öz

Gönen, tarih boyunca pek çok göç olayına tanıklık etmiştir. Gönen’i etkileyen göç olaylardan en önemlisi 1821'de başlayan Yunan isyanı esnasında yaşanan göçtür. Gönen’i etkisi altına alan göç olaylarından bir diğeri de 1853 yılında Kafkasya’dan gelen muhacirler üzerinden gerçekleşmiştir. Kafkaslar özelinde diğer bir göç ise 1863-1864 kışında meydana gelmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı neticesinde Balkanlardan gelen binlerce Türk muhacir, tüm Osmanlı kazalarında olduğu gibi Gönen’i de bir demografik değişim içine sokmuştur. Daha sonra 1912-1913 Balkan Savaşları ve sebep olduğu göçler, Gönen’i de etkilemiştir. Birinci Dünya Savaşı Dönemi’nde de Gönen, tıpkı kendisi gibi bir kaza olan Ayvalık’ta meydana gelen Rum göçlerinin neden olduğu nüfus hareketlerine sahne olmuştur. Kuşkusuz sonuçları itibariyle Gönen’in yaşadığı en önemli göç olaylarından biri de yirminci yüzyıla damgasını vuran 1950-1951 Bulgaristan Türkleri göçüdür. Bu kapsamda 1950-1951 Bulgaristan Türkleri göçünün ayrıntılı tüm verilerini içeriğinde sunan muhacir esas kayıt defterleri dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın amacı, 1950-1951 Bulgaristan Türkleri göçü ve Gönen iskânının; sosyal, ekonomik ve demografik etkilerinin ortaya çıkarılmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi'nde yer alan ve ancak özel izinler çerçevesinde kullanıma açılan Balıkesir Muhacir Esas Kayıt Defteri incelenmiş ve defterin içerdiği bilgilere ulaşılmıştır. Defter, doküman analizi tekniği ile analiz edilmiş ve elde edilen istatistiki bilgiler tablolar şeklinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gönen, Bulgaristan Türkleri, Göç

Kaynakça

• Abacı, Z.,D. (2008). Balkan Savaşları’na kadar Kırım ve Kafkasya’dan yapılan göçler. Osmanlı Devleti’nin yaptığı düzenleme ve uygulamaların kriz yönetimi açısından değerlendirilmesi. Zeynep Dörtok Abacı (Ed.). Bursa’nın zenginliği göçmenler içinde (ss. 59-72). Osmangazi Belediyesi.
• Ağanoğlu, H. Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların makûs talihi: göç. Kum Saati Yayınları. Akbulut, İ. (2014). 160. yıldönümünde Kırım savaşı. Türk Dünyası Araştırmaları, 106 (208), 333-350.
• Arıkan, Z. (1988). 1821 Ayvalık isyanı. Belleten, 52 (203), 571-600.
• Armaoğlu, F. (2019). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). Kronik Yayınları.
• Çolak, F. (2013). Bulgaristan Türklerinin Türkiye’ye göç hareketi (1950-1951). Tarih Okulu Dergisi, 2013 (XIV), 113-145.
• Eroğul, C. (2014). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. Yordam Kitap.
• Gürün, K. (1983). Dış ilişkiler ve Türk politikası (1939’dan günümüze kadar). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Gölen, Z. (2017). Tanzimat dönemi Bosna Hersek isyanlarının nedenleri, Osman Köse (Ed.). Osmanlı’dan günümüze eşkıyalık içinde (ss. 199-215). (2. Bs.). İlkadım Belediyesi Kültür Yayınları.
• Hakov, C. (2002). Bulgaristan Türklerinin göçmenlik serüveni. Türkler (c. 20, s. 371-376). Yeni Türkiye Yayınları.
• Halaçoğlu Y. (1992). Bulgaristan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (c. 6, s. 396-399). TDV Yayınları.
• Halaçoğlu, A. (2002). Balkanlar’dan Anadolu’ya yönelik göçler. Türkler (c. 13, s. 887-895). Yeni Türkiye Yayınları. İlgürel, M. (1999). Milli Mücadelede Balıkesir kongreleri. Atatürk Araştırma Merkezi.
• İpek, N. (2000). Mübadele ve Samsun. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı tarihi. IX. Cilt, ikinci meşrutiyet ve birinci dünya savaşı (1908- 1918). TTK Basımevi.
• Kasarcı, R. (1996). Türkiye’de nüfus gelişimi. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 247-266.
• Kayalan, F. (2022). 1935 Nüfus sayımına göre Balıkesir vilayetinin demografik yapısı ve özellikleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (47), 259-282.
• Kayalan, F. (2023). 1950-1951 Bulgaristan Türklerinin göçü ve Balıkesir (Bulgaristan Türklerinin Balıkesir’de iskânı). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 443-472. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1216232
• Karakoç, E. ve Durak, G. (2020). Amerikan basınında Doğu Rumeli olayları (1878-1888). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 9(2), 401-421. https://doi.org/10.30903/Balkan.841139
• Komisyon (1982), Balıkesir. Yurt Ansiklopedisi (c.1, s. 1102-1240) Anadolu Yayınları.
• Komisyon, (2004). Tarihte Türk-Bulgar ilişkileri. Genelkurmay Basımevi.
• Kostanick, H. L. (1957). Turkish resettlement of Bulgarian Turks 1950-1953. University of California Press Berkeley and Los Angele.
• Kurat, A. N. (1987). Rusya tarihi, başlangıçtan 1917’ye kadar. TTK Basımevi.
• Kurat, Y. T. (1975). Elli yıllık cumhuriyetin dış politikası 1923-1973. Belleten, 39 (154), 265-308.
• Küpeli, Ö. (2000). 1882-1922 yılları arasında Gönen kazası. Tarih İncelemeleri Dergisi, 15(1), 231-255.
• Lozan barış konferansı tutanaklar-belgeler ikinci takım, C. II, (1993). (S. L. Meray, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. Öksüz, H. (2010). İkili ilişkiler çerçevesinde Balkan ülkelerinden Türkiye'ye göçler ve göç sonrası iskân meselesi (1923-1938). Atatürk Dergisi, 3 (1), 169-188.
• Özgür, U. (2007). Bulgaristan Türklerinin 1950-1951 yıllarında Türkiye’ye göçleri. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi.
• Pektaş, Ş. (2012). Menderes’li yıllar Demokrat Parti döneminde işçi hareketleri. Fırat Yayınevi. Pınar, M. (2014). 1950-1951 Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçler ve Demokrat Parti’nin göçmen politikası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30 (89), 61-94.
• 2510 sayılı iskân kanunu (1934). Resmi Gazete (21 Haziran 1934, sayı 2733)
• Sarıkoyuncu D. E. ve Karakuzu H. (2016). 1950-1951 yıllarında Bulgaristan'dan Türkiye'ye Türk göçü. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (57), 313-342.
• Sander, O. (1969). Balkan gelişmeleri ve Türkiye (1945-1946). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2011). Türk Siyasal muhafazakârlığın kurumsallaşması ve Demokrat Parti. Kadim Yayınları.
• Şimşir, B. (1986). Bulgaristan Türkleri (1878-1985). Bilgi Yayınevi.
• Tekdemir, Aziz (2018). Osmanlı Devleti’nin Balkan savaşları sırasında askerî nakliyatı ve karşılaşılan problemler. Türk Dünyası Araştırmaları, 118 (232), 33-52.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (1984). Lozan Barış Antlaşması. Lozan’da imzalanan sözleşmeler senetler barış antlaşmasına ekli mektuplar ve Montrö boğazlar sözleşmesi. Dışişleri Bakanlığı İcra Sekreterliği.
• Tanoğlu, A. (2011). Bulgaristan Türklerinin son göç hareketi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 14 (1-4), 129-161.
• Todorov, N. (1979). Bulgaristan tarihi. Öncü Kitabevi.
• Toparlak, B. (2018). Bulgaristan Türklerinin 1950-1951 göçü ve Trakya’da iskânları. (Doktora Tezi),Trakya Üniversitesi.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (TCBİGM). (1961). 22 Ekim 1950 genel nüfus sayımı Türkiye nüfusu. Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (TCBİGM). (1961). 23 Ekim 1955 genel nüfus sayımı. Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (TCBİUM). (1951). 22 Ekim 1950 umumi nüfus sayımı, vilayet, kaza, nahiye ve köyler itibariyle nüfus. Neşriyat Basım.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), (1953). Balıkesir muhacir esas kayıt defteri, iskân esas kayıt defteri, tahsis defteri, il Balıkesir, ilçe Gönen, v 10, kod 271, defter no: 91. ss. 1-68, 1951-1952. (bu belgelerin kullanımı izne tabidir, online kullanıma kapalıdır).
• Toğrol, B.(1989). 112 yıllık göç (1878-1989). Boğaziçi Üniversitesi Matbaası.
• Yıldırım, H. (2020). Mütareke döneminde göç ve iskân (1918-1923). TTK Yayınları.
• Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.