CANAN’ın Falname Serisi’nde Yer Alan Hayvan Tasvirlerinin Türk Mitolojisindeki Kökenleri

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı, 153 - 171, 28.02.2023

Hazal Orgun

Öz

Paleolitik dönemlerden itibaren inanç sistemleri ve mitolojilerle sanatsal üretimler arasında bağlantı olmuştur. Sözlü bir gelenek olan mitlerin aktarımı çeşitli sanat dalları ile sağlanmıştır. Böylelikle toplum, sanat ve mitler beraber gelişmişlerdir. Tüm inanç sistemleri kendi mitolojilerini ve buna bağlı olarak sanatlarını oluşturmuşlardır. Türk mitolojisi de bu durumdan bağımsız değildir. Orta ve İç Asya’da gelişmeye başlayan Türk mitolojisi kendi efsanelerini, destanlarını, tapınma kültlerini, tören ve ayinlerini yaratmıştır. Türk mitolojisinde gerek gerçek gerekse efsanevi hayvanlar her zaman önemli birer imge ve simge olmuşlar; efsane ve destanlarda önemli roller oynamışlardır. Süreç içerisinde Şamanizm’in de etkisiyle hayvan ve doğa kültleri daha ön plana çıkmıştır. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra da Türklerin İslam öncesi inanç sistemleri gelenek-görenek, örf-adet, batıl inanç vb. formlarda ya da İslamiyet’le harmanlanarak Türklerin yaşayışından etkisini göstermiştir. Türk mitolojisinin bu etkisi modern ve çağdaş Türk sanatında da kendisini göstermektedir. CANAN’ın Falname Serisi bu devamlılığın en güncel örneklerinden birisidir. Kendisini aktivist feminist bir kültür işçisi olarak tanımlayan sanatçı, eserlerinden birden çok medyumu kullanmaktadır. Kökleri İslam öncesi Türk kültürüne dayanan minyatür, sanatçının sıklıkla kullandığı bir yöntemdir. Minyatür 2.0 isimli sergi için 2020 yılında üretilen Falname Serisi’nde, Türk ve İslam mitolojilerinden kaynak alınarak hayvan, yaratık, efsane vb. temalar “modern” minyatür sanatı kullanılarak tasvir edilmiştir. CANAN; kadının sanat sahnesindeki yok sayılmasına karşı duran, görünürlüğünü arttıran ve Batı temelli sanat tarihi kanonundan ötekileştirilen Doğu sanatının yok sayılmasına tepki gösteren işler üretmektedir. Falname Serisi kullandığı mecra (minyatür) ve dayandığı temalarla bu amaçlara hizmet eden önemli bir örnektir. Bu bağlamda çalışmamız kapsamında Falname Serisi’nde yer alan hayvan tasvirlerinin Türk mitolojisindeki kökenleri ve anlamları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

CANAN, Falname Serisi, Türk mitolojisi, hayvan tasvirleri

The Origins Of Animal Depictions in Canan's Falname Series in Turkish Mythology

Öz

There has been a connection between belief systems and mythologies and artistic productions since the Paleolithic periods, The transfer of myths, which is an oral tradition, has been provided by a variety of branches of art. In this way, society, art and myths developed together. All belief systems have created their own mythology and, accordingly, their arts. All belief systems have created their own mythology and, accordingly, their arts. Turkish mythology is not an exception of this situation. Turkish mythology, in which started to develop Central and Inner Asia, created its own legends, epics, cults of worship, ceremonies and rituals. In Turkish mythology, both real and mythical animals have always been important images and symbols; and they played important parts in legends and epics. Within the process, with the influence of Shamanism, animal and nature cults came to the forefront. After the Turks converted Islam, the pre-Islamic belief systems of the Turks has shown its influence from the life of the Turks in different forms by changing into traditions, manners and customs, superstitions, etc. or by blending with Islam. This effect of Turkish mythology also shows itself in modern and contemporary Turkish art. CANAN's Falname Series is one of the most recent examples of this continuity. The artist, who defines herself as an activist feminist cultural worker, uses multiple mediums in her works. Miniature, which has its roots in pre-Islamic Turkish culture, is a method that the artist frequently uses. In the Falname Series, produced in 2020 for the Miniature 2.0 exhibition, themes such as animals, creatures, legends, etc., based on Turkish and Islamic mythologies, were depicted using "modern" miniature art. CANAN produces works that stand against the neglectedness of women in the art scene, increase their visibility, and react to the being overlooked of Eastern art, which is marginalized from the Western-based art history canon. Falname Series is an important example that serves these purposes with the medium (miniature) it uses and the themes it is based on. Herein, within the scope of our study, the origins and meanings of the animal depictions in the Falname Series in Turkish mythology will be examined.

Anahtar Kelimeler

CANAN, Falname Series, Turkish mythology, animal depictions

Kaynakça

• Alptekin, M. (2021). Türk Mitolojisinde Hayvan Sembolizmi Çerçevesinde "Deve". BŞEÜ Sosyal Bilimler Dergisi , 6(2), 236-244.
• And, M. (2018). Osmanlı Tasvir Sanatları 2: Çarşı Ressamları. (M. S. Koz, Dü.). Yapı Kredi Yayınları.
• Bayat, F. (2005). Mitolojiye Giriş. KaraM Araştırma ve Yayıncılık.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (E. Ercan, Çev.) Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi (Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi). (R. Özbay, Çev.) BilgeSu yayıncılık.
• CANAN. (2010). Please note that I have changed my name from Canan Senol to CANAN. Mayıs 2022 tarihinde http://www.cananxcanan.com/ adresinden alındı
• CANAN. (2020, Aralık 31). 1+1 I CANAN ile tarot sanatı ve 2021'in falı I Şahmeranın şifası, geyiğin sezgisi [Video]. (A. Olcan, & A. Oğuz, Röportajı Yapanlar) 1+1 Express. Ağustos 2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=7rSNvMM0tho&t=345s adresinden alındı
• CANAN, & Toprak, F. A. (2020). Çevrimiçi Söyleşi - CANAN ve Filiz Adıgüzel Toprak [Video]. (G. Özkara, Röportaj Yapan) Pera Müzesi. Ağustos 2022 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=h2K0YrlvMmw adresinden alındı
• Ceylan, Ö. (2011). Tavus. Eylül 2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/tavus adresinden alındı
• Çatalbaş, R. (2011). Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi. Turan-Sam, 3(12), 49-60. Eylül 2022 tarihinde https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423931527.pdf adresinden alındı
• Çoruhlu, Y. (2012). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Kabalcı Yayıncılık.
• Durabilmez, B., & Tekin, F. (2020). Kazan-Tatar Türklerinin Halk Anlatılarında 'Yılan', 'Ejderha' ve 'Yuha'. Türk Dünyası Araştırmaları, 124(245), 307-325.
• İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Kaşgarlı Mahmûd (2005). Divânü Lugâti't-Türk. Kabalcı Yayınevi.
• Kurnaz, C. (1998). Hüma. Eylül 2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/huma adresinden alındı
• Küçük, S. (2010). Eski Türk Kültüründe Renk Kavram. bilig, (54), 185-210.
• Mahir, B. (2018). Osmanlı Minyatür Sanatı. Kabalcı Yayıncılık.
• Ögel, B. (1993a). Türk Mitolojisi (Cilt 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1993b). Türk Mitolojisi (Cilt 2). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Roux, J.-P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. (M. Y. Sağlam, Çev.) BilgeSu Yayıncılık.
• Tanındı, Z. (1996). Türk Minyatür Sanatı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tokyürek, H. (2013). Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları. Türklük Bilimi Araştırmaları, (33), 221-281.
• Tüzinoğlu, A., & Özkara, G. (2020). Minyatür 2.0: Güncel Sanatta Minyatür. A. Tüzinoğlu, G. Özkara, B. A. Ersöz, Y. Ülgen, & U.
• Soley (Ed.), Minyatür 2.0: Güncel Sanatta Minyatür içinde. Pera Müzesi Yayını.
• Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi. Düşünen Adam Yayınları.
• Uzun, M. İ. (1995). Falnâme. Ağustos 2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/falname adresinden alındı
• Yılmaz, P. Ü. (2010). Canan Şenol’un Yapıtlarından Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Okuması. Yedi DEÜ GSF Dergisi, (4), 125-134.