RENGE BAĞLI YER ADLARI: KARAMAN / SARIVELİLER ÖRNEĞİ

Yıl 2019, , 205 - 225, 01.12.2019

İdris Nebi Uysal Hasan Coşkun

https://doi.org/10.32925/tday.2019.35

Öz

Bu çalışmada Karaman’ın Sarıveliler ilçesi yer adlarında görülen renk adları; kullanım sıklığı, oluşturduğu yer adı türü, yer adına kattığı anlam ve işlev bakımından ele alınmıştır. Kullanılan yöntemler, derleme ve taramadır. Malzeme; haritalar, resmî kaynaklar ve saha derlemelerinden elde edilmiştir. Sarıveliler’de renge bağlı oluşan 191 yer adı tespit edilmiştir. En çok karşılaşılan, mevki adlarıdır (51). Bu adlarda, 14 farklı renk adı (ak, akça, ala, boz, gök, gökçe, göv, kara, kır, kızıl, kızılca, kök, sarı, yeşil) ile renk bildiren 7 ayrı sözcük (arap, aydınlık, gün, ışıklı, ışılık, karanlık, kör) kullanılmıştır. Ana renklerle oluşturulan yer adı sayısı 163’tür. Ak, kara ve kızıl en çok yararlanılan renklerdir. Renkler, yer adlarının çoğunda (122) “bir şeyin temel niteliğini aktarma” işlevindedir. Renk adı olarak kullanılan kelimelerin ikisi hariç (arap, kör) hepsi Türkçedir. İlçede tespit edilen adlar, yöre halkının yer adı verme tavrının Türk kültüründen kopuk olmadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Toponimi, yer adları, renkler, Sarıveliler (Karaman)

PLACE NAMES BASED ON COLOR: KARAMAN / SARIVELİLER SAMPLE

Öz

In this study, color names seen in the place names of Sarıveliler district are discussed in terms of frequency, type of location, meaning and function they add to the name of place. Documentary scanning method and compilation method are used in this study. The material is obtained from maps, official sources and field collections. 191 place names have been found based on color in Sarıveliler. The most encountered is the name of position. In these names 7 words (arap, aydınlık, gün, ışıklı, ışılık, karanlık, kör) are used to indicate color with 14 different color names (ak, akça, ala, boz, gök, gökçe, göv, kara, kır, kızıl, kızılca, kök, sarı, yeşil). The number of place names created with base colors are 163. White, land, red are the most used colors. Colors are used for the function of “transferring the basic attribute of something” in the most of place names. Except for two of the words used as color name (arap, kör), all are in Turkish. The names found in Sarıveliler indicate that the place names of the people of the region is not disconnected from Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Toponymy, place names, colors, Sarıveliler (Karaman)

Kaynakça

• Ahmedov, T. (1991). Azerbaycan toponimikasının esasları. Bakü: Bakü Üniversitesi Neşriyatı.
• Aksan, D. (1974). Anadolu yer adları üzerine en yeni araştırmalar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 21-22 (1973-1974), 184-193.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. C 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgin, A. (2009). Sarıveliler kazasında yer adları ve bunlara bölge ağzının etkisi. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri. 25-30 Mart 2008, Şanlıurfa, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 129-136.
• Coşkon, H. (2017). Sarıveliler ve Başyayla (Karaman) ilçeleri yer adları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğanay, O. (2005). Ermenek ve yakın çevresindeki antik yerleşim birimleri. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gabain, A. V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. Çev.: Semih Tezcan, Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, 3(1), 107-113.
• Genç, R. (1999). Türk inanışları ile milli geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı-yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İnan, A. (1987). Makaleler ve incelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kadmon, N. (2000). Golossaire de la terminologie toponymiqe. Paris.
• Komisyon (2016). Sarıveliler Kaymakamlığı brifingi. Karaman.
• Konolov, A. N. (2015). Türk lehçelerinde renk adlarının semantiği. Çev.: Reshide Adzhumerova, Emine Atmaca, Gazi Türkiyat, Güz 2015/17, 185-204.
• Kurgun, L. (2002). Denizli ili yer adları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ögel, B. (1984). Türk kültür tarihine giriş. C 4. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Postman, N. (2004). Televizyon: öldüren eğlence. Çev.: Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2012). Saatleri ayarlama enstitüsü. 18. bs., İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. 2. bs, İstanbul: Sanat Kitabevi.
• Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük. 11. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uygur, C. V. (2007). Kazak ve Karakalpak Türkçeleri temelinde Türkçe renk adlarının yan anlamları. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri. Ege Üniversitesi Türk Dünyası Enstitüsü, 9-15 Nisan 2006, İzmir, C V, s. 2227-2237.
• Yavuz, K. (1979). Ermenek kazasının Başdere köyleri ağzı. Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, Ankara: Sevinç Matbaası.