A different haplology example in old Anatolian Turkish: /-sI- > Ø/

Yıl 2023, , 1 - 14, 01.12.2023

Erkan Salan

https://doi.org/10.32925/tday.2023.101

Öz

The phonetic features of Old Anatolian Turkish are among the subjects included in the language studies on various works. It can be said that the sound characteristics of the period are generally compared with the previous historical Turkish dialects and revealed through certain features. However, the simultaneous handling of the phonetic features of the old Oghuz dialect with a holistic point of view based on many published texts is important for the studies of Old Anatolian Turkish and its continuation, today's Turkey Turkish. The drop of the /-sI-/ syllable is an important phonetic event that can be described as new knowledge for Old Anatolian Turkish. Especially after the adjective-verbs formed with {-AsI} participle suffix, the syllable /-sI-/ in the {+sIn} singular 3rd person possessive suffix is usually dropped. In the language studies on Old Anatolian Turkish, no determination was made about this syllable drop. However, the detection and evaluation of this event is important in terms of both the sound characteristics of the period and the ability to correctly analyze and interpret words. In this respect, it has become a necessity to deal with the mentioned sound event. This descriptive study; it reveals that the fall in the /-sI-/ syllable in Old Anatolian Turkish is usually seen after the adjective-verbs formed with the {-AsI} suffix and that it is systematic, and that the syllable repetition that occurs as a result of the same syllable coming together and thus the pronunciation difficulty is eliminated by the syllable drop.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, sound features, /-sI-/ haplology, {-AsI} participle suffix, {+sIn} possessive suffix.

Eski Anadolu Türkçesinde farklı bir hece düşmesi örneği: /-sI- > Ø/

Öz

Eski Anadolu Türkçesinin ses özellikleri, çeşitli eserler üzerine yapılan dil incelemelerinde örneklerle ele alınıp değerlendirilen konular arasındadır. Döneme ait ses özelliklerinin, genellikle önceki tarihî Türk lehçeleriyle karşılaştırılarak belirli özellikler üzerinden ortaya konduğu söylenebilir. Ancak eski Oğuz lehçesine ait ses özelliklerinin yayımlanan pek çok metinden hareketle bütüncül bir bakış açısıyla eş zamanlı olarak ele alınması, söz konusu dönem ve devamı olan bugünkü Türkiye Türkçesi araştırmaları açısından önemlidir.Metin neşirleri yapılan farklı eserlerle birlikte dönemin ses özellikleri konusunda yeni bilgiler de ortaya çıkmaktadır. Bunlardan biri, çeşitli eserlerde örneklerine rastlanabilen /-sI-/ hecesinin düşmesidir. Özellikle {-AsI} sıfat-fiil ekiyle oluşmuş sıfat-fiillerden sonra getirilen {+sIn} teklik 3. kişi iyelik ekindeki /-sI-/ hecesi genellikle düşer. Eski Anadolu Türkçesi üzerine yapılan dil çalışmalarında bu hece düşmesine dair herhangi bir tespite yer verilmemiştir. Hâlbuki meydana gelen bu hadisenin tespiti ve değerlendirilmesi, hem dönemin ses özellikleri hem de sözcük tahlillerini ve anlamlandırmalarını doğru yapabilmek açısından önemlidir. Bu bakımdan belirtilen ses olayının ele alınması bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Eldeki çalışma; Eski Anadolu Türkçesinde /-sI-/ hecesinde meydana gelen düşmenin genellikle {-AsI} ekiyle oluşmuş sıfat-fiillerden sonra görüldüğü ve sistemli olduğu, aynı hecenin yan yana gelmesi sonucu ortaya çıkan hece tekrarı ve dolayısıyla söyleyiş zorluğunun hece düşmesiyle giderildiği tespitini örneklerle kanıtlamaya yönelik tasvirî bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, ses özellikleri, /-sI-/ hece düşmesi, {-AsI} sıfat-fiil eki, {+sIn} iyelik eki

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların dili - Eski Anadolu Türkçesine giriş. Ötüken.
• Aksan, D. vd. (Haz.) (1978). Türkiye Türkçesi gelişmeli sesbilimi. Türk Dil Kurumu.
• Ayan, H. (1979). Şeyhoğlu Mustafa Ḫurşîd-nâme (Ḫurşîd ü Feraḥşâd) inceleme-metin-sözlük-konu dizini. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-Hadâik fî Mevʻizati’l-Halâik. Türk Dil Kurumu.
• Cemşîd ü Hurşîd. (1444). Demirbaş No. 921. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İstanbul, Türkiye.
• Dilçin, C. (1991). Mesʿūd bin Aḥmed Süheyl ü Nev-bahār inceleme-metin-sözlük. Atatürk Kültür Merkezi.
• Efendioğlu, S. (2007). Muhammed bin Hacı İvaz Cinânü’l-Cenân (inceleme-metin-dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ferec Ba‘de’ş-Şidde. (1452). Demirbaş No. Ms Török F. 71. Macar Bilimler Akademisi, Budapeşte, Macaristan.
• Garib-nâme. (1427). Demirbaş No. 06 Hk 320/1. Millî Kütüphane, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Ankara, Türkiye.
• Gülsevin, G. (1990). Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. kişi iyelik ekinin özel kullanılışı. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1990/II (466), 187-190.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Işk-nâme. (ts.). Demirbaş No. 604. Bibliothèque Nationale de France, Paris, Fransa.
• Kelile ve Dimne. (1490). Demirbaş No. 1897. Süleymaniye Kütüphanesi, Lâleli Bölümü, İstanbul, Türkiye.
• Korkmaz, Z. (1973). Ṣadru’d-dı̇̄n Şeyhoğlu Marzubān-nāme tercümesi inceleme-metin-sözlük-tıpkıbasım. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Köktekin, K. (2007). Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşah. Türk Dil Kurumu.
• Köktekin, K. (2008). Eski Anadolu Türkçesi. Fenomen.
• Mansuroğlu, M. (1988). Eski Osmanlıca. Tarihî Türk Şiveleri içinde (Çev.: Mehmet Akalın) (s. 247-276). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Merhan, A. ve Şan, F. (2014). Eski Anadolu Türkçesi notlar ve metinler. Ofis 2005.
• Özkan, M. (2000). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi.
• Öztürk, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesi el kitabı. Akçağ.
• Salan, E. (2016). Eski Anadolu Türkçesinde aruz vezni ve uyağın ek kullanımına etkisi. Bilig, 77, 295-318.
• Salan, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde aruz vezni ve uyağın zarf-fiil eklerine etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 90-113.
• Salan, E. (2021). Eski Anadolu Türkçesindeki belirtme durumu ekleri üzerine bazı düşünceler. Ö. K. Aydemir, İ. N. Uysal ve F. Öztürk (Ed.), Prof. Dr. H. Ömer Karpuz’a Armağan-Türkçeye Saygı içinde (s. 387-407). Palet.
• Salan, E. (2022). Eski Anadolu Türkçesinde “(turur >) durur” ekleşmiş midir?. E. G. Keskin ve N. Biray (Ed.), Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçeleri Araştırmaları: Fiil Kategorisi içinde (s. 373-389). Bengü.
• Sarı, M. (2016). Erzurumlu Darir Yüz Hadis Yüz Hikâye Türk dilinde art zamanlı değişmeler. Türk Dil Kurumu.
• Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ.
• Taş, İ. (2019). Şeyyād Ḥamza Yūsuf ve Zelı̇̄ḫā [gramer-metin-çeviri-notlar-sözlük-dizin-tıpkıbaskı]. Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (1980). Üçüncü kişi iyelik eki üzerine. Genel Dilbilim Dergisi, 2 (7-8), 10-17.
• Timurtaş, F. K. (1963). Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i inceleme-metin. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. yüzyıl gramer-metin-sözlük. Enderun Kitabevi.
• Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Ötüken.
• Türk, V. (2009). Hatiboğlu Bahrü’l-Hakâyık. Türk Dil Kurumu.
• Türk, V., Doğan, Ş. ve Şerifoğlu, Y. (2013). Eski Anadolu Türkçesi dersleri. Kesit.
• Uysal, İ. N. (2014). Yunus Emre Divanı (Karaman nüshası). Kesit.
• Vural, H. ve Böler, T. (2012). Ses ve şekil bilgisi. Kesit.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garib-nâme I/1, I/2, II/2. Türk Dil Kurumu.
• Yavuz, K. (2007). Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) -metin ve günümüz Türkçesine aktarma- I-II. Kırşehir Valiliği.
• Yavuz, O. (2006). Anadolu Türkçesiyle yapılan en eski tezkiretü’l-evliyâ tercümesi ve dil özellikleri [inceleme-gramer-metin]. Tablet Kitabevi.
• Yavuzarslan, P. (2002). Mūsā bin Ḥācı Ḥüseyin el-İznikı̇̄ Münebbihü’r-Rākı̇̄din (uyurları uyandurucu) giriş-inceleme-tenkitli metin I. Türk Dil Kurumu.
• Yelten, M. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ve örnek metinler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Yıldız, O. ve Yalkın, A. O. (2021). Tarihî Türk lehçeleriyle karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ.
• Yılmaz, E., Demir, N. ve Küçük, M. (2013). Kısas-ı Enbiya. Türk Dil Kurumu.
• Yûnus Emre Dîvânı. (ts.). Demirbaş No. Ms. or. oct. 2575. Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz, Berlin, Almanya.