Türkiye Yerli Koyun Irklarında Yapılan Bazı Kuzu Besi Çalışmaları

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 87 - 102, 17.06.2021

Fatih Pala Nurettin Gülşen

Öz

Küçükbaş hayvan işletmelerinde, işletmelerin sürdürülebilirliği ve kârlılığın artırılmasında en önemli faktörlerin başında kuzu besiciliği gelmektedir. Besicilikte uygulanan bakım ve beslemenin amacı kuzuların genetik yapısının el verdiği en yüksek canlı ağırlığa, en kısa sürede ulaşılması temeline dayanmaktadır. Türkiye’de yapılan kuzu besi çalışmalarının büyük bölümü yetiştiriciliği yaygın olan yerli koyun ırklarının kuzularının besisi üzerine yapılmıştır. Yapılan kısa süreli entansif besi çalışmalarında ise yerli hayvan ırklarında Dünya ortalamasına yakın besi performansı elde edilebildiği görülmektedir. Kuzuların besiye alınma yaşlarının genellikle 2-3 ay, besi süresinin ise yaklaşık 56-84 gün aralığında olduğu görülmektedir. Yerli koyun ırklarımızda yapılan kuzu besi çalışmaları ülkemizdeki vasfını yitirmiş fakir meraları en iyi şekilde değerlendiren, hastalıklara dayanıklı, çevre şartlarına adapte olmuş mevcut yerli koyun ırklarımızın korunması ve devamlılığının sağlanmasını teşvik edecektir.

Anahtar Kelimeler

Kuzu besisi, yerli koyun ırkları, besleme metotları

Some Lamb Fattening Studies in Turkey Native Sheep Breeds

Öz

Lamb fattening is one of the most important factors in increasing the sustainability and profitability of the small ruminant enterprises. The purpose of care and feeding in livestock breeding is based on the principle of reaching the highest live weight provided by the genetic characteristics of lambs in a short time. Most of the research on lamb fattening in Turkey has been carried out with lambs of common native breeds. In the short-term intensive fattening studies, it is seen that the fattening performance close to the world average can be obtained in domestic animal breeds. It is seen that the fattening age of the lambs is generally 2-3 months and the fattening period is approximately 56-84 days. Lamb fattening activities carried out our domestic sheep breeds will encourage the protection and sustainability of our existing domestic sheep breeds that are resistant to diseases and adapted to environmental conditions, making the best use of poor pastures in our country.

Anahtar Kelimeler

Lamb fattening, native sheep breeds, feeding methods

Kaynakça

• Ak, İ., Filya, İ., Akgündüz, V., Deligözoğlu, F. (1995). Entansif besi uygulanan merinos erkek kuzularda Monensin‘in besi performansına etkileri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitü Dergisi, 35(1-2), 30-46.
• Akdeniz, R. C., Ak, İ., Boyar, S. (2005). Türkiye karma yem endüstrisi ve sorunları. VI. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO), 03-07 Ocak 2005, 2, 935-959, Ankara.
• Akgündüz, V., Ak, İ., Deligözoğlu, F., Karabulut, A., Filya, İ. (1993). Entansif besiye alınan merinos erkek kuzularda değişik protein kaynaklarının besi performansı ve karkas özelliklerine etkisi. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitü Dergisi, 33(1-2), 28-48.
• Aksoy, A. (1995). Farklı kesim ağırlıklarında Morkaraman ve Tuj erkek kuzularının besi performansı kesim ve karkas özellikleri. Ankara Ünv. Vet. Fak. Dergisi, 42; 15-23.
• Aksoy, A. R. (2003). Hayvan Islahı ders notları. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Kars.
• Aktaş, A. H., Akay, N. (2003). Rasyonda farklı seviyelerde mısır slajı ve kuru yonca otu kullanılmasının besi kuzularının performansına etkisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 13(1-2), 1-4.
• Aktaş, A. H., Gürkan, M., Düzgün, H. (2001a). Maya kültürü ilavesinin besi kuzularının performansına etkisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 11(1), 1-5.
• Aktaş, A. H., Gürkan, M., Düzgün, H., Sezgin, A. (2001b). Rasyon enerji seviyesinin Konya Merinosu ve melezi kuzularda besi performansına üzerine etkisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 11(2), 9-15.
• Aktaş, A. H., Bahtiyarca, Y. (2002). Rasyon protein ve enerji seviyesinin Konya Merinosu kuzularında performans, protein ve enerjinin kullanımına etkisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 12(1), 1-8.
• Altın, T., Karaca, O., Cemal, İ., Yılmaz, M., Yılmaz, O. (2005). Kıvırcık ve Karya kuzularda besi ve karkas özellikleri. Hayvansal Üretim 46(1), 19-29. Anonim, (2009). Türkiye Evcil Hayvan Genetik Kaynakları Tanıtım Katoloğu. TAGEM. 24-72. Ankara.
• Anonim, (2015). Hayvanlarda kimyasal uyarılar ve endokrin sistem. https://avesis.istanbul.edu.tr/resume/downloadfile/belmurat?key=0ea8cf77-cf6e-4952-adb5-b9ecffc0a1d4
• Anonim, (2020). Türkiye koyun ve keçi varlığı https:// https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayvansal-Uretim-Istatistikleri-Aralik-2020-37207.
• Anonim, (2021). Zootekni Terimler Sözlüğü. https://sozce.com/nedir/202309-kondisyon.
• Aydın, E., Sarı, M., Önk, K., Demir, P., Tilki, M. (2014). Tuj ve Hemşin kuzularında farklı besi sistemlerine göre optimum besi süresinin belirlenmesi. Kafkas Ünv. Vet. Fak. Dergisi, 20(6), 835-840. DOI: 10.9775/kvfd.2014.10979.
• Aytekin, İ., Karabacak, A., Keskin, İ. (2015). Akkaraman kuzuların besi performansı kesim ve karkas özellikleri. Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-9.
• Balcı, F., Karakaş, E. (2007). The effect of different slaughter weights on the fattening performance, slaughter and carcass characteristics of male Karayaka lambs. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 31(1). 25-31.
• Canatan, T., Keleş, G., Akbulut, N. K., Teke, B. E., Kan, M., Doğan, Ş., Dağ, B. (2011). Etçi genotiplerin baba hattı olarak kullanımı ile elde edilen Dağlıç kuzuların yetiştirici koşullarında performansları. VII. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. Çukurova Üniversitesi, 14-16-Eylül 2011, Adana.
• Canatan, T., Kan, M., Akbulut, N. K., Halıcı, İ. (2013). The fattening performance and carcass characteristics of Dağlıç, Hasmer and Hasmer x Dağlıç (F₁) lambs. VIII. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. 3-5 Eylül 2013, Çanakkale.
• Canatan, T., Kan, M., Akbulut, N. K., Halıcı, İ., Tekik, H., Doğan, Ş., Dağ, B. (2015). Some fattening and slaughter charecteristics of Dağliç, Hasak x Dağliç (F₁), and Hasmer x Dağliç (F₁). VII. Balkan Conference and Animal Science Balnimalcon 2015, 3-6 June 2015, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina.
• Canbolat, Ö., Kara, H., Filya, İ., Kamalak, A. (2015). Kuzu besi rasyonlarına ilave edilen canlı mayanın besi performansı ile bazı rumen sıvısı ve kan parametreleri üzerine etkisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi , 29(1), 73-85.
• Coşkun, B., Şeker, E., İnal, F. (2000). Yemler ve Teknolojisi. 3. Baskı. Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi.
• Çerçi, İ. H., Erişir, Z., Gürdoğan, F., Seven, İ., Patir, B., Dikici, A., Çiftçi, M. (2011). Taze ot, silaj ve kuru ot şeklinde yedirilen yoncanın kuzularda performans, karkas ve etin duyusal özellikler üzerine etkisi. Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 17(1), 107-112.
• Çulha, E., Öztürk, Y., Sarı, M. (2019). Ekstansif koşullarda İvesi, Merinos ve Sakız ırkı kuzularda bazı büyüme özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Veteriner Zootekni Anabilim Dalı, Burdur.
• Dağ, B., Ertuğrul, M. (1993). Karayaka ve Border Leicester x Karayaka melezi (F1) erkek kuzularda besi gücü ve karkas özellikleri üzerine araştırmalar. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 33(3-4), 42-57.
• Demir, H., Özcan, M., Kaygısız, F., Abaş, İ., Ekiz, B. (2001). Erken dönemde besiye alınan Kıvırcık ırkı kuzularda farklı dozlarda somatotropin hormonu (rbST) uygulamasının besi performansı, bazı karkas özellikleri ve kuzu maliyetine etkisi. J. Fac. Vet. Med., 20: 41-47.
• Demir, H., Can, A. (2019). İvesi kuzu rasyonlarında farklı oranlarda pamuk tohumu kullanımının besi performansı ve besin madde sindirimi üzerine etkisinin belirlenmesi. (Doktora tezi). Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
• Dönertaş, Ş. E., Altıntaş, A. (2010). Ankara keçisi tekelerinde serum tiroid hormon ve kolesterol düzeyleri ilişkisi. Ankara Ünv. Vet. Fak. Dergisi, 57: 213-215.
• Esen, F., Yıldız, N. (2000). Akkaraman, Sakız x Akkaraman melez (F1) kuzularda verim özellikleri, besi performansı, kesim ve karkas özellikleri. Türk J. Vet. Anim. Sci., 24: 215-222.
• Görgülü, M. (2009). Büyük ve Küçükbaş Hayvan Besleme. 1. Baskı. Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Genel yayın No: 224. Ders Kitapları Yayın No: A-78. Adana.
• Gündüz, Z., Biçer, O. (2014). Kilis koşullarında geleneksel koyun yetiştiriciliği sistemi içerisinde farklı dönemlerde doğan ivesi erkek ve dişi kuzuların gelişme ve besi performansı. (Yüksek lisans tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Hatay.
• Karabacak, A., Boztepe, S. (2007). Yağlı kuyruklu ve ince yağsız ince koyun ırklarının besi performanslarının karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(42), 89-95.
• Karaca, O., Cemal, İ., Atay, O. (1999). Çine Çaparı, Çine Tipi ve Menemen x Çine Tipi (F1) kuzularda kimi besi ve kesim özellikleri. Uluslararası Hayvancılık Kongresi, 21-24 Eylül 1999, İzmir.
• Kaya, İ., Şahin, T., Elmalı Aksu, D., Ünal, Y. (2011). Merada otlatma ve meraya ilave konsantre yem verilmesinin kuzularda, e rumen parametrelerine etkisi. Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 17(5), 693-697. DOI:10.9775/kvfd.2011.3699.
• Kaymakçı, M. (2006). İleri koyun yetiştiriciliği kitabı, İzmir ili Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Yayınları No. 1; 1-10, İzmir.
• Kaymakçı, M., Taşkın, T. (2008). Türkiye koyunculuğu melezleme çalışmaları. Hayvansal Üretim Dergisi 49(2), 43-51.
• Khadre, A. A. B. A., Karabacak, A. (2019). Akkaraman ve İvesi erkek kuzularının besi ve karkas özelliklerinin karşılaştırılması. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Konya.
• Koçak, A. F., Köycü, E. (2009). Türkiye’de yapılan kuzu besi çalışmaları. (Yüksek lisans tezi). Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Tekirdağ.
• Koçak, S., Çelikoğlu, K., Çelik, H. A., Bozkurt, Z., Tekerli, M. (2016). Pırlak, Orta Anadolu Merinosu ve Orta Anadolu Merinosu x Pırlak F1 melezi kuzularda besi performansı, kesim ve karkas özellikleri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 56(2), 41-47.
• Koçulu, B., Kaya, Ş. (2019). Farklı metotlarla işlenmiş arpanın (kırma-ezme-flake) İvesi erkek kuzularda besi performansına etkisi. (Yüksek lisans tezi). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Hatay.
• Köycü, E., Özder, M. (1994). Kıvırcık ve Hampshire Down x Kıvırcık (G1) melezi erkek kuzularda besi gücü ve karkas özellikleri. (Yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Tekirdağ.
• Kutlu, H. R., Görgülü, M., Baykal Çelik, L. (2005). Genel Hayvan Besleme Ders Notu. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı, Adana.
• Küçük, M., Bayram, D., Yılmaz, O. (2002). Morkaraman ve Kıvırcık x Morkaraman (G1) melezi kuzularda büyüme, besi performansı, kesim ve karkas özelliklerinin araştırılması. Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 26: 1321–1327.
• Oğan, M. (2000). Karayaka erkek kuzuların besi performansı ve karkas özellikleri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 40(2), 37-44.
• Özbey, O., Akcan, A., (2003). Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman (F1) ve Sakız x Morkaraman (F1) melez kuzularda verim özellikleri 2. besi performansı, kesim ve karkas özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 14(2), 35–41.
• Rihawi, S., Iñiguez, L., Knaus, W. F., Zaklouta, M., Wurzinger, M., Soelkner, J., Bomfim, M. A. D. (2010). Fattening performance of lambs of different awassi genotypes, fed under cost-reducing diets and contrasting housing conditions. Small Ruminant Research, 94(1-3), 38-44. DOI: 10.1016/j.smallrumres.2010.06.007.
• Sarı, M., Önk, K., Aksoy, Y., Aydın, E., Adıgüzel, Işık, S. (2015). Effects of different fattening systems on slaughter and carcass traits of male Hemsin lambs. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 62: 147-152.
• Sarıçiçek, B, Z., Ocak, N., Erener, G. (1996). Meraya ilaveten verilen farklı kesif yemlerin karayaka kuzularının besi gücü etkileri. Tarım Bilimleri Dergisi, 2(1), 27-31.
• Soysal, D., Ak, İ. (2007). Yoğun ve ekolojik besi uygulanan Kıvırcık ve Merinos erkek kuzuların besi performansı, kesim ve karkas özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Bursa.
• Sönmez, R., Kaymakçı, M., Eliçin, A., Tuncel, E., Wassmuth, R., Taşkın, T. (2009). Türkiye koyun ıslahı çalışmaları. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2), 43-65.
• Şahin, H. E., Akmaz, A. (2002). Farklı kesim ağırlıklarında Akkaraman kuzularının besi performansı karkas özellikleri ve kârlılık analizi. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Zootekni (Veteriner) Anabilim Dalı, Konya.
• Şahin, Ö., Boztepe, S. (2010). Anadolu Merinosu erkek kuzularında besi başı canlı ağırlığının besi performansı ve karkas karakterlerine etkisi I. besi performansı. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24(4), 25-29.
• Şireli, H. D., Tekel, N. (2013). İvesi erkek kuzularının besi performansı ve karkas özelliklerine süt emme döneminde farklı büyütme sistemlerinin etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi–Journalof Agricultural Sciences, 19: 63-70.
• Tekel, N., Şireli, H. D., Vural, M. E. (2007). Besi süresinin İvesi erkek kuzuların besi performansı ve karkas özelliklerine etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 13(4), 372-378.
• Umucalılar, H. D., Gülşen, N. (2005). Çiftlik Hayvanlarında Beslenme Hastalıkları. SÜ. Basımevi, Konya.
• Uygur, M. A. (2007). Çiftçi broşörü. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayın No. 138.
• Yakan, A., Ünal, N. (2008). Bafra (Sakız x Karayaka G1) kuzularında farklı kesim ağırlıklarında besi performansı, kesim, karkas ve bazı et kalitesi özellikleri. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Ankara
• Yaralı, E., Karaca, O. (2010). Karya tipi koyunlarda farklı yetiştirme ve besi koşullarında bazı et ve verim kalite özellikleri. (Doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Aydın.
• Yilmaz, O., Denk, H., Bayram, D. (2007). Effects of lambing season, sex and birth type on growth performance in Norduz lambs. Small Ruminant Research, 68(3), 336-339.