Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Afet Bilinci Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 36, 1473 - 1496, 31.12.2022

Okan Yetişensoy

https://doi.org/10.35675/befdergi.1146938

Öz

Bireylerin ve toplumun karşı karşıya olduğu potansiyel afet risklerini en aza indirgemeye yönelik bilişsel, duyuşsal, psikomotor bilgi ve becerilere ilişkin farkındalık düzeyleri olarak tanımlanabilecek afet bilinci, erken yaşlardan itibaren kazandırılması gereken temel özelliklerden birisidir. Nitekim afet bilinci toplumların afetlere karşı direnç geliştirmesinde önemli bir bileşen rolü görmekte, afetlerin potansiyel risklerini azaltmaya katkı sunmaktadır. Bu çalışmanın amacı ortaokul öğrencilerinin afet bilinci düzeylerini belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesidir. Araştırma 1293 kişilik bir çalışma grubuyla yürütülmüş ve gerçekleştirilen açımlayıcı faktör analizi sonucunda 9.771 özdeğere sahip, toplam varyansın %54.284’ünü açıklayan, 18 maddelik tek boyutlu bir yapıya ulaşılmıştır. Bu yapı gerçekleştirilen doğrulayıcı faktör analizi ile doğrulanmış, ölçüt bağıntılı geçerlik çalışması sonucunda da ölçeğin geçerliğini destekleyici sonuçlar alınmıştır. Ölçeğin iç tutarlılığını yansıtan cronbach alfa katsayısının ise .949 ile oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Elde edilen bulgular ölçeğin ortaokul öğrencilerinin afet bilinç düzeylerini belirleme noktasında geçerli ve güvenilir olduğunu göstermiş ve ilgili sonuçlar mevcut alanyazını çerçevesinde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

afet bilinci, ölçek geliştirme, ortaokul öğrencileri

Kaynakça

• Adıgüzel, O. (2019). Eğitim programlarının geliştirilmesinde ihtiyaç analizi el kitabı. Anı Yayıncılık.
• AFAD (2014). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• AFAD (2018). Türkiye’de afet yönetimi ve doğa kaynaklı afet istatistikleri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• AFAD (2020) Afet yönetimi kapsamında 2019 yılına bakış ve doğa kaynaklı olay istatistikleri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• AFAD (2022) Afet Türleri. https://www.afad.gov.tr/afet-turleri adresinden 6 Nisan 2022 tarihinde alındı.
• Akay, A. (2019) The effects of natural disasters caused by clımate change. Project for Supporting Joint Actions in the Field of Climate Change. Climate Change Training Module Series 15.
• Aksoy, B., & Sözen, E. (2014) Lise öğrencilerinin coğrafya dersindeki deprem eğitimine ilişkin görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Düzce ili örneği) Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 279-297.
• Buluş Kırıkkaya, E., Oğuz Ünver, A., & Çakın, O. (2011). Teachers views on the topic of disaster education at the field on elementary science and technology curriculum. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 5(1), 24-42.
• Bulut, A. (2020). Raising awareness of disaster and giving disaster education to children in preschool education period. Acta Education Generalis 10(2), 162-179. https://doi.org/10.2478/atd-2020-0016
• Büyüköztürk, Ş. (2020) Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Can, A. (2019). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Pegem Akademi.
• Clerveaux, V., Spence, B., & Katada, T. (2010). Promoting disaster awareness in multicultural societies: the DAG approach. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 19(2), 199-218.
• Davis, L., Hosseini, M., & Izadkhah, Y. O. (2003). Public awareness and the development of a safety culture: Key elements in disaster risk reduction. Fourth International Conference of Earthquake Engineering and Seismology, 12-14 May 2003, Tehran
• Dikmenli, Y., Yakar, H., & Konca, A. (2018). Development of disaster awareness scale: A validity and reliability study. Review of International Geographical Education Online (RIGEO), 8(2), 206-220.
• Dölek, İ. (2021). Afetler ve afet yönetimi. Pegem Akademi.
• Erkuş, A. (2019). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme I: Temel kavramlar ve işlemler. Pegem Akademi
• Field (2009) Discovering statistics using SPSS. Sage publications.
• Genç, M., & Sözen, E. (2021). The sustainable scale of earthquake awareness, development, validity and reliability study. International Electronic Journal of Environmental Education, 11(1), 24-41. Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemler, Felsefe-Yöntem-Analiz. Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021). Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi. Seçkin Yayıncılık.
• Hutcheson, G., & Sofroniou, N. (1999) The Multivariate Social Scientist: Introductory Statistics Using Generalized Linear Models. Sage Publication, Thousand Oaks.
• İnal, E., Kaya, E., & Altıntaş, K. H. (2018). Türkiye’de örgün eğitimin afet eğitimi yeterliliği açısından incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 37, 114-127.
• Kılıç, Ç., & Kan, A. (2020). Çevre sorunlarına yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(4), 1676-1690. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2020.20.58249-540945
• Kurita, T., Nakamura, A., Kodama, M., & Colombage, S.R.N. (2006). Tsunami public awareness and the disaster management system of Sri Lanka, Disaster Prevention and Management: An International Journal, 15(1), 92-110.
• Lawshe C. H. (1975). A quantitative approach to content validity, Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
• Lee, S. B., & Kong, H. S. (2021) Development and validation of an instrument to measure high school students’ disaster safety awareness. International Journal of Internet, Broadcasting and Communication, 13(4), 154-168, http://dx.doi.org/10.7236/IJIBC.2021.13.4.154
• NIDM (2014). Disaster and environment. https://nidm.gov.in/easindia2014/err/pdf/themes_issue/env/disaster_environment.pdf adresinden 8 Haziran 2022 tarihinde alındı.
• Nita, J. (2021). How human activities can have an impact on natural disasters? https://us.grademiners.com/blog/three-ways-in-which-human-activities-can-have-an-impact-on-natural-disasters adresinden 10 Haziran 2022 tarihinde alındı.
• Ö̈zdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi 1. Kaan Kitapevi.
• Özen, B. (2020). Malatya kent merkezindeki farklı iki lisede afet bilinç düzeylerinin ölçülmesi. (Tez no. 637063) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Konya] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Özkazanç, S., & Duman Yüksel, Ü. (2015). Evaluation of disaster awareness and sensitivity level of higher education students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 197, 745-753.
• Özmen, F. (2006). The level of preparedness of the schools for disasters from the aspect of the school principals. Disaster Prevention and Management, 15(3), 383-395.
• Pallant, J. (2017). SPSS kullanma kılavuzu: Spss ile adım adım veri analizi (çev. S. Balcı ve B. Ahi). Anı Yayıncılık.
• Peek, L. (2008). Children and disasters: understanding vulnerability, developing capacities, and promoting resilience an introduction. Children, Youth and Environments. 18(1), 1-29.
• Rogayan, D. V. Jr., & Dollete, L. F. (2020). Disaster awareness and preparedness of Barrio Community in Zambales, Philippines: Creating a baseline for curricular integration and extension program. Review of International Geographical Education (RIGEO), 10(2), 92-114. https://doi.org/10.33403/rigeo.634564
• Rogayan, D., Cuarto, R. M. D., & Ocsan, M. L. A. (2022). Are ninth-grade students aware and prepared when disaster strikes?. Journal of Science and Education (JSE), 2(2), 65-80. https://doi.org/10.56003/jse.v2i2.96
• Seçer, İ. (2015). Psikoloik test geliştirme ve uyarlama süreci: SPSS ve LISREL uygulamaları. Anı yayıncılık
• Sözen, E. (2019). The earthquake awareness levels of undergraduate students. Journal of Pedagogical Research, 3(2), 87-101. Srinivas, H., & Y. Nakagawa (2008) Environmental implications for disaster preparedness: lessons learnt from the ındian ocean tsunami. Journal of Environmental Management 89(1), 4-13.
• Suryaratri, R. D., Akbar, Z., Ariyani, M., Purwalatia, A. T., & Wahyuni, L. D. (2020). The impact of disaster awareness towards household disaster preparedness among families on the coast of Banten, Sumur District, Indonesia. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, 448. https://doi:10.1088/1755-1315/448/1/012122
• Şencan H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Teo, M., Goonetillekea, A., Ahankooba, A., Deilamib, K., & Lawie, M. (2018). Disaster awareness and information seeking behaviour among residents from low socio-economic backgrounds, International Journal of Disaster Risk Reduction, 31, 1121-1131. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2018.09.008
• Tada, M., Iwamoto S., Kubo, H., & Senou, A. (2022). Relationship between disaster prevention awareness and preparedness among residents living in mountainous areas of Japan. Health Emergency and Disaster Nursing. 9, 95–102.
• Tavşancıl, E. (2010). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Nobel Yayınları
• Tekin, Ö., & Dikmenli, Y. (2021). Sınıf öğretmeni adaylarının afet bilinci algısı ve deprem bilgi düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(1), 258-271.
• Tran, P., Sonak, S., & Shaw, R. (2009). Disaster, environment and development linkages: opportunities for integration in Asia-Pacifi c region. In R. Shaw and R. Krishnamurthy, eds., Disaster management: global challenges and local solutions, 400–423. Hyderabad, India: Universities Press.
• UNDRR (t.y.). Environmental degradation. https://www.preventionweb.net/understanding-disaster-risk/risk drivers/enviromental-degradation adresinden 8 Haziran 2022 tarihinde alındı.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction (2009). UNISDR terminology on disaster risk reduction. https://www.preventionweb.net/files/7817_UNISDRTerminologyEnglish.pdf adresinden 4 Nisan 2022 tarihinde alındı.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015–2030.
• Watkins, M. W. (2021). A step-by-step guide to exploratory factor analysis with SPSS. Routledge.
• Williams, M. (2021). First aid and health safety for disasters. https://www.cprcertified.com/blog/first-aid-and-health-safety-for-disasters adresinden 10 Haziran 2022 tarihinde alındı.
• Zhang, M., & Wang, J. (2022). Trend Analysis of Global Disaster Education Research Based on Scientific Knowledge Graphs. Sustainability, 14, 1492. https:// doi.org/10.3390/su14031492
• Zhu, T., & Zhang, Y. J. (2017). An investigation of disaster education in elementary and secondary schools: evidence from China. Nat Hazards, 89, 1009–1029 https://10.1007/s11069-017-3004-2
• Zulch, H. R., Reser, J. P., & Creed, P. (2012). Psychological preparedness for natural disasters. Paper presented at the First International Conference on Urban Sustainability and Resilience, November 2012, London, UK.