Two calligraphy plates in Balıkesir Kurtdereli Mehmet Pehlivan Mosque

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 51-1 - 2024 Yılı Özel Sayısı, 31 - 42

İsmail Öztürk

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1513942

Öz

Kurtdereli Mehmed Pehlivan is one of the important historical representatives of oil wrestling, one of the most important sports branches in our country. Kurtdereli Mehmed, known as the World Wrestler, was born in the village of Bukurova (Çobanköy) in the Selvi town of Tırnova province, which is now within the borders of Bulgaria. He migrated to Turkey during the 1876-1878 Ottoman-Russian War and settled in Kurtdere Village of Balıkesir. The wrestler had a mosque built in his village in 1906, named after him. Kurtdereli Mehmed Pehlivan Mosque is one of the important examples in terms of incorporating mosque decoration elements as a place of worship. Fixed and non-fixed calligraphy applications and the tradition of decoration on different elements of mosques such as doors, mihrabs, pulpits, and walls are also included in the example of the mosque in question. In the research conducted, it was determined that two portable calligraphy plates were dedicated to the Kurtdereli Mehmed Pehlivan Mosque to be hung in the mosque when it was built. The aim of the study is to identify, document, and promote calligraphy plates. One of these calligraphy plates, bearing the signature of Hatib Ömer Vasfi Efendi, one of the leading calligraphers of the period, was written in celi thuluth script, and the other was written in celi talik script. The calligraphy plates were examined in terms of material, technique, and current condition, and the first examples of the compositions of the plates were identified and comparisons were made. The place of the calligraphy plates, which were also examined in terms of their aesthetic values, in the history of calligraphy was touched upon. At the same time, it is emphasized that these plates are a document of the value and appreciation that Kurtdereli Mehmed Pehlivan received in Ottoman society. The continued existence of works of art in public spaces and their safe transfer to future generations is an important issue today.

Anahtar Kelimeler

Kurtdereli Mosque, Calligraphy, Omer Vasfi

Balıkesir Kurtdereli Mehmed Pehlivan Camii’nde iki hat levhası

Öz

Kurtdereli Mehmed Pehlivan ülkemizdeki en önemli spor dallarından biri olan yağlı güreşin tarihe geçmiş önemli temsilcilerinden biridir. Cihan pehlivanı lakabı ile bilinen Kurtdereli Mehmet şimdi Bulgaristan sınırları içinde kalan, Tırnova vilayetinin Selvi kasabasına bağlı Bukurova (Çobanköy) köyünde doğmuştur. 1876–1878 Osmanlı-Rus Harbi sıralarında Türkiye’ye göçerek, Balıkesir’in Kurtdere Köyü'ne yerleşmiştir. Pehlivan 1906 yılında köyüne adının verildiği bir cami yaptırmıştır. Kurtdereli Mehmed Pehlivan Camii bir ibadet mekânı olarak cami tezyinat unsurlarını bünyesinde barındırması açısından önemli örneklerden biridir. Camilerin kapı, mihrap, minber, duvar gibi farklı unsurlarında sabit ve sabit olmayan hat sanatı uygulamaları ile bezeme geleneği söz konusu cami örneğinde de yer almaktadır. Yapılan araştırmada Kurtdereli Mehmed Pehlivan Camii için inşa edildiği dönemlerde camiye asılmak üzere iki adet menkul (taşınabilir) hat sanatı levhasının vakfedildiği tespit edilmiştir. Çalışmada hat levhalarının tespiti, belgelendirilmesi ve tanıtılmasını amaçlamaktadır. Devrin önde gelen hattatlarından Hatib Ömer Vasfi Efendi’nin imzasını taşıyan bu hat levhalarından biri celi sülüs yazı, diğeri ise celi talik yazı çeşidi ile yazılmıştır. Hat levhaları malzeme, teknik, hali hazırdaki durumları yönlerinden incelenmiş ve levhaların istiflerinin ilk örnekleri tespit edilerek kıyaslamalar yapılmıştır. Estetik değerleri açısından da incelenen hat levhalarının hat sanatı tarihindeki yerine temas edilmiştir. Aynı zamanda bu levhaların Kurtdereli Mehmed Pehlivan’ın Osmanlı toplumunda görmüş olduğu kıymet ve takdirin belgesi niteliğinde olduğu vurgulanmıştır. Kamusal alanlarda bulunan sanat eserlerinin varlığını devam ettirmesi ve gelecek nesillere salimen devri günümüzde önemli bir meseledir.

Anahtar Kelimeler

Kurtdereli, Cami, Hat, Ömer Vasfi

Kaynakça

• ________ (1985). Kurtdereli Mehmet Pehlivan (Kurtdereli Mehmet Pehlivan Şenlikleri Tertip Komitesi).
• Aksu, C. (2004). Hanif’in Manzum Kırk Hadis Tercümesi Şerhi. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 17, 17-34.
• Alparslan, A. (2007). Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. (3. Bs). Yapı Kredi Yayınları.
• Berk, S. (2018). Eski Camilerin Kaybolan Güzelliklerinden Biri: Hüsn-i Hat Levhaları. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), 3(1), 97-123. https://doi:10.20486/imad.434604
• Çaltı, M. (2011). Türk Güreşinin Başpehlivanlarından Kurtdereli Mehmet Pehlivan. y.y.
• Derman, M. U. (1997). Hat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c.16, s. 427-437). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Derman, M. U. (2011). Ömrümün Bereketi 1. Kubbealtı Neşriyatı.
• Derman, M. U. (2013). Osmanlı İstanbulu’nda Hat Sanatı. F. M. Emecen, E. S. Gürkan (Ed.), Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildiriler içinde (ss. 475-494). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Güney, G. (2023). Hattat Mahmut Celâleddin Efendi’nin celî sülüs hat levhaları. Asya Studies, 7(24), 225-236. https://doi.org/10.31455/asya.1275748
• İhtiyar, Z. (2005). Bir Hüsn-i Hat Sergisi Bursa Ulu Cami. Kaynak Kitaplığı.
• İnal, İ. M. K. (1970). Son Hattatlar. (2. Bs). Milli Eğitim Basımevi.
• Kahraman, A. (1975). Kurtdereli Mehmed Pehlivan. Türk Ansiklopedisi (c.12, s. 375-377). Millî Eğitim Bakanlığı
• Kahraman, Â. (1989). Cumhuriyete Kadar Türk Güreşi 1. Kültür Bakanlığı.
• Kanbaş, M.S. (2022). Hattat Sâmi Efendi ve hat sanatındaki yeri. [Doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Karayel, M. S. (1948). Kurtdereli Mehmet. Ahmet Halit Kitabevi.
• Özcan, A. R. (1996). Türk nesta’lîk ekolü [Sanatta yeterlik tezi]. Mimar Sinan Üniversitesi.
• Özkafa, F. (2019). Hat Sanatının Mimar Sinan Estetiğine Katkıları. Turkish Studies Social Sciences, 14, 1689-1714. https://doi:10.29228/TurkishStudies.23298
• Özönder, H. (2003). Ansiklopedik Hat, Tezhip Sanatları Deyim ve Terimleri Sözlüğü. Uysal Kitabevi.
• Sezer, B. (2006). Erzurum Lalapaşa Camii’ndeki bir hat levhası. Sanat Dergisi, (9), 1-7.
• Sülün, M. (2020). Ayetlerle Bezenen Mimari Yapılar: Osmanlı Örneği. İ. C. Schick, M. Gharipour (Ed.), A. Anadol (Çev), İslam Dünyasında Hat ve Mimari içinde (ss. 225-246). Albaraka Yayınları.
• Şahin, A. (2019). Hattat Hatip Ömer Vasfi Efendi’nin Mimari Eserlerdeki Yazıları. [Yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Yazır, M.B. (1989). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli III. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.