On the etymology of the words roast, scorch and meet

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 52, 277 - 288, 30.12.2024

Veysi Sevinçli , Hami Akman

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1512387

Öz

In order for a word in Turkish to be analysed etymologically, the root word and the word derived from it must be in complete harmony in terms of both meaning and morphology. There may be different perspectives on the etymology of some words. We can include the verbs kızar-, kavur- and kavuş- among these words. There is information that the verb kızar- is generally derived from the noun kız ‘red, red’, the verb kavur- from the verb kaġur- or the noun kak, and the verb kavuş- from the verbs kaw- / kavı-. However, in this study, it is argued that the verb kızar- is based on the verb kız- ‘to burn, to heat up, to become hot’, the verb kavur- is based on a hypothetical root *ka- ‘to burn, to burn’ based on its derivatives, and the verb kavuş- is based on the verb kab- ‘to hold, to take’, which is also attested in Kipchak Turkish. While the verb kab- is the root not only of the verb kavuş- but also of the verb kavra- and the noun kavşak, the verb *ka- is accepted as a root on which the words kavut and kavurga are based together with the verb kavur-.

Anahtar Kelimeler

Roast, Scorch, Meet, Etymology.

Kızar-, kavur- ve kavuşmak kelimelerinin etimolojisi üzerine

Öz

Türkçede bir kelimenin etimolojik açıdan çözümlenebilmesi için kök olan kelime ile bundan türeyen kelimenin hem anlam hem şekil bilgisi açısından tam bir uyumluluk içerisinde olması gerekir. Bazı kelimelerin etimolojisi üzerinde farklı bakış açıları söz konusu olabilmektedir. Bu kelimeler arasına kızar-, kavur- ve kavuş- fiillerini de katabiliriz. Kızar- fiilinin genelde kız “kırmızı, kızıl” isminden, kavur- fiilinin kaġur- fiili veya kak isminden, kavuş- fiilinin ise kaw- / kavı- fiillerinden türediğine dair bilgiler mevcuttur. Ancak bu çalışmada kızar- fiilinin birçok yerde tespit edilen kız- “yanmak, ısınmak, hararetlenmek” fiiline, kavur- fiilini türevlerinden yola çıkarak *ka- “yanmak, yakmak” anlamlı farazi bir köke ve kavuş- fiilinin ise Kıpçak Türkçesinde de tanıklanmış olan kab- “tutmak, almak” fiiline dayandığı ileri sürülmüştür. Kab- fiili sadece kavuş- fiilinin değil aynı zamanda kavra- fiili ile kavşak isminin de kökünü teşkil ederken *ka- fiili, kavur- fiili ile beraber kavut ve kavurga kelimelerinin de dayandığı bir kök olarak kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kızarmak, Kavuşmak, Kavurmak, Etimoloji

Kaynakça

• Akman, H. (2023). Karınca kelimesinin etimolojisi. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9,336-351.
• Akman, H. (2024). Titiz, yüksek ve yükselmek kelimelerinin etimolojisi üzerine. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23,1-17.
• Arat, R.R (1991). Kutadgu bilig. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (2019). Rabġūzî ḳıṣaṣü’l-enbiyā (Peygamber Kıssaları) giriş - metin - dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ayverdi, İ. (2010). Kubbealtı lugatı misalli büyük Türkçe sözlük, Kubbealtı Yayınları.
• Bilgen, İ. (1989). Dîvânu luġâti’t-Türk’te söz yapımı [doktora tezi], Hacettepe Üniversitesi.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford University Press.
• Çağbayır. Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Neşriyat.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi. (A. U. Elöve, Çev.), Kabalcı Yayınevi.
• Dilçin, C. (2009). Yeni tarama sözlüğü, Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (2016). Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nev-bahâr (inceleme – metin – sözlük), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Ercilasun, A. B. (2004). Türk dili tarihi, Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2014). Kutadgu bilig grameri -fiil-, Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (giriş – metin – çeviri - notlar- dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon, II, Turcologica 9.
• Ergin, E. (2009). Dede Korkut kitabı (1-2), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve dil hususiyetleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamilton, J.R. (2020). Budacı iyi kalpli ve kötü kalpli prens masalının Uygurcası Prens Kalyānamkara ve Pāpamkara hikâyesi (İ. Birkan ve E. Korkut, Çev.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü, Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin dil bilgisi, Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2022). Dil bilimi terimleri sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2015). Türk dili üzerine araştırmalar, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017a). Dil bilgisi terimleri sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017b). Marzbān-nāme tercümesi (destūr-ı şâhî), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017c). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kültür Bakanlığı, (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Nişanyan:(2018). Nişanyan sözlük çağdaş Türkçenin etimolojisi, Liber Plus Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (2018). Kelime dağarcığımızdan etimoloji araştırmaları, Akçağ Yayınları.
• Stachowski, M. (2011). Etimoloji, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Tezcan, S. ve Zülfikar, H. (2014). Nechü’l-Ferâdîs uştmaḫlarnıŋ açuq yolı (cennetlerin açık yolu) Maḥmūd Bin ‘Alî, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2019). Yûsuf u Zelîḫâ Şeyyâd Hamza, Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig’de söz yapımı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Orhon yazıtları, Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (2013a). Makaleler 1: Altayistik, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2013b). Makaleler 2: Tarihî Türk yazı dilleri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı bil bilgisi terimleri sözlüğü, Dergâh Yayınları.
• Toparlı, R. vd., (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2011). Türkçe sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2019). Derleme sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2019). Tanıklarıyla Tarama sözlüğü Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü, Eğitim Yayınevi.
• Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’Edeb Ḫvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası. Türk Dil Kurumu Yayınları. Zülfikar, H. (2018). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler (İnceleme-Sözlük). Türk Dil Kurumu Yayınları.