DİL İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA TEYİPCAN ELİYEV’İN ŞİİRLERİNDEKİ ÇİNCE ALINTILAR

Yıl 2019, , 181 - 204, 01.12.2019

Raile Abdulvahit Kaşgarlı

https://doi.org/10.32925/tday.2019.34

Öz

Uygur Türkçesi ile Çincenin teması, uzun bir tarihî süreci geride bırakmıştır. Çağımızda Doğu Türkistan sahasında kullanılan Çağdaş Uygur Türkçesi, Çince ile tarihte hiç olmadığı kadar yakın ilişkide bulunmaktadır. Bu iki dil arasındaki yakın ilişkiden kaynaklanan etki söz konusu olduğunda etkilenen konumda olan dilin Çağdaş Uygur Türkçesi olduğu söylenebilir. Ancak etki oranı, Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile konuşma dilinde kendini farklı boyutta gösterir. Çalışmada bu iki dilin ilişkisi, 1930-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşayan ve eser veren ünlü Uygur şairi Teyipcan Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar örneğinde incelenerek Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile Çincenin ilişkisine ışık tutmak amaçlanmıştır. Yöntem olarak Lars Johanson’un geliştirdiği Dillerin İlişkisi ve Etkinin Açıklanması Modeli yani Kod Kopyalama Modeli uygulanmıştır. Bu modele göre sosyal açıdan baskın olan dil (B) Çincedir, sosyal açıdan zayıf olan dil (A) Çağdaş Uygur Türkçesidir. Çalışmada; B’nin A’ya verdiği alıntıların türü, yapısal etkenler ve dil dışı etkenler, Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar temelinde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dil ilişkisi, Çağdaş Uygur Türkçesi, Çince, alıntı kelimeler

CHINESE BORROWINGS IN THE POEMS OF TEYİPCAN ELİYEV IN TERMS OF LANGUAGE RELATION

Öz

The connection between Uighur Turkish and Chinese has surpassed a long historical process. In our time, Modern Uighur Turkish used in East Turkestan region has been in a closer relation with Chinese than even before in the history. Regarding the impact arising from the close relation between both languages, it can be mentioned that the affected language is Modern Uighur Turkish. However the ratio of effect manifests itself in a different aspect in written and verbal language.
We studied the relationship between the two languages within the example of Chinese borrowings in the poems of famous Uighur poet Teyipcan Eliyev, who lived and created his works in East Turkestan between 1930-1989 and we aimed to illuminate the written language of Modern Uighur Turkish and Chinese. The method used is The Model of Explaining the Relation of Language and Influence, namely Code Copying Model, developed by Larsh Johanson. According to this model, the socially-dominant language (B) is Chinese and sociallyweak language (A) is Modern Uighur Turkish. In the study, the type of citations provided by B to A, constructive factors and non-linguistic factors have been studied based on the Chinese borrowings in the poems of Eliyev.

Anahtar Kelimeler

Language relationship, Modern Uyghur Turkish, Chinese, loanwords

Kaynakça

• Abdulvahit Kaşgarlı, R. (2017). Çağdaş Uygur edebiyatı tarihi. (edt. Neşe Harbalioğlu). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Alkaya, E. (2007). İki dillilik ve Rusçadan Tatar Türkçesine geçen kavram tercümeleri. Turkish Studies / Türkoloji Arastırmaları, 2. Spring, 41-53.
• Baki, A. (2012). Language contact between Uyghur and Chinese in Xinjiang, PRC: Uyghur elements in Xinjiang Putonghua. International Journal of the Sociology of Language, 215, 41 – 62.
• Baumgarten, N. ve Özçetin, D. (2008). Linguistic variation through language in translation, language contact and contact language. Hamburg Studies on Multilingualism, Volume 7, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 293-316.
• Buran, A. (2006a). Dil ilişkileri ve kavram tercümeleri üzerine bir değerlendirme. XII. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Şöleni (Bakü-Azerbaycan, 10-17 Mayıs) Bildirisi, 1-4.
• Buran, A. (2006b) Karma diller ve iki örnek: klasik Osmanlıca ve Kürtçe. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 19-33.
• Cabras, G. (2014). Uyghur-Chinese code switching in Xinjiang urban areas: structural aspects and social motivations. Texas Linguistics Forum 57, Proceedings of the 22nd Annual Symposium about Language and Society-Austin April 11nd-12th, 34-43.
• Dağcı, K. ve Keskin, M. (2013). Çin’in Doğu Türkistan politikası ve azınlık hakları bağlamında hak ihlalleri. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 1(2), 11-29.
• Demir, N. (2003). Popüler dil tartışmalarına dil ilişkileri açısından bakış. Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz, Ankara: ANAÇEV, 37- 44.
• Dwyer, A. (2005). The Xinjiang conflict: Uyghur identity, language policy and political discourse. Policy Studies 15, Washington: East-West Center.
• Harbalioğlu, N. (2016). 20. yüzyıl Uygur şairlerinden Teyipcan Eliyev. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (8), 97-105.
• Haugen, E. (2010). Dilbilimsel ödünçlemenin analizi. (çev. Caner Kerimoğlu). Dil Araştırmaları, 7, Güz, 137-157.
• Heine, B. ve Kuteva, T. (2005). Language contact and grammatical change. Cambridge University Press.
• Johanson, L. (1999). Attractiveness and relatedness: notes on Turkic language contacts. Special Session on Caucasian, Dravidian, and Turkic Linguistics. Berkeley: Berkeley Linguistics Society, 87-94.
• Karaağaç, G. (2002). Dil, tarih ve insan. Ankara: Akçağ.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2013). Çağdaş Uygur edebiyatı. Çağdaş Türk Edebiyatları- II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 140-170.
• Kaşgarlı, Sultan M. (1998). Çağdaş Uygur Türklerinin edebiyatı. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Komisyon (1951). Şincang edebiyat-sen’iti. Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı, 4-5.
• Komisyon (2006). Uygur edebiyatı tarihi. C. 4/1, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (1990). Uygur tilinin izahlik lugiti. C. 1, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (1992). Uygur tilinin izahlik Lugiti. C.2, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (1994). Uygur tilinin izahlik Lugiti. C.3, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Komisyon (1998). Uygur tilinin izahlik Lugiti. C.6, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Kurban, İ. (1995). Doğu Türkistan için savaş, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Johanson, L. (2007). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler. (çev. Nurettin Demir) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ölmez, M. (2013). Çin’deki Türk dilleri ve bugünü. Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 397-422.
• Özkan, M., Tören, H. ve Esin, O. (2006). Yüksek öğretimde Türk dili yazılı ve sözlü anlatım. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Rehim, M. (1997a), Teyipcan Eliyev şeirleri. C.1, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Rehim, M. (1997b), Teyipcan Eliyev şeirleri. C.2, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Sartekin, E. A. (2006). Uygurçe neşr kilingan tebbiy edebiy eserler katalogi 1. Urumçi: Şincang Halk Sehiye Neşriyatı.
• Sugar, A. (2017). Mandarin Chinese verbs as verbal items in Uyghur mixed verbs. Languages, 2(1), , 1-18, DOI:10.3390.
• Teklimakani, A. P. (2011). Uygur tili leksikologiyesi ve leksika tetkikati. Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Thomason, S. G. (2001). Language contact. Edinburgh: Edinburgh University.
• Yang C. (2007). Jindai Xinjiang ShıShı Shulun. Pekin: Zhongyang Minzu Daxue.
• http://www.xjdaily.com/c/2018-07-01/2033512.shtml (Erişim tarihi: 01.07.2018,16.24)
• http://www.people.com.cn/GB/paper68/15247/1351972.html (Erişim tarihi: 01.07.2018, 17.15)
• http://xj.people.com.cn/n2/2017/0606/c186332-30286071.html (Erişim tarihi: 01.07.2018, 18.00)
• http://dilbilimi.net/ndemir_populer_dil.pdf (Erişim tarihi: 05.07.2018, 15.20)
• http://www.sinoturknews.org/bati-bolge-teorisi-cinin-buyuk-turkistan-politikasi/(Erişim tarihi: 15.09.2018, 14.00)
• http://cn.rfi.fr/首页/20100809-刘亚洲中将的西部论 (Erişim tarihi: 15.09.2018,15.00)