Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Çeşitlerinde Azot Miktarı ve Uygulama Zamanının Tane Verimi ve Kalitesine Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 12, 27.06.2021

Mustafa Yücel Çobanoğlu Ramazan Ayrancı

Öz

Bu araştırmanın amacı, Kırşehir ekolojik koşullarında yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinde bahar döneminde üst gübrelemesi olarak, farklı zamanlarda ve farklı miktarlarda uygulanan azotlu gübrenin tane verimi ve tane kalitesi üzerine etkisini belirlemektir. Çalışma 2016-2017 yetiştirme döneminde, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme tarlalarında, tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak, beş buğday çeşidi ve dört uygulama (U1: Bahar dönemi N uygulaması yok; U2: N dozunun tamamı tek seferde Zadoks bitki gelişim skalasına göre (ZD:30); U3: N dozunun ½ si (ZD:30) + ½ si (ZD:50); U4: N dozunun 1/3 ü (ZD:30) + 1/3 ü (ZD:40) + 1/3 ü (ZD:50)) ile yürütülmüştür. Çalışmada, buğday çeşitlerinin agronomik ve kalite özellikleri incelenmiştir. Varyans analizlerinde incelenen tüm özellikler için farklılıklar istatistiki olarak önemli olmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, uygulamalar çeşitler ve incelenen özellikler üzerine etkili olmuş, U3 uygulamasında en yüksek verim (223.9 kg da-1) elde edilirken, toplam kalite bakımından U3 ve U4 uygulamalarının daha başarılı olduğu saptanmıştır. Çeşitlerin tane verimleri 167.1 kg da-1 (Bezostaja-1) - 230.1 kg da-1 (Bayraktar 2000) arasında değişmiş ve Bayraktar 2000 çeşidi tüm uygulamalarda en yüksek verim değerine sahip olmuştur. Bu araştırma sonucunda, Kırşehir ile benzer ekolojiye sahip kuru tarım bölgelerindeki üreticilere yüksek verim ve kabul edilebilir bir kalite için U3 uygulamasının önerilebileceği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azot, ekmeklik buğday, kalite, tane verimi

Effects of Nitrogen Rate and Time of Application on Grain Yield and Quality in Some Bread Wheat (Triticum aestivum L.) Varieties

Öz

The aim of this research was to determine the effect of nitrogen fertilizer applied in different amounts and different times on the grain yield and grain quality in the spring period in some bread wheat cultivars grown in Kirsehir ecological conditions. The study was carried out with five wheat cultivars and four treatments (U1: No spring term N application; U2: N was administered at one time according to Zadoks plant growth scale (ZD: 30); U3: 1/2 of the N dose (ZD: 30) + 1/2 (ZD: 50); U4: 1/3 of the N dose (ZD: 30) + 1/3 (ZD: 40) + 1/3 of the dose (ZD: 50)) into split plots trial design in a randomized complete block with 4 replications. Experiment was settled on the fields of Kirsehir Ahi Evran University, Faculty of Agriculture, during the growing season of 2016-2017. In this study, agronomic, and quality characteristics of wheat cultivars were investigated. Analysis of variance showed that differences for all examined properties were statistically important. According to the results of the study, the treatments were effective on the cultivars and the properties examined and the highest yield (223.9 kg da-1) was obtained in the U3 treatment, whereas the U3 and U4 treatments were found to be more successful in terms of total quality. The grain yield of cultivars changed between 167.1 kg da-1 (Bezostaja-1) - 230.1 kg da-1 (Bayraktar 2000) and Bayraktar 2000 had the highest yield values in all treatments. As a result of this research, it was determined that U3 treatment could be recommended for high grain yield and acceptable quality to farmers in dry farming regions with similar ecology with Kirsehir.

Anahtar Kelimeler

Nitrogen, bread wheat, quality, grain yield

Kaynakça

• Anonim, (1990). AACC Approved Methods of the American Association of Cereal Chemist. USA.
• Anonim, (2005). JMP 5.0, SAS Institute Inc., Cary, NC, USA.
• Anonim, (2012). Türk Gıda Kodeksi, Buğday Unu Tebliği. Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı Tebliğ No: 99/1. Resmi Gazete 17.02.1999, Sayı: 23614.
• Anonim, (2019). World Agricultural Production. United States Department of Agriculture, Circular Series, WAP 8-19 August 2019.
• Ashraf, M., Azam, F. (1998). Fate and interaction with soil N of fertilizer 15N applied to wheat at different growth stages. Cereal Research Communications, 26(4), 397-404.
• Atlı, A., Koçak, N., Aktan, M. (1999). Ülkemiz çevre koşullarının kaliteli makarnalık buğday yetiştirmeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran 1999, 345-351, Konya.
• Aydoğan, S., Soylu, S. (2017). Ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve verim öğeleri ile bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26(1), 24-30.
• Ayrancı, R. (2020). Yield performances of winter wheat (T. aestivum L.) genotypes improved for dry environmental region of Turkey. Turkish Journal of Field Crops, 25(1), 74-82.
• Bell, M. A., Fischer, R. A. (1994). Guide to Plant and Crop Sampling: Measurements and Observations for Agronomic and Physiological Research in Small Grain Cereals. CIMMYT, Wheat Special Report No. 32. Mexico.
• Brown, B., Westcott, M., Christensen, N., Pan, B., Stark, J. (2005). Nitrogen Management for Hard Wheat Protein Enhancement. University of Idaho, Extension, PNW 578.
• Bulut, S. (2015). Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin Kayseri koşullarına adaptasyonu. Türk Tarım Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(12), 933-940.
• Çağlayan, M., Elgün, A. (1999). Değişik çevre şartlarında yetiştirilen ekmeklik buğday hat ve çeşitlerinin bazı teknolojik özellikleri üzerinde araştırmalar. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu Bildirileri, 8-11 Haziran, Konya, s. 513-518.
• Çetin, Ö., Uygan, D., Boyacı, H., Öğretir, K. (1999). Kışlık buğdayda sulama-azot ve bazı önemli iklim özellikleri arasındaki ilişkiler. 3. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-20 Kasım, Adana, Cilt: 1, 151-156.
• Dhugga, K. S., Waines, J. G. (1989). Analysis of nitrogen accumulation and use in bread and durum wheat. Crop Science, 29, 1232-1239.
• Doğan, R. (2002). Ekmeklik buğday hatlarının (Triticum aestivum L.) tane verimi ve kimi agronomik özelliklerinin belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2), 149-158.
• Elgün, A., Türker, S., Bilgiçli, N. (2001). Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü. Konya Ticaret Borsası, Yayın No: 2.
• Evlice, A. K., Pehlivan, A., Külen, S., Keçeli, A., Şanal, T., Karaca, K., Salantur, A. (2016). Ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinde ekmek hacmi ve bazı kalite parametreleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(Özel sayı-1), 12-28.
• Feil, B. (1992). Breeding progress in small grain cereals- a comparison of old and modern cultivars. Plant Breeding, 108(1), 1-11. DOI: 10.1111/j.1439-0523.1992.tb00093.x.
• Kacar, B., Katkat, A. V. (1999). Gübreler ve Gübreleme Tekniği. Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı No:144, Vipaş Yayın No:20, 531 s. Bursa.
• Kara, B., Dizlek, H., Uysal, N., Gül, H. (2009). Buğdayda geç dönemde azot uygulamasının tane protein ve unda bazı fizikokimyasal özelliklere etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(1), 25-32.
• Kara, R., Dalkılıç, A, Y., Gezginç, H., Yılmaz, M. F. (2016). Kahramanmaraş koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve verim unsurları yönünden değerlendirilmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 3(2), 172-183.
• Kınabaşı, S., Yağdı, K. (2013). Ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinde farklı tavlama rutubeti ve sürelerinin kalite özellikleri üzerine etkileri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(2), 33-44.
• Kumar, S., Mittal, R. K., Gupta, D., Katna, G. (2005). Correlation among some morpho-physiological characters associated with drought tolerance in wheat. Annals of Agri Bio Research, 10(2), 129-134.
• Legg, J. O., Meisinger, J. J. (1982). Soil Nitrogen Budgets. (Stevenson F. J. Ed). Nitrogen in Agricultural Soils. 503-566, American Society of Agronomy, Inc., Madison, Wisconsin USA.
• Mert, B., Çiftçi, C. Y., Atak, M. (2003). Ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı azot dozlarının verim üzerine etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 12(1-2), 72-85.
• Muurinen, S. (2007). Nitrogen dynamics and nitrogen use efficiency of spring cereals under Finnish growing conditions. Yliopistopaino, 29, 1-38. http://urn.fi/URN:ISBN:978-952-10-3465-7.
• Naneli, İ., Sakin, M. A., Kıral, A. S. (2015). Tokat-Kazova şartlarında bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32(1), 91-103.
• Ortiz-Monasterio, R., J. I., Sayre, K. D., Rajaram, S., McMahon, M. (1997). Genetic progress in wheat yield and nitrogen use efficiency under four N rates. Crop Science, 37(3), 898-904. DOI: 10.2135/cropsci1997.0011183X003700030033x.
• Özen, S., Akman, Z. (2015). Yozgat ekolojik koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(1), 35-43.
• Rodgers, C. O., Barneix, A. J. (1988). Cultivar differences in the rate of nitrate uptake by intact wheat plants as related to growth rate. Physiologia Plantarum, 72(1), 121-126. DOI: 10.1111/j.1399-3054.1988.tb06632.x.
• Sakin, M., Naneli, İ., Göy, A., Özdemir, K. (2015). Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin Tokat-Zile koşullarında verim ve verim komponentlerinin belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32(3), 119-132.
• Sencar, Ö., Vurur, H., Gökmen, S. (1990). Tokat yöresinde 1988 kışında ekilen 40 buğday hat ve çeşidinde verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar. Cumhuriyet Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1), 25-35.
• Simane, B., Struik, P. C., Nachit, M. M., Peacock, J. M. (1993). Ontogenetic analysis of yield components and yield stability of durum wheat in water-limited environments. Euphytica, 71(3), 211-219.
• Şahin, M., Akçacık, A., Aydoğan, S., Yakışır, E. (2016). Orta Anadolu sulu koşullarında ekmeklik buğday genotiplerinin verim ve kalite performanslarının belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(Özel sayı-1), 19-23.
• Tilman, D., Cassman, K., Matson, P., Naylor, R., Polasky, S. (2002). Agricultural sustainability and intensive production practices. Nature, 418: 671-677.
• Tran, T. S., Tremblay, G. (2000). Recovery of 15N-labeled fertilizer by spring bread wheat at different N rates and application times. Canadian Journal of Soil Science, 80, 533-539. DOI: 0.4141/S99-098.
• Usta, T. (2016). Kırşehir ekolojik koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin (Triticum aestivum L) verim ve verim öğelerinin belirlenmesi üzerine bir çalışma. (Yüksek lisans tezi). Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırşehir.
• Van Sanford, D. A., MacKown, C. T. (1986). Variation in nitrogen use efficiency among soft red winter wheat genotypes. Theoretical and Applied Genetics, 72: 158-163.
• Yazar, S., Salantur, A., Özdemir, B., Alyamaç, M. E., Evlice, A., Pehlivan, A., Akan, K., Aydoğan, S. (2013). Orta Anadolu Bölgesi ekmeklik buğday ıslah çalışmalarında bazı tarımsal karakterlerin araştırılması. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 22(1), 32-40.
• Yılmaz, N., Şimşek, S. (2012). Sivas ekolojik koşullarında ekmeklik buğdayda (Triticum aestivum L.) üst gübrelemede kullanılacak azotlu gübre form ve miktarının belirlenmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 1(2), 91-96.