EVALUATION OF THE RIGHTS GIVEN TO ORPHANS IN THE PERIOD OF ASR-I SAADET AND KULEFÂ-yi RÂŞİDİN IN THE CONTEXT OF ISLAMIC LAW

Yıl 2023, Sayı: 9, 42 - 53, 29.12.2023

Taha Yılmaz

https://doi.org/10.59577/belgu.1385427

Öz

This study, which deals with the developments regarding the rights of orphans in the first years of Islam, when the provisions of Islamic law were formed, aims to reveal the legal regulations regarding orphans in this period. Although there is a rich literature about orphans in Islamic history sources, it should be taken into consideration that there was no parallel institutionalization in the Era of Bliss and Caliphate of Rashidun, which are the first years of Islam, and therefore the study should be viewed from this perspective. Hz. The Mecca and Medina periods where the Prophet lived are the formation and state formation processes of Islam. These processes are a period in which misperceptions about orphans in society are tried to be eliminated and the legal foundations for the rights of orphans in the targeted ideal society are laid. However, the study shows that institutionalization in this regard was achieved by the Islamic states established later. Hz. During the period of the Prophet and the Rightly Guided Caliphs, the provisions that existed rather than being institutionalized were accepted by the society and became functional. It is seen that these provisions were manifested and institutionalized in society during the Umayyad, Abbasid, Seljuk and mostly Ottoman periods. During the Age of Saadet and Hulefâ-yi Râşidîn, protection and care models were developed in terms of social services for orphans. Misconceptions regarding this issue have been eliminated. In order to ensure that orphans complete their physical and spiritual development in a healthy way, the status and rights that Islam offers them are revealed. In this context, the subject was revealed by scanning the early sources of Islam, and aspects such as adoption, foster family models and social services, which are relevant to today's social life, were examined regarding the importance of the subject. While carrying out the study, the subject was detailed using the text analysis technique of the qualitative method.

Anahtar Kelimeler

Islam, Fiqh, Orphan, Era of Bliss, Hulefâ-yi Râşidîn

ASR-I SAADET VE HULEFÂ-yi RÂŞİDÎN DÖNEMİNDE YETİMLERE VERİLEN HAKLARIN İSLÂM HUKUKU BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

İslam hukukunun hükümlerinin teşekkül ettiği İslam’ın ilk yıllarında yetimlerin haklarına dair gelişmeleri konu edinen bu çalışma, bu süreçte yetimlerle ilgili yapılan hukukî düzenlemeleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. İslâm tarihi kaynaklarında yetimler hakkında zengin bir literatür olmakla birlikte İslam’ın ilk yılları olan Asr-ı Saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemlerinde bu paralelde kurumsallaşmanın olmadığı dolayısı ile çalışmaya bu perspektiften bakılması gerektiği dikkate alınmalıdır. Hz. Peygamber’in yaşadığı Mekke ve Medine dönemleri, İslam’ın oluşum ve devletleşme süreçleridir. Bu süreçler toplumda yerleşmiş olan yetimlere yönelik yanlış algıların kaldırılmaya çalışıldığı ve hedeflenen ideal toplumda yetimlerin haklarına dair hukukî temellerin atıldığı bir dönemdir. Fakat yapılan çalışma bu hususta kurumsallaşmanın daha sonra kurulan İslam devletleri tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde kurumsallaşmadan daha çok var olan hükümlerin topluma kabullendirilmesi ve işlevsel hale gelmesi sağlanmıştır. Bu hükümlerin toplumda tezahür etmesinin ve kurumsallaşmasının ise Emevi, Abbasi, Selçuklu ve daha çok Osmanlı devleti döneminde olduğu görülmektedir. Asr-ı Saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde ise kimsesiz çocuklara yönelik sosyal hizmetler açısından koruma ve bakım modelleri geliştirilmiştir. Bu hususta var olan yanlış algıların kalkması sağlanmıştır. Yetimlerin fiziksel ve ruhsal gelişimlerini sağlıklı bir şekilde tamamlamalarını sağlamak amacıyla İslam dininin ona sunmuş olduğu statü ve hakların neler olduğu ortaya konulmuştur. Bu çerçevede İslam’ın ilk dönem kaynakları taranarak konu ortaya konulmuş ve konunun önemine dair günümüz toplum hayatı ile ilgili olan evlat edinme, koruyucu aile modelleri ve sosyal hizmetler gibi yönler irdelenmiştir. Çalışma yapılırken nitel yöntemin metin analiz tekniği kullanılarak konu detaylandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Fıkıh, Yetim, Asr-ı Saadet, Hulefâ-yi Râşidîn

Teşekkür

İlginiz için teşekkür ederim. Selamlar, hürmetler

Kaynakça

• Ağırman, C. (2007). “Fert ve Toplumun Yetim ve Öksüzlere Karşı Sorumlulukları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 7/2, 9-30.
• Arı, A. (2013). “Yetim”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 43, 501-503. TDV Yayınları.
• Arı, M. S. (1998). “Hilfu’l-Fudûl Cemiyetinin Sosyal Dayanışmadaki Rolü”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.2, 374-384.
• Avcı, C. (1998). “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 17, 546-553. TDV Yayınları.
• Aydın, M. (1991). İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi. İstanbul.
• Aydın, M. Â. (1995) “Evlât Edinme”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 11, 527-529. TDV Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1994). “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 10, 533-539. TDV Yayınları.
• Bucaille, M. (1988). İnsanın Kökeni Nedir. çev. Ali Ünal. İstanbul.
• Canatan, K. (1991). “İlk İslam Toplumunun Oluşum Biçimi”. Kitap Dergisi. S. 48, 77.
• Cevad, A. (1993). el-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. Bağdat.
• Develioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitapevi.
• Durî, A. (1991). İlk Dönem İslam Tarihi. çev. Hayreddin Karaman. İstanbul.
• Ebû Davûd, M. b. S. b. İ. S. (1981). Sünen. Çağrı Yayınevi.
• Elmalılı, H. Y. (1979). Hak Dini Kur’ân Dili. Ensar Neşriyat.
• Erdoğan, M (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar Neşriyat.
• Erkal, M. (2013). “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 44, 197-207. TDV Yayınları.
• Ertuç, H. (2009). “İslam’da Yetimlerin Hukuki Statüsü”. EAÜİFD. S. 31, 127-150.
• Erul, B. (2013). “Zeyd b. Hârise”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 44, 319-320. TDV Yayınları.
• Eski, Nurullah (2007). Hak ve Sorumluluk Bakımından İslam Hukukunda Yetimler (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Fayda, M. (1993). “Cahiliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 7, 17-19. TDV Yayınları.
• Fayda, M. (1998). “Hulefâ-yi Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 18, 324-338. TDV Yayınları.
• Hamidullah, M. (1980). İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul.
• İbn Hişam, E. M. A. (1355/1936). es-Sîretu’n-Nebeviyye. Kahire.
• İbn Manzûr, E. F. C. M. b. M. İ. M. (1410/1990). Lisanu’l-Arab. Dâru’s-Sadr.
• İbn Sa’d, M. (t.y.). et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Beyrut.
• Kurtubî, E. A. M. b. A. (2000). el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an, çev. M. Beşir Eryarsoy. Buruc Yayınları.
• Kutluer, İ. (2000). “İnsan”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 22, 320-323. TDV Yayınları.
• Mengüşoğlu, T. (1971). Felsefi Antropoloji. İstanbul.
• Mevsilî, A. b. M. b. M. (2007). Kitâbü’l-İhtiyar li Ta’lîl’l-Muhtâr. Dârü’l-Ma’rife.
• Nuhoğlu, H. Y. (1993). “Dârüleytam”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 8, 521. TDV Yayınları.
• Râgıb el-İsfahânî, H. b. M. (1986). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Karaman Yayınları.
• Râzî, M. b. E. b. A. (1415/1999). Muhtaru’s-Sihah. Lübnan Yayınevi.
• Sarıçam, İ. (2003). Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara.
• Serahsî, E. B. Ş. M. b. E. S. A. (1989). el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l.Ma’rife.
• Tahsin, Ö. (2006). “Osmanlı Toplumunda Yetim ve Öksüzlere Karşı Sorumlulukları. İÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi S. 14, 103-121.
• Tehânevî, M. A. b. A. F. el-H. (1404/1984). Kitabu Keşâffü Istılâhâ Fünûn, İstanbul.