TÜRKİYE’DE ULUS DEVLET İNŞA SÜRECİNDE (1923- 1950) KADIN ASKER VE ASKER ANNESİ TARTIŞMALARI

Yıl 2022, , 47 - 71, 01.01.2022

Zeynep Banu Dalaman

https://doi.org/10.33431/belgi.1020536

Öz

Dünyanın birçok ülkesindeki düzenli ordularda, zorunlu askerlik hizmeti erkek nüfusa yöneliktir. Kadınlar için düzenli orduda askerliğin zorunlu olduğu ülkelerin sayısı azdır. Bu çalışma, erken Cumhuriyet döneminde gündeme gelen ancak uygulamaya sokulamayan kadınların zorunlu askerlik hizmeti tartışmaları üzerine odaklanmıştır. Bu tartışmalar aslında kadının kamusal alandaki yeri, Batı’dan alınan bir takım modern kadın imgelerinin iç içe geçmesi ve “Türk kadını nasıl olmalıdır?” tartışmalarının da bir parçasıdır. Bu tartışmaları tek parti dönemi içinde ikiye ayırmak gerekmektedir. Türk kadınına seçme ve seçilme hakkının tanındığı 1923-1935 arası dönemde söz konusu tartışmanın, eşit vatandaşlık kavramı üzerinden “erkekler ne yapıyorsa kadınlar da onu yapabilir” bakış açısı üzerinden yürütüldüğü görülür. Modern Türkiye’de kamusal alanda kadın erkek eşitliğini kapsayan eğitim hakkı, seçme ve seçilme hakkı, eşit koşullarda çalışma hakkı gibi konuların yanında zorunlu askerlik konusu da tartışılmıştır. 1935 sonrası ise bu tartışmalar aniden yok olmuş, hatta bu hakların kazanılmasında büyük katkı sağlayan Kadınlar Birliği kapatılmış ve Türk kadınına ataerkil yapı içinde yeni iş bölümünde “iyi eş”, “iyi anne” rolü verilmiştir. Kadınlar bu dönemde artık kamusal alanda “kadın asker” idealinden “asker yetiştiren anne”, “ideal eş” konumuna geçmişlerdir. İkinci Dünya Savaşı’nın doğurduğu savaş tehdidinin bir sonucu olarak 1939 tarihli seferlik kanunu kapsamında gerekirse kadınlar dahil tüm vatandaşların askerlik görevi ile cepheye çağırılması söz konusu olmuştur. Savaş sonrası dönemin eğitim politikalarında, orta öğretimde askerlik derslerinin ve üniversiteli kadınlara askerî eğitim içeren kursların varlığı dikkat çekmektedir. Deniz Kandiyoti’nin “ataerkil pazarlık” kavramı üzerinden tarihsel süreçte “kadın-asker” söyleminin “asker-annesi” söylemine dönüşmesi süreci birincil ve ikincil kaynaklar kullanılarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

zorunlu askerlik, ordu, Türkiye, kadın asker

WOMEN SOLDIER AND SOLDIER MOTHER DEBATES DURING THE NATION-STATE BUILDING PERIOD IN TURKEY (1923-1950)

Öz

In regular armies in many countries of the world, compulsory military service is for the male population. The number of countries where military service is compulsory for women in the regular army is few. This study focuses on the debates on the compulsory military service of women, which came to the fore in the early Republican period but could not be put into practice. These discussions are actually the place of women in the public sphere, the intertwining of some images of modern women from the West, and the question "How should a Turkish woman be?" is also part of the discussion. It is necessary to divide these discussions into two within the single-party period. In the period between 1923 and 1935, when Turkish women were given the right to vote and be elected, it is seen that the discussion in question was carried out over the concept of equal citizenship, from the perspective of "women can do what men do". In modern Turkey, besides the issues such as the right to education, the right to vote and the right to be elected, the right to work under equal conditions, which cover the equality of women and men in the public sphere, the issue of compulsory military service is also discussed. After 1935, these discussions suddenly disappeared, even the Women's Union, which contributed greatly to the acquisition of these rights, was abolished and Turkish women were given the role of "good wife" and "good mother" in the new division of labor within the patriarchal structure. In this period, women have passed from the ideal of "women soldier" to "mother who raises soldiers" and "ideal wife" in the public sphere. As a result of the war threat posed by the Second World War, all citizens, including women, were called to the front for military service, if necessary, within the scope of the 1939 expedition law. In the education policies of the post-war period, the presence of military courses in secondary education and military training courses for university women draws attention. The process of transforming women-soldier rhetoric into soldier-mother in the historical process through the concept of patriarchal bargaining by Deniz Kandiyoti will be discussed using primary and secondary resources.

Anahtar Kelimeler

compulsory military service, army, Turkey, woman soldier, soldier woman

Kaynakça

• Akgül, Çiğdem (2010). Cinsiyet ve Militarizm. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akgül, Çiğdem (2011). Militarizmin Cinsiyetçi Suretleri. Devlet Ordu ve Toplumsal Cinsiyet. Dipnot Yayınları, Ankara
• Akseki, Cengiz (2012). "Atatürk Devrimlerinde Yöntem I: Ortam ve Lider." Belgi Dergisi 3: 265-293.
• Altınay, Ayşe Gül (2016) .“Giriş: Milliyetçilik, Toplumsal Cinsiyet ve Feminizm”. içinde Ayşe Gül Altınay (Der.) Vatan Millet Kadınlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altınay, Ayşe Gül (2016). "Dünyanın İlk Kadın Savaş Pilotu Sabiha Gökçen." içinde Ayşe Gül Altınay (Der.) Vatan Millet Kadınlar (2016), İstanbul: İletişim Yayınları. 246-279.
• Arat, Yeşim (1989). The patriarchal paradox: Women politicians in Turkey. Fairleigh Dickinson Univ Press.
• Ayas, Nevzad (1948). Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi: Kuruluşlar ve Tarihçeler. Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Aydın, Harun (2015). "Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de kadın." Current Research in Social Sciences 1.3, ss. 84-96.
• Bayburt, Berrin & Duman, Doğan (2020).“Milli Mücadele Döneminin Değerler Eğitimi Açısından Analizi”, Belgi Dergisi, C.2, S.19, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Kış 2020/I, ss. 1704-1719.
• Bozkır, Gürcan (2000). "Türk Kadın Birliği." Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 3.10.
• Chatterjee, Partha (1990). “The Nationalist Resolution of the Women's Question”, in (Eds.) K. Sangari, Vaid. Recasting Women: Essays in Indian Colonial History, Rutgers University Press, New Brunswick, New Jersey.
• Çakır, Serpil (1994). Osmanlı kadın hareketi. Metis Yayınları, İstanbul.
• Dalaman, Zeynep Banu (2020). Kadın Hareketinde Feminist Alternatif Medyanın Rolü: Türkiye ve Tunus Örnekleri. 2020. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dalaman, Zeynep Banu (2021). “Osmanli Toplumu Son Döneminde Kadın Dergileri ve Feminist Uyanış Feminist Awakening Through”, in Küreselleşen Dünyada Kadın ve Siyaset II (pp. 11-22). Transnational Press London.
• Davaz, Aslı (2014). Eşitsiz kız kardeşlik: uluslararası ve Ortadoğu kadın hareketleri, 1935 Kongresi ve Türk Kadın Birliği. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Davies, Sandi J. (2016).Women in the Security Profession: A Practical Guide for Career Development. Butterworth-Heinemann.
• Durakbaşa, Ayşe (1998). "Cumhuriyet döneminde modern kadın ve erkek kimliklerinin oluşumu: Kemalist kadın kimliği ve ‘münevver erkekler’." İçinde 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, ss. 29-50.
• Eken, Hurigül (2010). Rol etkileşimi bağlamında kadın subaylar. Palet Yayınları.
• Gökçen, Sabiha ve Oktay Verel (1994). Atatürk'le bir ömür. Altın Kitaplar Yayınevi.
• Gülen, Hande (2015). "Kemalist Modernleşmede Aile, Ulus, Kadın ve Kadın Yolu/Türk Kadın Yolu Dergileri." MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12: 152-164.
• Gündüz, Mustafa (2017). "Türk eğitim sisteminde aşırı militarist uygulamanın başlaması (1926-1947)." Erdem 71-72: 69-90.
• İzgöer, Ahmet Zeki, and Ramazan Tuğ, eds. (2013) Padişahın himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 yıllığı. Türkiye Kızılayı Derneği.
• Jayawardena, Kumari (1988). "'So Comrade, What Happened to the Democratic Struggle?': Thoughts on Feminism and the Left in South Asia." Economic and Political Weekly , ss. 2131-2132.
• Kandiyoti, Deniz (1991). “Introduction”. In Deniz Kandiyoti, (ed.) Women, Islam and the State, London, Macmillan, s. 1-21.
• Kandiyoti, Deniz (1997). “Giriş, "Bir Alanın Öyküsü: Kadın Araştırmalarının Gelişimi", Cariyeler, bacılar, yurttaşlar. Metis Kadın Araştırmaları Yayınları, ss. 7-17, İstanbul.
• Kavoğlu, Samet (2018). “II. Dünya Savaşı’nda Kadınlara Yönelik Hazırlanan Afişlerin Göstergebilimsel Çözümlemesi: “Women’s Land Army” Örneği”, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi• Sayı/Issue: 29 ss/pp. 111-124. DOI: 10.17829/midr.201733787
• Kawczynski, Daniel (2011). Seeking Gaddafi: Libya, the West and the Arab Spring. Biteback Publishing.
• Kaya, Sümbül (2013). La production militaire du citoyen: sociologie politique de la conscription en Turquie. Diss. Paris 1.
• Kazankaya, Sevda (2020). Asker Liseliler: Musiki Muallim Mektebi Özelinde Askerlik Dersleri Ve Uygulaması. Hacettepe Üniversitesi, Tarih Yüksek Lisans Tezi.
• Kurnaz Şahin, Feyza (2019). “Mağdur ve Sembol: I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Kadına Yönelik Propaganda”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı. 44, ss. 217-243, Ocak 2019, doi:10.21563/sutad.511648
• Maarif Vekâleti (1944). Türkiye Cumhuriyeti Maarifi, 1923-1943, Ankara: Maarif Matbaası, ss.112-113.
• Muhiddin, Nezihe (1931). Türk Kadını. İstanbul Numune Matbaası.
• Ökten, Recai (1941). Askerliğe Hazırlık, Kızlar İçin, Mf. Yayınları, Ankara.
• Özkan, Kenan (2020). İmparatorluktan Ulus-Devlete Geçişte Göçlerin Rolü (1918-1923), (Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, ss. 569-575.
• Sancar, Serpil (2012). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Erkekler Devlet Kadınlar Aile Kurar, İstanbul.
• Tekeli, İlhan (2010). Tarihsel bağlamı içinde Türkiye'de yükseköğretimin ve YÖK'ün tarihi. Vol. 14. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, Şirin (1986). "Emergence of the feminist movement in Turkey." The new women's movement , ss. 179-199.
• Toprak, Zafer (1988). "Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Kadın Askerler ve Milli Aile", Tarih ve Toplum 9.51 ss. 162-166.
• Tunçay, Mete (1999). Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek-Parti Yönetimi'nin Kurulması (1923-1931). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Türkiye Cumhuriyeti Maarifi (1941). 1940-1941, İstanbul: Maarif Matbaası, s.117
• Uluğtekin, Murat, and Melahat Gül Uluğtekin, eds. (2013). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Hilal-i Ahmer icraat raporları, 1914-1928. Türk Kızılayı Derneği.
• Ünder, Hasan (2000). "Atatürk ve Kadınların Askerliği." Tarih ve Toplum 195, ss. 51-58.
• Vurucu, İkbal (2011). “Türk Silahlı Kuvvetlerinde Kadın Olmak”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, (Erişim Tarihi: 18.9.2021: https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/politik-sosyal-kulturel-arastirmalar-merkezi/turk-silahli-kuvvetlerinde-kadin-olmak)
• Walby, Sylvia (2011). "Is the knowledge society gendered?." Gender, Work & Organization 18.1, ss.1-29.
• Zihnioğlu, Yaprak (1998). Nezihe Muhiddin: Bir Osmanlı Türk Kadın Hakları Savunucusu . Boğaziçi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.