Abdullah Bosnevî’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’sindeki dinleme ile ilgili bölümün incelenmesi

Yıl 2023, , 101 - 130, 01.06.2023

İdris Kadıoğlu

https://doi.org/10.32925/tday.2023.97

Öz

Bilindiği gibi Mevlanâ Celaleddîn-i Rûmî (öl.1273) Mesnevîsini dönemin teamüllerine uyarak Farsça kaleme almıştır. Hem yazıldığı dönemde hem de sonraki yüzyıllarda Farsça bilmeyenler tarafından yeterince anlaşılmadığı için eserin Türkçeye çok sayıda tercüme ve şerhi yapılmıştır. “Cezîre-i Mesnevî” de Mevlevî büyüklerinden Yûsuf Sîneçâk (öl.1546) adlı mutasavvıf bir şahsın eseridir. Cezîre-i Mesnevî toplam üç yüz altmışaltı beyit olup Mevlânâ’nın Mesnevîsinden yapılan antolojik bir seçkidir. Sîneçâk’in eseri değişik zamanlarda farklı kişilerce şerh ve izah edilmiştir. Eseri Abdullah Bosnevî (öl.1644) ve İbrahim Cevrî (öl.1654) manzum olarak, İlmî Dede (öl.1611), Abdülmecid Sivasî (öl.1639) ve Şeyh Gâlib (öl.1799) de mensur olarak şerh etmiştir. Bosnevî’nin şerhi toplam 9097 beyit olup 1628’de tamamlanmıştır. Mevlânâ’nın Mesnevîsi “bişnev/dinle” hitabıyla başlamaktadır. Dolayısıyla hem Sîneçâk hem de Mesnevî şârihleri “dinleme” konusu üzerinde özellikle durmuşlardır. Abdullah Bosnevî, dinleyicilerin anlayış kıtlığı veya anlayışsız dinleyiciler diye Türkçeye tercüme edebileceğimiz “Der beyân-ı bî-derkî-i müstemi‘ân” başlıklı sekiz beyitlik bölümde kıt dinleyicilerin özellikleri ve dinleme adabı hakkında önemli dersler vermektedir. Şair, konuşmacı ve dinleyicide bulunması gereken özellikleri açıklamakta, söz ve sohbet adabını izah etmektedir. Bu çalışmada Abdullah Bosnevî’nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevî adlı eserinin bazı bölümleri yeniden okunmuş ve incelenmiştir. Özellikle eserin dinleme ile ilgili önemli bilgiler ihtiva eden bölümü eserin yazma nüshalarına da müracaat edilerek yeniden okunmuştur. Şerh-i Cezîre-i Mesnevî’nin 119 beyitten oluşan konumuzla ilgili bölümünün dil içi çevirisi yapılıp beyitlerin karşısına yazılmıştır. Metinlerle ilgili değerlendirmeler yapıldıktan sonra sonuç ve kaynakça bölümü yazılarak çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinleme, Abdullah Bosnevî, Mevlânâ, Mesnevî Şerhi

Evaluation of the section on listening in Abdullah Bosnevi's Sherh-i Cezire-i Masnevi

Öz

As it is known, Mevlânâ Celaleddîn-i Rûmî (d.1273) wrote his Mesnevî in Persian, following the conventions of the period. Both at the time it was written and in the following centuries, many translations and commentaries were made from the Mesnevî to Turkish, since it was not sufficiently understood by those who did not know Persian. “Cezîre-i Mesnevî” is the work of a sufi person named Yûsuf Sîneçâk (d.1546), one of the great Mevlevî. Cezîre-i Mesnevî consists of three hundred and sixty-six couplets and is an anthological selection from Mevlânâ's Mesnevî. Sîneçâk's work has been annotated and explained by different people at different times. Abdullah Bosnevî (d.1644) and İbrahim Cevrî (d.1654) commented on Cezîre-i Mesnevî in verse; İlmî Dede (d.1611), Abdülmecid Sivasi (d.1639) and Şeyh Galib (d.1799) also commented in prose. Abdullah's commentary consists of a total of 9097 couplets, and this work was completed in 1628. Mevlânâ's Masnavi begins with the words "bishnev=listen". Therefore, both Sîneçâk and other masnavi commentators have particularly focused on the subject of "listening". Bosnevî commented on eight couplets titled "der beyân-ı bî-derkî-i müstemi'an". We can translate this title into Turkish as "the listener's lack of understanding or the unsympathetic listeners". Here, important lessons are given on the qualities of the listeners and on the etiquette of listening. Poet Abdullah explains the characteristics that the speaker and the listener should have here. It also explains manners of speech and conversation. In this study, some parts of Abdullah Bosnevî's Şerh-i Cezîre-i Mesnevî were re-read and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Listening, Abdullah Bosnevî, Mevlânâ, Mesnevî Commentary

Kaynakça

• Akçay, A. (Ed.). (2018). Dinleme / izleme eğitimi. Nobel Akademik.
• Alkaya, Y. (2018). Cevrî Hall-i Tahkîkât ve 'Aynü‛l-Füyûz inceleme- metin (1b-36b). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslantürk, M. (1996). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî inceleme-transkripsiyon-indeks. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytan, T. (Ed.). (2022). Etkinliklerle dinleme eğitim. Pegem Akademi.
• Bankır, M. (2004). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî inceleme-metin-sözlük. 2 Cilt. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bankır, M. (2005). Te'lif ve tercüme bir eser: Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Şinasi Tekin Özel Sayısı, 27, 155-168.
• Bankır, M. (2009). Abdullah Bosnevî Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Metin Bankası.
• Benzer, A. (2021). Dinleme eğitimi - üst düzey düşünme becerileri ve dinleme stratejilerine dayalı etkinliklerle. Nobel Akademik.
• Bosnevî, A. (ts.a). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Yazma No. 3417. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmut Efendi Koleksiyonu, İstanbul, Türkiye. http://www.yazmalar.gov.tr/.
• Bosnevî, A. (ts.b). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Yazma No. 528. Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa Koleksiyonu, İstanbul, Türkiye. http://www.yazmalar.gov.tr/.
• Bosnevî, A. (ts.c). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Yazma No. 6854. Gazi Hüsrev Begova Kütüphanesi, Saraybosna, Bosna-Hersek.
• Bosnevî, A. (ts.ç). Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Yazma No. 9262. Beyazıt Devlet Kütüphanesi, İstanbul, Türkiye. http://www.yazmalar.gov.tr/. Bursalı, M. T. (1333). Osmanlı müellifleri. Matbaa-i Âmire. Çoban, A. (2014). Yusuf Sineçak'ın Cezîre-i Mesnevîsi ve şerhleri mukayeseli tahlil. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirel, Ş. (2007). Mevlânâ’nın Mesnevî şerhleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(10), 469-504.
• Doğan, S. (2014, Mayıs 26-28). Mesnevi’de eğitim yöntemi ve pedagojik yaklaşımlar. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması içinde (s. 345-369). Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). http://bilgelerzirvesi.org adresinden alınmıştır.
• Doğan, Y. (2022). Dinleme eğitimi. Pegem Akademi.
• Güleç, İ. (2004). Türk Edebiyatında Cezîre-i Mesnevî şerhleri. Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies, 14, 159–179.
• Güleç, İ. (Fall 2009). Dağılmış incileri toplamaya yardım etmek: Şerh tasnifi meselesine küçük bir katkı. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 4(6), 213-230.
• Hidayetoğlu, S. (1986). Cevrî’nin Aynü’l-füyûz adlı eserinin tenkidli metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kara, M. (1988). Abdullah Bosnevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (C 1, s. 87). Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-bosnevi adresinden alınmıştır.
• Karabey, T., Vanlıoğlu, M. ve Atalay, M. (1996). Şeyh Gâlib Şerh-i Ceziretü’l-Mesnevî. Atatürk Üniversitesi.
• Karagöl, E. (Ed.). (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde dinleme becerisi. Pegem Akademi.
• Kardaş, M. N. (Ed.). (2020). Dinleme eğitimi. Pegem Akademi.
• Kartal, A. (1994). Bursa’da Bosnalı bir Melami Abdullah Bosnevî. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 297-311.
• Kavruk, H., & Sönmez, H. (2010). Ahmed-i Da'i'nin Vasiyyet-Name-i Nuşirevân'ındaki eğitici değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(20), 171-199.
• Mengüç, H. T. (2005). İlmî Mehmed Dede’nin Cezîre-i Mesnevî şerhi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbay, M. (2009). Anlama teknikleri II. dinleme eğitimi. Öncü Kitap.
• Rûmî, M. C. (666/1268). Mesnevî-i Ma‘nevî (Far.). ganjoor.net: https://ganjoor.net/moulavi/masnavi/ adresinden alınmıştır.
• Sakarya, S. (2018). Cevrî ve ʻAynü'l- Füyûz inceleme- metin (37a-70b). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tatlı, B. (2005). Fusûsu’l-Hikem Şârihi Abdullah-ı Bosnevî’ye (ö. 1054/1644) ait bir risâle: er-Risâle Fî Temessüli Cibrîl. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6(15), 301-310.
• Uysal Bozaslan, S. (2016). Abdülmecid Sivasî'nin Şerh-i Cezîre-i Mesnevi'si (metin-inceleme) ve Yûsuf-ı Sîneçâk'in Cezîre-i Mesnevi'sinin Türkçe şerhleri (karşılaştırma-sadeleştirilmiş ortak metin).
• Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzun, Y. (2020). Mesnevi’den günümüze ışık tutan etik yönetim düsturları. Sayıştay Dergisi, 33(118), 41-69.
• Ünal, K. (2019). Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin Fihi Ma Fih'inde dört temel dil becerisi unsurlarının kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak: Uşak Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yeniterzi, E. (2007). Mesnevî’de söze ve konuşmaya dair konular. Selçuk Üniversitesi Mevlana Araştırmaları Dergisi, 1, 45-69.