İSLAM’IN AKILCI EKOLÜ MU’TEZİLE

Yıl 2012, Cilt: 7 Sayı: 2, 209 - 225, 01.06.2012

Hasan Kurt

Öz

Bu makalede İslam tarihinde itikadî konularda ilk defa akla öncelik vermiş olan Mutezile Mezhebi ele alınmıştır. Mu'tezile isminin nereden geldiği, Mu'tezile'yi doğuran sebepler, bu mezhebin tarihi seyri, genel prensipleri ile ana kolları belirlenmiştir. Günümüzde sınırlı sayıda kaynaklarına ulaşılabilen bu akılcı mezhebin doğru anlaşılmasına katkıda bulunmak amacıyla böyle bir araştırma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mu’tezile, mezhep, akıl, itikad, inanç

MU’TAZILETE: RATIONAL SCHOOL OF ISLAM

Öz

In this article Mutazila, the sect which has stressed on the logical side in Islamic theology during the history, is examined. The origin of the name of Mutazila, the causes of its foundations, its historical develepments and its general principles are explained. It is aimed to contribute more correctly of this logical mazhap, which has so few resources in the contemporary time.

Anahtar Kelimeler

Mutazila, mazhap, sect, logic, faith, belief

Kaynakça

• Ahmed Emin (1933). Duha’l-İslam. Beyrut.
• Ahmed Emin (1965). Fecrü’l-İslâm. Kahire.
• Ay, M. (2002). Mu’tezile ve Siyaset: Mu’tezile’nin İktidar Mücadelesi. İstanbul.
• Aydınlı, O. (2003). “Mu’tezile Ekolü Teşekkülü, İlkeleri ve İslam Düşüncesi- ne Katkıları”. Marife, (3), 47.
• Aydınlı, O. (2001). İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci, Mu’tezile’nin olu
• Aklileşme Süreci, Mu’tezile’nin olu
• Süreci, Mu’tezile’nin olu- Mu’tezile’nin olu
• şumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf. Ankara.
• Bağdadî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tahir. el-Fark beyne’l-Firak ve Beyânü’l- Fırkati’n-Naciye minhum. (M. Muhyiddin Abdülhamid, thk.). Kahire.
• Barthold, W. (1963). İslam Medeniyeti Tarihi. (F. Köprülü, trc.). Ankara.
• Belhî, Ebu’l-Kâsım. (1986). Zikrü’l-Mu’tezile min Makalâti’l-İslamiyyîn, (Fazlü’l-İ’tizâl ve Tabakâtü’l-Mu’tezile ile birlikte). ( F. Seyyid, thk.). Tunus.
• Corbin, H. (1986). İslam Felsefesi Tarihi. ( H. Hatemi, trc.). İstanbul.
• Çelebi, İ. (2006). “Mu’tezile”. DİA. 31.291.
• Çelebi, İ. (2002). İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar. İs
• İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar. İs
• Abdulcebbar. İs- tanbul.
• Çubukçu, İ. A. (1964). Gazzâlî ve Şüphecilik. Ankara.
• Çubukçu, İ. A. (1972). İslam Düşüncesi Hakkında Araştırmalar. Ankara.
• Dhanani, A. (1994). The Physical Theory of Kalam: Atoms, Space and Void in Basrian Mu’tezilî Cosmoloji. Leiden.
• Ebu Reşid en-Nîsâbûrî, Saîd b. Muhammed b. Saîd. (1979). el-Mesâil, fi’l- Hilâfi Beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. ( Ma’n Ziyâde vd., nşr.). Beyrut.
• Ebu Zehra, M. (1970). İslam’da Siyasi ve İtikadi Mezhepler Tarihi. (E. R. Fığlalı, Trc.). İstanbul.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. (1963). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htılâfü’l- Musallîn. (H. Ritter, Tsh.). Wiesbaden.
• Fazlur Rahman. (1981). İslam. ( M. Dağ, M. Aydın, trc.). Ankara.
• Gölcük, Ş. (1992). Kelâm Tarihi; Kişiler, Görüşler, Eserler. Konya.
• Güneş, A. (2003). Mu’tezile ve Menar Ekolü Akli Tefsir Hareketi. İstanbul.
• Hansu, H. (2004). Mu’tezile ve Hadis. Ankara.
• Harizmî, Ebû Abdullah el-Katib Muhammed b. Ahmed b. Yusuf. (1923). Mefâtîhu’l-Ulûm. Kahire.
• Hayyât, Ebu’l-Hüseyin Abdurrahman b. Muhammed. (1957). el-İntisar ve’r- Red alâ İbni’r-Ravendi el-Mülhid. ( A. N. Nâder, thk.). Beyrut.
• Himyerî, E. S. N. (1948). el-Hûrü’l-În. ( K. Mustafa, thk.). Kahire.
• Hitti, P. K. (1980). Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi. ( S. Tuğ, trc.). İstanbul.
• Hodgson, M. G. S. (1993). İslâm’ın Serüveni. (İ. Akyol, trc.). İstanbul.
• Irakî el-Hanefi, Ebu Muhammed Osman b. Abdullah b. el-Hasan. (1962). Sa- pıklarla Dinsizlerin Çeşitli Mezhepleri. ( Y. Kutluay, trc.). Ankara.
• Işık, K. (1967). Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara.
• İbn Hallikân, Ebüıl-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. (1978). Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân. ( İ. Abbas, thk.). Beyrut.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. (1981). el-Bidaye ve’n- Nihaye. Beyrut.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. (1967). el-İmame ve’s- Siyase, ( M. T. Zeyni, thk.). Kahire.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. (1970). Lisânü’l-Arabi’l- Muhît I-III. ( Y. Hayyat, nşr). Beyrut.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d. (1968). et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed. (1979). el-Kâmil fi’t-Tarih. Beyrut.
• İbnü’l-Murtaza, Ahmed b. Yahya. (1979). el-Münye ve’l-Emel fî Şerhı’l-Milel ve’n-Nihal. ( M. C. Meşkûr, thk.). Beyrut.
• İbnü’l-Murtazâ, İbnü’l- Murtazâ Ahmed b. Yahyâ. (1961). Tabakatü’l- Mu’tezile. ( S. D. Wilzer, thk.). Beyrut.
• İbnü’l-Verdî, Ebu Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer. (1970). Tetimmetü’l- Muhtasar fî ahbâriıl-beşer. ( A. R. el-Bedrâvî, thk.). Beyrut.
• İrfan Abdülhamid. (1981). İslam’da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, ( M. S. Yeprem, trc.). İstanbul.
• İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer Şahfur b. Tahir. (1940). et-Tebsîr fi’d-Dîn ve Temyîzü’l-Fırkati’n-Nâciye ani’l-Fırak. ( M. Kevseri, nşr.).
• İzmirli İsmail Hakkı. (1981). Yeni İlm-i Kelâm. (S. Hizmetli, hzl.). Ankara.
• Josef Van Ess. (2005). “Mu’tezilah”, Er, 2nd ed. IX. 6317.
• Kadî Abdülcebbâr. (1988). Şerhü’l-Usûli’l-Hamse. ( A. Osman, nşr.). Kahire.
• Kâdî Abdülcebbâr. (1986). Fazlü’l-İ’tizâl ve Tabakâtü’l-Mu’tezile. ( F. Sey- yid, thk.). Tunus.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muhît bi’t-Teklîf. ( Ö. es-Seyyid Azmi, thk.). Kahire.
• Karadaş, C. (2003). “Mu’tezile Kelâm Okulunun Oluşum ve Gelişim Süreci”, Marife. Konya. 2003, sy. 3, s. 13.
• M. Plessner. (1971). “Mihne”. İA, VII. 292-294.
• Macit, N. (1996). Kuran’ın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul.
• Makrîzî, Takıyyüddin Ebu’l Abbâs Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-Mevâizu ve’l- İ’tibâr bi zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr (el-Hıtatu’l-Makrîzîyye). II. Beyrut. 345-346.
• Malatî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. (1936). et-Tenbîh ve’r-Red ala Ehli’l-Ehvâi ve’l-Bida’. ( S. Dederıng, nşr.). İstanbul.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hüseyin b. Ali. (1964). Murûcü’z-Zeheb ve Meâdinu’l- Cevher. III.
• ( M. M. Abdülhamid, thk.). Kahire.
• Mez, A. (1947). el-Hadâratü’l-İslamiyye fi’l-Karni’r-Râbii’l-Hicrî ev Asru’n- Nahda fi’l-İslam. ( M. A. Ebu Rîde, trc.). I. Kahire.
• Nevbahti, Ebû Muhammed Hasan b. Musa. (1931). Fırâkü’ş-Şia. ( H. Ritter, nşr.). İstanbul.
• Nyberg, H. S. (1979). “Mu’tezile”. İA. VIII. 760.
• Onat, H. (1993). Emeviler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara.
• Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer. (1982). İ’tikadâtü Fırakiıl-Müslimîn veıl-Müşrikîn. ( A. S. Neşşar, thk.). Beyrut.
• Religion. (1990). Learning and Science in the Abbasid Period. ( L. J. Young, haz.). Cambridge.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim. (1968). el-Milel ve’Nihal. ( A. M. Ve- kil, thk.). Kahire.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. (1987). Tarihü’t-Taberî: Tarihü’l- Ümem ve’l-Mülûk. Beyrut.
• Taşköprüzâde, Ebü’l-Hayr Ahmed Efendi. (1313). Mevzûâtü’l-Ulûm. ( K. Mehmed Efendi, A. Cevdet, nşr.). Dersaadet.
• Topaloğlu, B. (1981). Kelâm İlmi Giriş. İstanbul.
• Watt, W. M. (1981). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. ( E. R. Fığlalı, trc.). Ankara.
• Yücesoy, H. (2005). “Mihne”. DİA. XXX. 26-27.
• Zuhdî, H. C. (1990). el-Mu’tezile. Beyrut.