Conjunction groups in Dede Korkut – Günbed manuscript- Kazan Bey Oğuznamesi

Yıl 2023, , 15 - 44, 01.12.2023

Özgür Ay , Kübra Duran Şafak

https://doi.org/10.32925/tday.2023.102

Öz

Old Anatolian Turkish, also called Oghuz Turkish or Western Turkish, started to be seen in Anatolia and Azerbaijan geographies with its written texts from the 13th century. Dede Korkut Stories, which have been transmitted from language to language throughout history, have been one of the most important factors in making Oghuz Turkish the written language in Anatolia. At the end of 2018, a manuscript containing two new narratives was added to these stories, the oldest known epic stories of the Oghuz Turks, and the number of epic stories in Dede Korkut increased from 12 to 14. The 31-leaf manuscript found in the Turkmen Sahra region of Iran was introduced as the “Günbed manuscript” in 2019. Özçelik's work, published in 2021, has been the source of this study since it is the last work published on the Günbed manuscript and the deficiencies in previous works are also completed. In the study, all of the conjunction groups in the Günbed manuscript were identified and these groups were examined in terms of structure, variety and their functions in the sentence. Conjunction groups, 42 examples of which are found in the work, are formed with the conjunctions «ve, ile, degül, eger». The most common of these are the conjunction groups formed with the conjunction «ile» and «ilen». Not just with words; it has been observed that conjunction groups are formed with various word groups such as noun clause, adjective clause, and they are mostly used as subject in syntax.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Günbed manuscript, conjunction groups, syntax

Dede Korkut - Günbed yazması - Kazan Bey Oğuznamesi’nde bağlama grupları

Öz

Oğuz Türkçesi ya da Batı Türkçesi olarak da adlandırılan Eski Anadolu Türkçesi, Anadolu ve Azerbaycan coğrafyalarında XIII. yüzyıldan itibaren yazılı metinleriyle görülmeye başlanmıştır. Tarih boyunca dilden dile aktarılan Dede Korkut Hikâyeleri ise Anadolu’da Oğuz Türkçesinin yazı dili olmasında en önemli unsurlardan biri olmuştur. Oğuz Türklerinin bilinen en eski epik hikâyeleri olan bu hikâyelere 2018 yılının sonunda içinde iki yeni boyu barındıran bir nüsha daha eklenerek Dede Korkut’taki boy sayısı 12’den 14’e yükselmiştir. İran’ın Türkmen Sahra bölgesinde bulunan ve 31 yapraktan oluşan nüsha, 2019 yılında “Günbed yazması” olarak tanıtılmıştır. Günbed yazması üzerine yayımlanmış en son eser olması ve kendisinden önce yapılmış çalışmalardaki eksikliklerin de tamamlanmış olması hasebiyle, Özçelik’in 2021 yılında yayımlanan Dede Korkut – Günbed Yazması – Kazan Bey Oğuznamesi adlı eseri bu çalışmaya kaynaklık etmiştir. Dede Korkut Hikâyeleri’nde anlatımı güçlendirmek, pekiştirmek ve belirtmek için kelime gruplarından çokça faydalanılmıştır.Çalışmada, Günbed yazmasındaki bağlama gruplarının tamamı tespit edilmiş ve bu gruplar yapı, çeşit ve cümledeki görevleri yönüyle incelenmiştir. Eserde 42 örneğine rastlanılan bağlama grupları «ile, ve, degül, eger» bağlaçlarıyla oluşturulmuştur. Bunlar içerisinde en yaygın olanı «ile» ve «ilen» bağlacı ile kurulan bağlama gruplarıdır. Sadece kelimelerle değil; isim tamlaması, sıfat tamlaması gibi çeşitli kelime gruplarıyla da bağlama grubu oluşturulduğu ve bunların söz diziminde çoğunlukla özne görevinde kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Günbed yazması, bağlama grupları, söz dizimi

Kaynakça

• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Eğitim.
• Alan, N. (2020). Söz öbekleri II. E. Boz (Ed.), Türkiye Türkçesi IV sözdizimi içinde (s. 83-119). Gazi.
• Altun, M. (2011). Türkçede kelime grupları çözümlemeleri – Türk romanlarından örneklerle. MVT.
• Asker, R. (2019). Kitabi-Dede Korkud’un üçüncü elyazması. Türksoy Kitabhanası Seriyası, Elm ve Tehsil.
• Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması / soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen Sahra nüshası / metin - çeviri – sözlük – tıpkıbasım. Kutlu.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu.
• Bekki, S. (2015). Dedem Korkut kitabı bibliyografyası üzerine bir deneme (Türkiye’deki yayınlar 1916-2013). Berikan.
• Beserek, A. (1991). Türkçede cümle yapısı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt.
• Cemiloğlu, İ. (2018). Dede Korkut hikâyeleri üzerine söz dizimi bakımından bir inceleme. Türk Dil Kurumu.
• Delice, H. İ. (2018). Türkçe sözdizimi. Asitan Kitap.
• Demir, N. (2019). Türkçe cümle bilgisi. Altınordu.
• Demir, N. & Yılmaz, E. (2010). Türk dili el kitabı. Grafiker.
• Ekici, M. (2019a). 13. Dede Korkut destanı: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi boyunu beyan eder hanım hey. Millî Folklor, 16(122), 5-13.
• Ekici, M. (2019b). Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra nüshası / soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. Ötüken.
• Emre, A. C. (1945). Türk dil bilgisi. Cumhuriyet.
• Ercilasun, A. B. (2019a). Dede Korkut’un yeni nüshası üzerine / konu – bağlantılar – yer – zaman – okuyuş. Dil Araştırmaları, 13(24), 7-13.
• Ercilasun, A. B. (2019b). Dede Korkut Kitabı’nın yeni nüshası ve üzerindeki yayınlar. Millî Folklor, 16(123), 5-22.
• Ercilasun, A. B. (2019c). Yeni Dede Korkut yazmasında Salur Kazan’ın ejderhayı öldürdüğü boy. F. Turan ve Ö. Tabaklar (Ed.), Doğumunun 120. yılında Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu hâtıra kitabı içinde (s. 296-305). Şenyıldız Matbaacılık.
• Ercilasun, A. B. (2019d). Nehir destan Oğuzname (Oguz Bitig). Dergâh.
• Ergin, M. (1958). Dede Korkut kitabı I, giriş – metin – faksimile. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1963). Dede Korkut kitabı II, indeks-gramer. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. Bayrak.
• Erkul, R. (2007). Cümle metin bilgisi. Anı.
• Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu.
• Gökdayı, H. (2020). Türkçede öbekler. Kriter.
• Gökyay, O. Ş. (1938). Dede Korkut. Aylı Kurt.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Guliyev, N. B. (2020). Kitabi Dedem Gorgud ve onun Türkmen Sehra nüshesi (transliteratsiya, fotofaksimile, qeyd ve şerhler). Türkkitab.az.
• Gülsevin, G. (2017). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Türk Dil Kurumu.
• Gülsevin, S. (2001). Öznesi gösterilmeyen bir cümle tipi daha. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 197-204.
• Gülsevin, S. (2021). Farklı yapılardaki bağlama grupları üzerine. Selçuk Türkiyat Dergisi, 53, 1-11.
• Hirik, S. (2021). Söz dizimi kuramları bağlamında Türkçede baş unsur. Gazi.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Kaçalin, M. (2006). Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi -metin ve açıklamalar-. Kitabevi.
• Kaçalin, M. (2017). Oğuzların diliyle Dedem Korkudun kitabı. Türk Dil Kurumu.
• Karaağaç, G. (2017). Türkçenin söz dizimi. Kesit.
• Karahan, L. (2017). Türkçede söz dizimi. Akçağ.
• Karasoy, Y. vd. (2019). Üniversiteler için uygulamalı Türk dili ve kompozisyon bilgileri. Palet.
• Kerimoğlu, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin karşılaştırmalı söz dizimi. Türk Dil Kurumu.
• Kilisli R. (1916). Kitab-ı Dede Korkut alâ lisan-ı taife-i Oğuzan. Matbaa-i Âmire.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2010). Oğuz Türkçesinin tarihi gelişme süreçleri. Turkish Studies, 5(1), 1-41.
• Kükey, M. (1975). Uygulamalı örneklerle Türkçenin sözdizimi. Kardeş.
• Özçelik, S. (2005). Dede Korkut araştırmalar, notlar / dizin / metin. Gazi.
• Özçelik, S. (2016a). Dede Korkut –Dresden nüshası- giriş, notlar. Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2016b). Dede Korkut –Dresden nüshası- metin, dizin. Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2021). Dede Korkut -Günbed yazması- Kazan Bey Oğuznamesi (Giriş, inceleme, notlar, metin - dil içi çeviri - dizinler). Türk Dil Kurumu.
• Özkan, A. vd. (2009). Türk Dili. Lisans.
• Özkan, A. vd. (2020). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Palet.
• Özkan, M. & Doğan, E. (2010). Türkçe cümle bilgisi. Anadolu Üniversitesi.
• Özkan, M. & Sevinçli, V. (2009). Türkiye Türkçesi söz dizimi (Kelime çözümlemeli). Akademik Kitaplar.
• Sertkaya, O. F. (2004). Dede Korkut Kitabı’nın Dresden yazmasındaki bazı kelime ve şekillerin imlâ özelliklerine dayanılarak yeniden okunuşu ve anlamlandırılışı üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 46(1998/1), 131-152.
• Sertkaya, O. F. (2006). Dede Korkut Kitabı’nın Dresden nüshasının “giriş” bölümü, (Metnin transkripsiyonu ve açıklama notları). Ötüken.
• Sertkaya, O. F. & Uzuntaş, H. (2020). Dede Korkut’un Günbet yazması üzerine araştırmalar ve incelemeler. Bilge Kültür- Sanat.
• Sev, İ. G. (2012). Bağlama edatlarıyla bağlanan cümleler bağlama grubu oluşturabilir mi? Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 107-122.
• Shahgoli, N. K. vd. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın Günbed yazması: inceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16(2), 147-179.
• Von Diez, H. F. (1815). Denkwürdigkeiten von Asien: In Künsten und Wissenschaften, Sitten, Gebräuchen und Alterthümern, Religion und Regierungsverfassung (C 2). In Commission der Nicolaischen Buchhandlung.