İNÖNÜ DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE TÜTÜN YETİŞTİRİCİLİĞİ VE POLİTİKASI (1938-1950)

Yıl 2021, , 139 - 175, 01.01.2021

Nadir Yurtoğlu

https://doi.org/10.33431/belgi.785330

Cited By: 1

Öz

İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı olduğu 1938’den 1950’e kadar olan dönemde Türkiye’de tütün yetiştiriciliği ve politikasıyla bunun ekonomiye olan etkileri makalenin konusunu meydana getirmektedir. Çalışma, İnönü Dönemi’nde tütün üretimi; tütün tohumu çalışmaları; tütün ticareti; tütün faaliyetlerinde teşkilatlanma; tütün şirketleri; tütün kongre ve toplantılarıyla sınırlandırılarak altı dönem halinde ele alınmıştır. Tütün yetiştiriciliği ve politikasının ekonomiye olan yansımaları sayısal verilerle değerlendirilmiştir. Çalışmanın kaynak materyalini, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, resmi yayınlardan; Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri, Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, istatistik yıllıkları ve dönemin süreli yayınları arasında bulunan tarım ve ekonomi dergileriyle gazete makaleleri oluşturmaktadır. Konu incelenirken, dönemin Türkiye’si ile dünyanın tütün yetiştiriciliği alanında yaşanan gelişmeleri göz önüne getirilerek gerekli değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Makaleden elde edilen sonuçlar şunlardır: İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı makamına gelmesinden sonra tütüncülüğün gelişimi için ilk etapta üretim ve tohum ıslahına önem verilmiş, bilhassa kalitece üstün Virginia tohumlarının Türkiye’ye getirilerek ülkenin çeşitli yörelerinde deneme girişimlerinde bulunulmuştur. II. Dünya Savaşı’nın olumsuz koşullarına rağmen özel teşebbüs tarafından tahsis edilen sermayelerle kurulan şirketler sayesinde Türk tütüncülüğü ve ticaretinin geliştirilmesi sürdürülmüştür. Akabinde tütün faaliyetlerinde teşkilatlanma ve çeşitli kongre ve toplantıların düzenlenmesiyle üretim ve ihracat daha da artırılarak milli ekonomiye katkılar sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Virginia Tütünü, Gümrük ve Tekel Bakanlığı, Tütün Piyasası

Türkçe

Öz

This study addressed tobacco production and policies and their repercussions on Turkish economy between November 1938 (Ismet Inonu was elected president) and 1950 in the light of numerical data. The study covered the subject matter in six periods; (1) Tobacco production during the Inonu era, (2) tobacco seed breeding, (3) tobacco trade, (4) organization in tobacco activities, (5) tobacco companies, and (6) congresses and meetings on tobacco. Data were collected from the Presidency Republican Archive Documents, official publications, Memorandum Diary of the Grand National Assembly of Turkey, laws and minute books, Official Gazette of the Republic of Turkey, annual statistics, periodicals, journals on agriculture and economy, and newspaper articles of the era. The study also assessed global developments in tobacco production. The results are as follows: After Ismet Inonu was elected president, efforts focused primarily on tobacco production and tobacco seed breeding. High-quality Virginia seeds were brought to Turkey and were tentatively cultivated in different regions. Despite the adverse effects of the Second World War, companies funded by private capital continued to develop Turkish tobacco and trade. Subsequently, entities in the field of tobacco production and trade established organizations, and congresses and meetings were held. All these efforts increased tobacco production and trade, which, in turn, made significant contributions to the national economy.

Anahtar Kelimeler

Virginia Tobacco, Ministry for Customs, Tobacco Market

Kaynakça

• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1938 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 25, 23.05.1938, S. Sayısı: 181, TBMM Matbaası, Ankara, 1938, s. 77.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, İ Cetveli, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 25, 23.05.1938, s. 354.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 26, 74. Birleşim, 10.06.1938, s. 76-77.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1939 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 6, Toplantı: Fevkalade, C. 2, 22.05.1939, S. Sayısı: 25, TBMM Matbaası, Ankara, 1939, s. 61, 96.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: Fevkalade, C. 2, 22.05.1939, s. 236.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 11, 27.05.1939, s. 260.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1940 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 11, 27.05.1940, S. Sayısı: 150, TBMM Matbaası, Ankara, 1940, s. 47.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 1, C. 11, 27.05.1940, s. 193.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1941 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası,
• Dönem: 6, Toplantı: 2, C. 18, 26.06.1941, S. Sayısı: 190, TBMM Matbaası, Ankara, 1941, s. 38, 83.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 2, C. 18, 26.06.1941, s. 286, 352.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 3, C. 25, 62. Birleşim, 25.05.1942, s. 255.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1942 Malî Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 6, Toplantı: 3, C. 25, 25.05.1942, S. Sayısı: 146, TBMM Matbaası, Ankara, 1942, s. 70.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 3, C. 25, 25.05.1942, s. 279, 351, 355.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C. 2, 26. Birleşim, 24.05.1943, s. 156.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1943 Mâli Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C. 2, 24.05.1943, S. Sayısı: 47, TBMM Matbaası, Ankara, 1943, s. 124.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C. 2, 24. 05.1943, s. 248.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1944 Mali Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 7, Toplantı: 1, C. 10, 22.05.1944, S. Sayısı: 120, TBMM Matbaası, Ankara, 1944, s. 104.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 1, C. 10, 22.05.1944, s. 283.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Toplantı: 2, C. 17, 58. Birleşim, 21.05.1945, s. 221-222.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1945 Yılı 7 Aylık Gider Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı:2, C.17, 21.05.1945, s. 302.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Toplantı: 3, C. 20, 12. Birleşim, 17.12.1945, s. 114.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1946 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 3, C. 20, 17.12.1945, s. 266.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 0, C. 1, 3. Birleşim, 14.08.1946, s. 32.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1947 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 8, Toplantı: 1, C. 3, 18.12.1946, S. Sayısı: 9, TBMM Basımevi, Ankara, 1946, s. 103-104.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1947 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 8, Toplantı: 1, C. 3, 18.12.1946, s. 269.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 2, C. 8, 23. Birleşim, 26.12.1947, s. 336.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1948 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 8, Toplantı: 2, C. 8, 26.12.1947, S. Sayısı: 30, TMMM Basımevi, Ankara, 1947, s. 69.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1948 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 8, Toplantı: 2, C. 8, 26.12.1947, s. 293.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1949 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 8, Toplantı: 3, C. 16,
• 21.02.1949, S. Sayısı: 133, TBMM, Basımevi, Ankara, 1949, s. 155-156.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1949 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 8, Toplantı: 3, C. 16, 21.02.1949, s. 312/9.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 4, C. 21, Birinci Birleşim, 01.11.1949, s. 5-6.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 4, C. 24, 55. Birleşim, 24.02.1950, s. 1169.
• Arar, İsmail (1968), Hükümet Programları 1920-1965, İstanbul: Burçak Yayınevi.
• Devlet Planlama Teşkilatı (1969), Kalkınan Türkiye (Rakamlarla 1923-1968) Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Köseraif, Orhan (1938), Türk Tütünü ve Tütüncülüğü, İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
• Ökçün, Gündüz (1997), 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, 2. Basım, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
• TC Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (1973), 50 Yılda Türk Sanayii, Ankara: Mars Matbaası.
• Türk Tütünü ve Tütüncülüğü (1938), Ankara: Ziraat Vekâleti, Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, A Serisi, Takım 8.
• Alp, Hayri (1945), “Tütün Piyasası Neden Düzelmiyor”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 148, Yıl: 7, 24 Şubat, s. 4, 21.
• Alpay, Nuri (1946), “Çanakkale’de Bağcılık, Şarapçılık ve Tütüncülük”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 159, Yıl: 7, 1 Ağustos, s. 13, 23.
• “Ankara’da Toplanan Tütün Kongresinin Tafsilatı”, (1949), İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 237, Yıl: 10, 20 Kasım, s. 2-3, 6.
• Aryal, Haydar (1943),“Tütün Kongresi Hakkındaki Düşünceler”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 95, Yıl: 4, 1 Birinci Kânun, s. 9.
• Bâban, Şükrü (1943), “Tütün Kongresi Münasebetiyle: Kooperatifçiliğin Çeşitleri”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İ ikinci Teşrin, s. 4/1.
• Bersis, İsmail Ziya (1947), “Tütün Bankası”, Türk Tütünü, C. 9, S. 191, Yıl: 1 Mayıs, s. 6.
• Ekimci, Salih Zeki (1949), “Hangi Mahsullerimizin İstihsalini Artırmalıyız”, Türk Ekonomisi, S. 75, Yıl: 7, Eylül, s. 204-207.
• “Emet’te Kaçakçılıkla Mücadele Faaliyeti”, (1934) Hâkimiyet-i Milliye, 19 Ağustos, Sayı No: 4692.
• Ete, Muhlis (1949), “Tediye Muvazenesi ve Turizm”, Türk Ekonomisi, S. 78, Yıl: 7, Aralık, s. 270-272.
• “Fransız Tütün Rejisinin Açtığı Münakasa”, (1939), Vakit, 28 Kasım, Sayı No: 7860.
• Gökpınar, İhsan Arif (1947), “Tütüncülüğümüzü Elbirliğiyle Kurtaralım”, Türk Tütünü, C. 9, S. 188, Yıl: 1 Şubat, s. 4.
• Gökpınar, İhsan Arif , “Tütün Bankası Etrafında”, (1947), Türk Tütünü, C. 9, S. 191, Yıl: 1 Mayıs, s. 3.
• Gökpınar, İhsan Arif , “ Yapılacak İlk İş”, (1947), Türk Tütünü, C. 9, S. 198, Yıl: 1 Aralık, s. 3.
• “Gümrük ve İnhisar Vekili Suat Hayri Ürgüplü: Tütün Kongresi ”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 6, 23.
• “Gümrük ve İnhisarlar Vekili Vekâletine Ait İşler Hakkında Beyanat Verdi”, (1941), Tasviri Efkâr, 10 Haziran, Sayı No: 4737- 381.
• Güneri, Faik (1940), “İngiltere’de Türk Tütünü”, İktisadi Yürüyüş, C. 3, S. 25, Yıl: 2, 21 Birinci Kânun, s. 14.
• Hakimoğlu, Zeki (1948), “ Türk Tütüncüler Birliğinin Raporu, “İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 200, Yıl: 9, 20 Mayıs, s. 8, 17-18.
• İleri, Mesude (1947), “Egede Tütün Tripsi”, Türk Tütünü, C. 9, S. 195, Yıl: 1 Eylül, s. 9.
• İleri, Suphi Nuri (1943), “Tütüncülüğümüzü Devletleştirebilir miyiz”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4,16 İkinci Teşrin, s. 7, 22.
• “İstanbul Sergisinde Tekel Pavyonu”, (1949), İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 238-240, Yıl: 10, 31 Aralık, s. 10-11, 68- 69.
• İyriboz, Nihat (1949), “DDT Application Against Thrips Tabaci On Tobacco”, Mahsul Hekimi, C. 2, S. 5, Yıl: Mayıs, s. 105.
• Kalaycıoğlu, Süleyman Fehmi (1942), “Ziraat Teşkilatımız”, İktisadi Yürüyüş, 29 Ekim Tarihli Ziraat Fevkalade Sayısı, s. 5, 82-83.
• Karacık, Münir (1943), “Tütün Kanunu Hakkında Dilekler”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 8/2, 20.
• “Karadeniz Tütün Piyasası Dün Açıldı”, (1950) Cumhuriyet, 31 Ocak, Sayı No: 9151.
• Kavadar, İsmail M. (1949), “Bizde ve Dünyada Tütün Durumu”, İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 236, Yıl: 10, 31 Ekim, s. 15-21.
• “Kongre Münasebetiyle Tütün Sergisi”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 8/3-4 .
• “Kongrenin İkinci Günü”, (1943) İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 10.
• “Kongreye Sunulan Tütün Raporu”, (1949), İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 217, Yıl: 10, 20 Ocak, s. 6-7.
• “Koordinasyondan Üç Yeni Karar Çıkıyor”, (1942), Türk Sözü, 9 Ocak, Sayı No: 5204. Kurdakul, Necdet Salih, (1947), “Tütün Bankası mı, Kooperatif mi”, İktisadi Yürüyüş, C. 8, S. 173, Yıl: 8, 4 Mart 1947, s. 12.
• Kurdakul, Necdet Salih (1948), “Tütüncülüğümüz ve Kooperatifler”, İktisadi Yürüyüş, C. 8, S. 18, Yıl: 8, 1 Temmuz 1947, s. 9, 17.
• Kurdakul, Necdet Salih (1948), “Tütüncülüğümüz ve Kooperatif Hareketleri”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 209,Yıl: 9, 11 Ekim, s. 11, 16.
• “Muhtelif Vilayetlerden Kongreye İştirak Edenler”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4,16 İkinci Teşrin, s. 8/4.
• Olsen, Habil K.H. (1955), “Hububat Müstahsili Olarak Türkiye”, Çev. Fethi Açıl, Ziraat Dergisi, S.131, Yıl: 15, Mart, s. 45.
• Selcen, Ekmel Azmi (1944), “Bursa Tütünleri”, İktisadi Yürüyüş, C. 5, S. 100-104, Yıl: 5, 1 Nisan, s. 61.
• Suvla, Refii Şükrü (1943), “ Tütün İşlerimiz Hakkında Prof. Refii Şükrü Suvla Diyorki”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 8/1.
• Taşpınar, Adnan (1942), “Tütün İşlerimiz”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 66-67, Yıl: 3, 16 Eylül, s. 5, 77-78.
• Tataç, Ziya (1946), “Olaylara Bakış, Gümrük ve Tekel Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 33, Yıl: 4, Mart, s. 91-94.
• Tataç, Ziya (1949), “Olaylara Bakış, Ağustos 1949, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 76, Yıl: 7, Ekim, s. 234-239.
• Taylan, M. Kemal (1947), “Akdamar Davası Etrafında”, Türk Tütünü, C. 9, S. 194, Yıl: 1 Ağustos, s. 7. “Türkiye’de Virginia Tütünü”, (1942) İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 66-67, Yıl: 3, 16 Eylül, s. 15, 72-73.
• “Türk Tütünleri Ortaklığı”, (1949), İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 237, Yıl: 10, 20 Kasım, s. 15-16.
• “Türk-Yunan-Bulgar Şark Tütünleri Konferansı Şehrimizde Bugün Toplanıyor”, (1938), Kurun, 17 Ocak, Sayı No: 7197-1281.
• “Tütün Kongresi Hakkında Gazete ve Mecmualar Neler Yazdılar: Cumhuriyet, Yeni Asır, Anadolu, Birlik”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 4/3,8.
• “Tütün Kongresi Hakkında Maruf Müstahsillerimizin İntibaları”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 8.
• “Tütün Kongresinde Konuşulan ve Karar Altına Alınan Meseleler”, (1943), İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94,Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 9.
• “Tütün Piyasası 14 İkinci Kanunda Açılacak”, (1940), Vatan, 29 Aralık, Sayı No: 131.
• “Tütün Piyasası Pazartesi Günü Açılabilecek”, (1939), Vakit, 30 Kasım, Sayı No: 7862.
• Ulusoy, Nurettin Esat (1947), “Dünya Muvacehesince Türk Tütünleri Yetiştirme ve Satış İmkânları”, Türk Tütünü, C. 9, S. 188, Yıl: 1 Şubat, s. 3, 11.
• Ünal, Metin (1998), “Tütünün 75 Yılı”, Tütün Eksperleri Derneği Bülteni, S. 39, Yıl: 7, Eylül-Ekim, s. 6-7.
• Yazman, Aslan Tufan (1940), “Tütünlerimizin Vaziyeti”, İktisadi Yürüyüş, S. 12, Yıl: 1, 1 Haziran, s. 1.
• Yazman, Aslan Tufan (1949), “Hükümet-Tüccar ve Müstahsil Birlikte Çalışırsa Büyük Faydalar Sağlanır”, İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 237, Yıl: 10, 20 Kasım, s. 1, 14.
• Yazman, Selim Cavid (1940), “İnhisarlar İdaresinin Cibali Tütün Fabrikası”, İktisadi Yürüyüş, C. 2, S. 23, Yıl: 1, 16 İkinci Teşrin, s. 6-7, 10.
• Yazman, Selim Cavid (1943), “Tütün Kongresi”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 92, Yıl: 4, 15 Birinci Teşrin, s. 1.
• Yazman, Selim Cavid (1943), “Münakaşa Edilen ve Bir Karara Raptedilmeyen Önemli Bir Konu: Tütün Kooperatifi”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 4/2, 8.
• Yazman, Yakup Kadri (1943), “Tütün Kongresi Neticeleri”, İktisadi Yürüyüş, C. 9, S. 93-94, Yıl: 4, 16 İkinci Teşrin, s. 4/4.
• Yener, Sedat (1947), “Tütün İstihsali ve İhracatımız”, Türk Tütünü, C. 9, S. 190, Yıl: 1 Nisan, s. 6-7.
• Yener, Sedat (1947), “Tütünlerin Müzayede Suretiyle Satışı”, Türk Tütünü, C. 9, S. 195, Yıl: 1 Eylül, s. 3.
• “Yeni Kanun’un Gerekçesi”, (1949), İktisadi Yürüyüş, C. 10, S. 237, Yıl: 10, 20 Kasım, s. 12-14.
• Yurtoğlu, Nadir (2018), “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tütün Tekeli ve Sigara Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi (1923-1950)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 5, S. 17, Yıl: Ekim, s. 81-116.
• Gürdamar, Ersin (2019), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tütün Politikaları, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Yılmaz, Fehmi (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahlili (1600-1883), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• http://www.tutuneksper.org.tr/kaynaklar/manipulasyon/yaprak-tutun-manipulasyonu,Erişim Tarihi:01.04.2020.