Köstendil Kazâsının 1581 Tarihli Celebkeşân Defteri

Yıl 2012, Sayı: 37, 1 - 20, 01.08.2014

Dragana Amedoski , Tatyana Katiç

Öz

Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilatının temel görevlerinden biri, şehir halkı ile askerî birliklerin iaşesini sağlamaktı. Devlet, pahalılığı ve kıtlığı önlemek amacıyla ticari kısıtlamalar ve zorunlu alımlar gibi yöntemlerle piyasayı denetim altında tutmuştur. Bu bağlamda, XVI. yüzyıldan itibaren köylülerden zorunlu olarak buğday, arpa, yağ, bal ve et gibi temel gıda maddeleri satın alınmıştır. Hayvancılığa elverişli olan Balkan topraklarında ise koyunculuk yaygın bir ekonomik faaliyetti. Osmanlılar, bu üretim potansiyelini merkezî sistemlerine entegre ederek celeb adı verilen bir sosyal-ekonomik sınıf oluşturmuşlardır. Celebler, her yıl devletin ve ordunun ihtiyacını karşılamak üzere belirli sayıda koyun teslim etmekle yükümlüydü. Bu hizmetlerine karşılık bazı vergilerden muaf tutulmuşlardır. 1581 tarihli Ilıca (Köstendil) Celebkeşân Defteri, bölgede 713 celebkeşânın kayıtlı olduğunu ve toplam 22.847 koyun teslim ettiklerini göstermektedir. Bu celebler arasında köylüler, zanaatkârlar, askerler ve din adamları yer almaktadır. Defterdeki veriler, bölgedeki sosyal ve ekonomik yapının yanı sıra etnik dağılıma da ışık tutmaktadır: 713 celebkeşândan 605’i Hristiyan, 108’i Müslümandır. Müslüman celeblerin çoğunluğu şehir merkezinde yaşarken Hristiyanlar daha çok köylerde bulunmaktaydı. Bu belge, XVI. yüzyılın ikinci yarısında Köstendil ve çevresinde koyunculuğun ekonomik ve toplumsal önemini göstermesi bakımından büyük bir tarihsel değere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Köstendil , Celebkeşân , İaşe , Koyun

The 1581 Celebkeşân Register of the Köstendil District

Öz

One of the primary functions of the Ottoman Empire’s central administration was to secure the food supply for urban populations and military forces. To prevent inflation and scarcity, the state implemented economic regulations such as trade restrictions, compulsory purchases, and price controls. From the sixteenth century onward, peasants were obliged to sell essential goods—such as wheat, barley, oil, honey, and meat—to the state. In the Balkans, where the geography and climate favored livestock breeding, sheep raising was a prevalent occupation. The Ottomans integrated this sector into their fiscal system by establishing the celeb class, responsible for supplying sheep annually to meet state and military needs. In return, celebs were granted certain tax exemptions. The 1581 Ilıca (Kjustendil) Celebkeşân Register records 713 celebs who collectively delivered 22,847 sheep to the state. These individuals included peasants, artisans, soldiers, and clergy. The register provides valuable insights into the region’s socioeconomic and ethnic composition: among the 713 celebs, 605 were Christians and 108 Muslims. Muslim celebs predominantly resided in urban centers like Köstendil, while Christian celebs lived mainly in rural areas. The document also reveals that some celebs accumulated wealth by selling part of their flocks on the open market despite state prohibitions. Overall, this source constitutes a crucial historical record, illustrating the significance of sheep breeding in the economic and social fabric of Köstendil and its environs during the latter half of the sixteenth century.

Anahtar Kelimeler

Köstendil , Celebkeşân , Provisioning , Sheep

Kaynakça

• МАD 4075, s. 10-19.
• B. Cvetkova, Les Celeb et leur Rôle dans la Vie Economique des Balkans a’l Epoque Ottomane (XVe -XVIIIe s.), Studies in the Economic History of the Middle East, Oxford, 1970), 172-173.
• М. Грозева, Джелепите, фактор за стопанското развитие на българските земи през XV век, МИНАЛО 3/2000, 30.
• 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566), Özet ve İndex, Ankara 1994, h.1829.
• 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), Özet ve Transkripsiyon, Ankara 1993, h. 1363.
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-.979/1570-1572), Özet, Transkripsiyon ve Index, II, Ankara 1996, h. 810.
• М. Грозева, Джелепите, фактор за стопанското развитие на българските земи през XV век, 34.
• Е. Грозданова-С. Андрееев, Джелепите из централния и източния дял на Балканите през XVI в, 35.
• Х. Матанов, Възникване и облик на Кюстендилския санджак (XV-XVI век), София 2000, 96-98.
• M. Kiel, “Küstendil”, The Encyclopaedia of Islam, new edition, vol. V, Leiden, Brill, 1986.
• M. Kiel, “Ottoman Kyustendil in the 15th and 16th Centuries. Ottoman administrative documents from the Turkish Archives versus myths and assumptions in the work of Jordan Ivanov”, Turco-Bulgarica. Studies on the history, settlement and historical demography of Ottoman Bulgaria, Istanbul, Isis Press, 2013, 193-234;
• Известия на Исторически музей – Кюстендил, том V (1993) 141-169.
• Турски извори за българската история, Т. III, съставила и коментирала Б. Цветкова, София, 1972, 129- 150.