Resmi Evrak Neden Saklanır/İmha Edilir? Osmanlı İmparatorluğu’nda Evrak İmha Uygulamalarına Yönelik Bir Değerlendirme*

Yıl 2021, Sayı: 16, 1 - 28, 28.12.2021

İshak Keskin

https://doi.org/10.26650/bba.2021.16.996193

Öz

Osmanlı devlet bürokrasisinde evrak imha uygulamalarına zaman zaman tesadüf edilmektedir. II. Mahmud’un askeri reformları esnasında yeniçerilere ait evrak ile yine Çırağan Sarayı’nda muhafaza edilen II. Abdülhamid devri istihbarat jurnalleri dönemin yetkilileri tarafından imha edilmiştir. Bu iki uygulamanın dışında Osmanlı döneminde evrak imhasına ait daha başka münferit örnekler de söz konusudur. Bütün bu uygulamaların Osmanlı bürokratları tarafından hangi gerekçelerle gerçekleştirildiği ve bu gerekçelerin bir teorik temele dayandırılıpdayandırıl( a)mayacağı araştırılmaya muhtaçtır. Bu çalışma; -uygulama örneklerinden hareketle- Osmanlı Devleti dönemi evrak imha uygulamaları hakkında temel yaklaşımları belirleme konusunda sonuçlar elde etmeyi amaçlamaktadır. Yine -hukukî ve idarî zemini hazırlanmış olsun veya olmasın- bu dönemde hayata geçirilen evrak imha uygulamalarının genel bir karakter sergileyip-sergilemediği yahut bunlardan hareketle Osmanlı döneminde evrak imha uygulamalarının teorik bir yaklaşım sergileyip-sergilemediği -veya bilimsel bir karaktere sahip olup-olmadığı- araştırılmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yönteminden ve durum çalışmasından yararlanılmış olup, verilerin analizi için doküman analizi tekniğine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, arşivcilik, bürokrasi, değerlendirme, saklama planı, evrak/belge imhası

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Why are Official Documents Kept/Destroyed? An Evaluation of Document Destruction Practices in the Ottoman Empire

Öz

In the Ottoman State bureaucracy, various document destruction practices are seen. During the military reform period of Mahmud II, documents related to the Janissaries and the intelligence journals of Abdülhamid II that were preserved in Çırağan Palace were destroyed by the authorities of the period. Apart from these two practices, there were some other individual cases of document destruction too in the Ottoman period. The reasons why Ottoman bureaucrats practiced these acts of document destruction and whether the reasons were related to a theoretical basis or not are open to further research. The aim of this article is to consider some examples and draw significant conclusions regarding the main approaches on the issue of document destruction during the Ottoman period. Another aim is to examine whether those practices -regardless of whether they were carried out on a legal and administrative basis- had a common character, whether those document destruction practices presented a theoretical approach, or whether they had a scientific quality or not. The study used the qualitative research method and case studies, and it used document analysis technique for data analysis.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, archival science, bureaucracy, evaluation/appraisal, preservation plan/disposal list/retention schedule, document destruction

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 335986). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 769/51). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO, 770/29). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Muhasebe Kalemi (DH. EUM. MH., 123-17). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler (DH. MB. HPS., 46/42). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ., 55-1/7, 1328.M.14). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı (DH. MTV., 47/4). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 8/62). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 68/83). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR., 71/11). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Dahiliye Nezâreti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR.. 81/70). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Dahiliye (İ. DH., 1316 R./17). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Dahiliye (İ. DH., 5152). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT., 37-2/11-6). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Meclis-i Vala (İ. MVİ., 6536). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Mesail-i Mühimme (İ. MSM., 25/658). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Sıhhiye (İ. SH., 1317 R./1). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 2450). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 3560). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• İrade Şura-yı Devlet (İ. ŞD., 4436). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV., 209/2). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV., 252/64). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Sadâret Resmî Maruzât Evrakı (Y. A. RES., 108/82). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE., 30/124/51/78). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. google scholar
• Kaynak ve Araştırma Eserleri google scholar
• Abdurrahman Şeref Bey. (1326). Evrak-ı atîkamız ve vesâik-i târihiyyemiz. Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, I, 9-19. google scholar
• Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi tarihi (Ciltler 6-7-8) (Y. Demirel, Yay. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal’i 1328’de yayımlanmıştır). google scholar
• Ahmed Lütfi Efendi. (1328). Tarih-i Lütfi (Cilt VIII). İstanbul: Sabah Matbaası. google scholar
• Aktaş, N. (1985). Osmanlı dönemi arşivciliğimiz ve tasnif çalışmaları. Belgelerle Türk Dünyası Tarih Dergisi, 1, 67-72. google scholar
• Aktaş, N. (2000). Osmanlı dönemi arşivciliğimiz ve tasnif çalışmaları. Uluslararası kuruluşunun 700. Yıldönümü’nde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi -07-09 Nisan 1999- Konya- içinde (ss. 379387). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat dönemi Osmanlı merkez teşkilatında reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayıncılık. google scholar
• Akyıldız, A. (1995). Hazîne-i Evrak’ın kurulması ve ilk tasnif usulleri (1846-1856). Hakkı Dursun Yıldız Armağanı içinde (ss. 69-84). İstanbul: Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. google scholar
• Akyıldız, A. (2004). Osmanlı bürokrasisi ve modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Aydın, B. (1999). Osmanlı Devleti’nde evrak imha ve muhafazasına dair neşredilen ilk nizamname layihası. Arşiv Araştırmaları Dergisi, 1, 47-54. google scholar
• Başar, F. (1995). Fetret devri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ fetret-devri adresinden erişildi. google scholar
• Beyhan, M. A. (2002). II. Abdülhamid döneminde Hafiye Teşkilatı ve jurnaller. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler cilt 12 içinde (ss. 252-272). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar
• Binark, İ. (1980/a). Arşivlerimizin değeri ve son vakanüvis Abdurrahman Şeref Bey’in ‘evrak-ı atika ve vesaik-i tarihiyyemiz’ adlı yazısı. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 29(1), 23-38. http://www.tk.org.tr/index. php/TK/article/view/1525/1516 adresinden erişildi. google scholar
• Binark, İ. (1980/b). Arşiv ve arşivcilik bilgileri. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. google scholar
• Candemir, M. (2011). Son yıldız düşerken. İstanbul: Çamlıca. google scholar
• Çetin, A. (1983). Arşivlerimiz hakkında ‘İkdam’ Gazetesi’nin bir yazısı ve düşündürdükleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 32(4), 168-176. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2861/2786 adresinden erişildi. google scholar
• Çetin, A. (1984). Osmanlı arşivciliğine toplu bir bakış. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 33(2), 53-65. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1449/1441 adresinden erişildi. google scholar
• Çetin, A. (1987). İstila-yı keferede kalan Osmanl defterleri. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 3, 6-8. google scholar
• Çetin, A. (2012). Karacson, İmre (Emeric). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi. org.tr/karacson-imre-emeric adresinden erişildi. google scholar
• Çınar, A. O. (1999). Mehmed Emin Edîb Efendi’nin hayatı ve Tarih’i (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. (Kayıt No. T0045757). google scholar
• Dearstyne, B. (2001). Arşivsel girişim. Modern arşivcilik ilkeleri, uygulamaları ve yönetim teknikleri (M. Akbulut ve A. O. İcimsoy, Çev.), İstanbul. (Orijinali 1992’de yayımlanmıştır). google scholar
• Demiroğlu, F. (1955). Abdülhamid’e verilen jurnaller. İstanbul: Tarih Kütüphanesi Yayınları. google scholar
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018, 16 Temmuz). Resmî Gazete (Kararname Numarası: 11, Sayı: 30480). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180716-1. pdf adresinden erişildi. google scholar
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi (2. bas.). Ankara: DAGM google scholar
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2000). Belgelerle arşivcilik tarihimiz I (Osmanlı Dönemi). Ankara: DAGM google scholar
• Duchein, M. (2008). Provenans prensibi ve çağdaş arşivcilikte tanımlama, düzenleme ve ayıklama uygulaması (T. Aren, Çev.). İ. Keskin (Haz.), Arşivcilik metinleri içinde (ss. 31-53), İstanbul: Yeditepe. (Orijinali 1998’de yayımlanmıştır). google scholar
• Emecen, F. M. (1991). Sefere götürülen defterlerin defteri. Prof.Dr. Bekir Kütükoğlu’na armağan içinde (ss. 241-268). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi. google scholar
• Findley, C.V. (1994). Osmanlı devletinde bürokratik reform. Bâbıâli (1789-1922) (L. Boyacı ve İ. Akyol, Çev.). İstanbul: İz yayıncılık. google scholar
• Findley, C.V. (1996). Kalemiyeden mülkiyeye. Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi (G. Çağalı Güven, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Hayreddin [Nedim Göçen]. (2008). Belgelerin dilinden Osmanlı ve Avrupa (vesâik-i târihiyye ve siyâsiyye tetebbuâtı). İ. Keskin ve A. Ahmetbeyoğlu (Yay. Haz.), İstanbul: Selis Kitaplar. google scholar
• İnal, İ. M. K. (1964). Osmanlı devrinde son sadrazamlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi. google scholar
• İnalcık, H. (1988). Türk -Osmanlılar kısmı-. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt. XII/2). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı. google scholar
• Jenkinson, H. (1922). A manual of archive administration. Including the problems of war archives and archive making. Oxford: Clarendon Press. google scholar
• Kandur, H. (1998). Belediyelerde arşiv yönetimi. İstanbul: Remak. google scholar
• Keskin, İ. (2008). Günümüz arşivcilik anlayışıyla bir Osmanlı aydını olarak Hayreddin Bey [Nedim Göçen]’in (1867-1942) arşivcilik anlayışının karşılaştırılması. Journal of Turkish Studies -InMemoriam Şinasi Tekin III-, 32(1), 289-306. google scholar
• Keskin, İ. ve Günalan, R. (2011). Hayreddin Nedim Bey’in [Göçen] kaleminden arşivcilik. E. Balta, Y. Dedes, E. N. İşli, M. S. Koz (Yay. Haz.), Yücel Dağlı Anısına (ss. 332-353) içinde. İstanbul: Turkuaz. google scholar
• Kurt, S. (2020). Tarih-i Osmani Encümeni/Türk Tarih Encümeni Mecmuasında vesika aktarımı. Arşiv Dünyası, 7(1), 59-76. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1170447 adresinden erişildi. google scholar
• Lamb, W. K. (1985). The fine art of destruction. In Peter Walne (Ed.), Modern archives administration and records management: A RAMP reader (pp. 251-257). Paris: UNESCO. google scholar
• Osman Nuri ve Mehmed Hayati. (1332). Evrâk-ı atîkanın sûret-i tasfiyesine dâir rapor. İstanbul. google scholar
• Osmanlı Arşivi Tarihçesi. (1990). Osmanlı Arşiv Bülteni, 1, 9-20. google scholar
• Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2006). Evrak-ı atikanın suret-i tasfiyesine dair rapor. Belgeler, 27/31, 91-134. google scholar
• Schellenberg, T. R. (1956). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar
• Schellenberg, T. R. (1965). The Management of archives. New York: Columbia University Press. google scholar
• Schellenberg, T. R. (1975). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar
• Schellenberg, T. R. (1998). Modern archives: principles and techniques. Chicago: University of Chicago Press. google scholar
• Schellenberg, T.R. (1985). Principles of archival appraisal. In Peter Walne (Ed.), Modern archives administration and records management: A RAMP reader (pp. 269-279). Paris: UNESCO. google scholar
• Schellenberg, T.R. (1993). Arşiv idaresi. N. İlemin (Çev.). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (Orijinal basım tarihi 1965). google scholar
• Schellenberg, T.R. (2008). Arşivsel değerlendirme ilkeleri (İ. Bozan, Çev.). İshak Keskin (Haz.), Arşivcilik metinleri içinde (ss. 55-70). İstanbul: Yeditepe. (Orijinali 1985’te yayımlanmıştır). google scholar
• Tugay, A. (1935). İbret - Abdülhamid’e verilen jurnaller ve jurnalciler. İstanbul: Okat Yayınevi. google scholar
• Uşaklıgil, H. Z. (1942). Saray ve Ötesi (Cilt III). İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları. google scholar
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin merkez ve bahriye teşkilatı (3. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Walne, P., Evans, F. B. ve Himly, F. J. (Ed.). (1995). Arşivcilik terimleri sözlüğü (B. K. Ataman, Çev. ve Gnş.). İstanbul: Librairie de Pera. (Orijinali 1984’te yayımlanmıştır). google scholar
• Yalçın, H. C. (2000). Siyasal anılar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar