TÜRK HAVACILIK TARİHİNDE MERZİFON

Yıl 2025, Sayı: 29, 217 - 238, 01.01.2025

Serap Taşdemir

https://doi.org/10.33431/belgi.1499316

Öz

Uçmak ve sadece yer yüzüne değil, gökyüzüne de hâkim olma duygusu sonucu ortaya çıkan uçaklar kısa sürede orduların savaş gereçleri arasında yer aldı. Dünyadaki gelişmelere bağlı olarak 1 Haziran 1911 yılında Tayyare Komisyonunun kurulmasıyla faaliyete başlayan Türk Hava Kuvvetleri bu anlamda dünyada ilk kurulan askeri havacılık teşkilatları arasında yer alır. Bununla birlikte ard arda yaşanan Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları askeri havacılık konusunda önemli adımlar atılmasına izin vermedi. Milli Mücadele yıllarında Ankara Hükümeti’nin kurduğu ilk teşkilatlardan biri olan Türk Hava Teşkilatı, Cumhuriyetin ilanı sonrasında yaşanan her türlü ekonomik ve malî sıkıntılara rağmen desteklenmiş; şartlar elverdiğinde havacılıkla ilgili düzenlemeler yapılmış, havacılık millî birlik ve beraberliğin pekişmesine yardımcı güçler içinde önemli bir konumda yer almış; gerek 40 yıl önce savaş uçağı yapan ve bu uçakla Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın belkemiğini oluşturan TUSAŞ-TAİ-TEI-ASELSAN-HAVELSAN gibi dev kuruluşları ve yan sanayii ve gerekse günümüzde Bayraktar’ın insansız gözlem yapan ve/veya bomba atan yerli ve milli uçaklarıyla bu önemini devam ettirmektedir. Merzifon ilçesindeki havacılık faaliyetleri ise 1935-1936 yılları arası başladı. Hava Atış Okulu 1943 yılında Adana’ya taşınırken, 1941 yılına kadar Çorlu’da bulunan 4. Hava Atış Alayı’nın 1942 yılında Merzifon’a gelmesiyle Merzifon’da havacılık faaliyetleri devam etmiş; 1951 yılında ismi 4. Hava Üs Komutanlığı olarak değiştirilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı’nın 1 Kasım 1961 ve Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın 14 Kasım 1961 tarihli emri ile 5. Hava Üs Komutanlığı üs teşkilatına geçildi. Karadeniz bölgesi hava savunmasından sorumlu olan 5. Ana Jet Üssü, Amasya iline bağlı Merzifon ilçesinde hizmet vermeye devam ederken; 16 Kasım 1986 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı ile Ulaştırma Bakanlığı arasında imzalanan protokol ile sivil hava trafiğine de açıldı.

Anahtar Kelimeler

Askeri Havacılık, Merzifon’da Havacılık, 5. Ana Jet Üs Komutanlığı, Merzifon, Türk Havacılık Tarihi.

Merzifon 5th Air Base Command in Turkish Aviation History

Öz

Airplanes, which emerged as a result of flying and the feeling of dominating not only the earth but also the sky, soon became among the war equipment of the armies. Turkish Air Force, which started its operations with the establishment of the Aircraft Commission on June 1, 1911, depending on the developments in the world, is among the first military aviation organizations established in the world in this sense. However, the successive Tripoli, Balkan and First World Wars did not allow significant steps to be taken in military aviation. The Turkish Air Force, one of the first organizations established by the Ankara Government during the War of Independence, was supported despite all kinds of economic and financial difficulties experienced after the declaration of the Republic; Regulations regarding aviation were made when conditions permitted, and aviation took an important position among the forces that helped strengthen national unity and solidarity; Both giant organizations and sub-industries such as TUSAŞ-TAI-TEI-ASELSAN-HAVELSAN, which made warplanes 40 years ago and formed the backbone of the Air Forces Command with these aircraft, and today, with Bayraktar's domestic and national aircraft that make unmanned observations and/or drop bombs, This continues to be important. Aviation activities in Merzifon district started between 1935-1936. While the Air Shooting School was moved to Adana in 1943, aviation activities continued in Merzifon with the arrival of the 4th Air Shooting Regiment, which was in Çorlu until 1941, to Merzifon in 1942; In 1951, its name was changed to 4th Air Base Command. With the order of the General Staff dated 1 November 1961 and the Air Forces Command dated 14 November 1961, the 5th Air Base Command base organization was established. While the 5th Main Jet Base, which is responsible for the air defense of the Black Sea region, continues to serve in the Merzifon district of Amasya province; It was also opened to civil air traffic with the protocol signed between the General Staff and the Ministry of Transport on 16 November 1986.

Anahtar Kelimeler

Military Aviation, Aviation in Merzifon, 5th Main Jet Base Command, Merzifon, Turkish Aviation History.

Kaynakça

• 5. Ana Jet Üs Komutanlığı Tarihçesi, 1939-2009 (2009), Yay. Haz.: 5. Ana Jet Üs Komutanlığı Tarihçe Kurulu, Amasya: Hava Basımevi Neşriyat Müdürlüğü.
• Akkaya, Erdal (2006), Türk Ordusundaki Stratejik ve Doktriner Değişiklikler (1923-1960), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: T.C. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Aydıner, Hüsnü Ufuk (2021), Türk Hava Kuvvetlerinde Pervaneli AV/AV-Bombardıman Uçakları (1911-1954), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: T.C. Milli Savunma Üniversitesi.
• Cumhuriyetin 100. Yılında Milli Savunma Bakanlığı (2023), Ankara, T.C. Milli Savunma Bakanlığı.
• Çetin, Sabit (2013), “Türk Hava Kuvvetlerinin Yeniden Yapılanması (1939-1945)”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu 8-10 Şubat 2011, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Hava Kuvvetleri Komutanlığı, s. 322-341.
• Çetin, Sabit (2014), İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Ordusu: Aktif Tarafsızlık Siyaseti Çerçevesinde Askeri Hazırlıklar, Ankara: T.C. Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Danacı, Fatih (2017), Türk Yıldızları: Bir Yıldızın Doğuşu, Ankara: Bilgi Yayınevia.
• Demirer, Mehmet Arif (2017), Atatürk’ün Tayyarelerinin Tarihçesi 1926-1955, Sonçağ Yay., Ankara.
• Erdemli, Mustafa Gökhan (2011), Dünden Bugüne Türk Havacılık Tarihi ve Eskişehir, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Eskişehir: T.C. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Egeli, Sıtkı (2021), “Hava Gücünün Tarihi Gelişimi: Nitelikler, Bileşenler, Görevler ve Etkinlik Açısından Bir Değerlendirme”, Güv. Str. Dergisi, 17/39 (2021), s. 603-638.
• Gönüllerden Göklere (2005), Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı.
• Gülten, Zeynep (2010), Havacılık Tarihinde Yeşilköy, Ankara: Hava Harp Okulu Hava Kuvvetleri Müzesi Yayınları . Havacılık Tarihinde Türkler 3 (2005), Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Tarihçe Şube yay.,
• Havacılık Tarihinde Türkler 4 (2005), Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Tarihçe Şube yay.
• Kanatlarımdaki Cesaret: Havacılık Tarihinden Notlar (2021), İstanbul: Küçükçekmece Belediyesi.
• Karadeniz, Cemile Bahtiyar (2017), "Merzifon İlçesi’nin Nüfus Özellikleri", Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/20 (Eylül 2017), s. 119-137.
• Karakuzu, Hasan- Namal, Yücel (2016), “Demokrat Parti’nin İlk Yıllarında Türk Ordusu (1950-1953)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/44 (Haziran 2016), s. 448-465.
• Kaymaklı, Hulusi (2005); Havacılık Tarihinde Türkler, Cilt: 2-3, Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü.
• Konukçu, Celal Kürşad (2022), “Türk Hava Sanayiinin Oluşum Sürecinde Fırsatlar ve Engeller (1912-1959)”, Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Güvenlik Bilimleri Dergisi, 11/1 (Mayıs 2022), s. 201-222.
• Kurt, Emin (2009), Kıbrıs Şehidi Hv. Plt.Yzb. Cengiz Topel ve 1964 Kıbrıs Hava Harekatı, Hv.K.K. Genel Sekreterliği, Ankara.
• Kurt, Emin (2011), Türkiye’de Jet Üslerinin Kuruluşu ve Gelişimi (1951-2010), T.C. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yay. YL Tezi, Ankara.
• Mc Dannel, W. (Miho Üssü Hrk. Sb ) (1994), Fly Till You Die, 452nd Bomb Wing (Light), Turner Publishing Co, Paducah, KY.
• Nikolajsen, Ole (2007), Turkish Military Aircraft Since 1912, Scramble.
• Öz, Mehmet (2002), "Merzifon", TDV İslam Ansiklopedisi, 29. c., Ankara: TDV Yayınları, s. 243-245.
• Özcan, Selim (2019) “ Kıbrıs Barış Harekâtı ve Harekâta Katılan Amasyalı Şehit Ve Gaziler”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 5/2 (Ağustos2019), s.223-254.
• Özdemir, Atasay (2011), “1974 Kıbrıs Barış Harekatı Kapsamında Türk Hava Kuvvetleri Tarafından İcra Edilen Hava Harekatı ve Görevleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Hava Kuvvetlerinin 100’üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumu 8-10 Şubat 2011, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Hava Kuvvetleri Komutanlığı, s. 487-502.
• Özlü, Hüsnü (2006), İkinci Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türkiye’de Savunma Sanayii’nin Gelişimi (1939-1990), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Özlü, Hüsnü (2013), “İkinci Dünya Savaşı’nda, Türkiye’ye Gelen İngiliz Heyetleri ile Yapılan Görüşmeler ve İngiltere’den Alınan Askeri Yardımların Sonuçları”, Atatürk Dergisi, 2/2 (2013), s. 57-105.
• Özlü, Hüsnü, Müdafaa-i Milliye Vekâleti, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mudafaa-i-milliye-vekaleti/?pdf=3445.Erişim Tarihi: 15.05.2023)
• Sarp, İrfan (2016), Bir Jet Pilotunun Anıları, İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Şahbenderoğlu, Vural (2018), Kore Savaşı ve Türkiye'nin NATO'ya Kabul Edilmesi, Ankara: Yason Yayınları,
• Şehrimiz Amasya, Ed.: Yalçın Yılmaz, Ankara: MEB Devlet Yayınları, t.y.
• Taşdemir, Serap (2009), “Tek Parti Döneminde Merzifon'da Siyasal ve Sosyo-Kültürel Yaşam”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 25/74 (2009), s. 283-308.
• Tatar, Cengiz (2018), Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı, Doktora Tezi, Afyon: T.C. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TBMM Zabıt Cerideleri, B: 138, 11.7.1995, O: 5.
• Türk Hava Kuvvetleri Birlik Yerleşke ve Komutanlık Tarihçeleri (2018), Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı
• Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı (1975), Kore Harbinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin Muharebeleri adlı (1950-1953), Ankara: Genelkurmay Başkanlığı, 1975.
• “Yolların ve Kültürlerin Kesiştiği Şehir” Merzifon (2015), Merzifon: Merzifon Belediyesi Kültür Hizmetleri Yay .
• Uğurlu, H. Akın (2018), Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Merzifon İlçe Raporu, Şubat 2018.
• Ulus Gazetesi, 4 Mayıs 1935.
• Dijital Kaynaklar
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mudafaa-i-milliye-vekaleti/?pdf=3445. Erişim Tarihi: 15.05.2023)
• https://www.hvkk.tsk.tr/Custom/Hvkk/79: Erişim tarihi: 21.07.2022) www.nufusu.com.(Erişim tarihi: 12.06.2022)
• https://www.tarihiolaylar.com/tarihiolaylar/T%C3%BCrk%20Y%C4%B1ld%C4%B1zlar%C4%B1-1161#panel2. (Erisim tarihi: 12.06.2022.
• https://www.pusulahaber.com.tr/cengiz-topel-kimdir-1444081h.htm(Erişim tarihi: 12.08.2022)
• www.tayyareci.com (Erişim Tarihi: 12.08.2022)
• https://yenisehir.fandom.com/tr/wiki/Merzifon,_Amasya (Erişim Tarihi: 22.08.2022)