Yetimname of Shams al-Asi: a Yasawi poet

Yıl 2020, , 29 - 78, 01.12.2020

Fatih Bakırcı

https://doi.org/10.32925/tday.2020.44

Öz

In this article, initially, critical edition text, translation from Eastern
Turkish to Modern Turkish, index and grammatical glossary of the
poetry named Yetimname of Shams al-Asi have been prepared by
making use of the Ankara and Leningrad copies written in Arabic letters,
and at the end of the study facsimiles consisting of full-text of copy A
and single folios from copies B and C are annexed. Especially “Index-
Glossary” section is prepared and morphologically examined in a way
encompassing all the words taking place in this poetry, and with the aim
of depicting the historical course of development of Turkish lexicons
in terms of phonetics, examples to these words from Old Turkish and
Middle Turkish are given. Besides, in the “Introduction” section of
the study, variations in phonetics, morphology and vocabulary among
copies reflecting language properties of Eastern Turkish (commonly
known as Chagatai Turkish) are given in a list. By using these data,
some deductions are made on the archaicity of the copies. Following
the assessments, it is concluded that copy B is showing archaic features;
copy A is showing contemporary features and copy C stands closer to
copy A between two copies.

Anahtar Kelimeler

Shams al-Asi, Shams al-Din al-Uzgendi, Yetimname, Kudek-Name, The Yasawi Order, Hakim Ata Suleyman, Eastern Turkish

Yesevi şairi Şems-i Asi’nin Yetimnamesi

Öz

Bu makalede öncelikle Yesevi şairi Şems-i Asi’ye ait Yetimname adlı
manzumenin Arap harfleriyle yazılmış Ankara ve Leningrad nüshaları
kullanılarak tenkitli metni, Doğu Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarımı,
gramatikal dizini ve sözlüğü hazırlanmış; çalışmanın sonuna ise
A nüshasının tamamı, B ve C nüshalarından ise birer yaprak verilmek
suretiyle tıpkıbasım eklenmiştir. Özellikle Dizin-Sözlük bölümü, bütün
sözcükler yer alacak şekilde hazırlanıp biçim bilgisi yönünden incelenmiş
ve Türkçe sözcüklerin ses yapısı bakımından tarihî gelişimlerini
ortaya koyabilmek amacıyla Eski ve Orta Türkçedeki biçimlerini gösterecek
şekilde tanıklama yoluna gidilmiştir. Ayrıca çalışmanın Giriş
kısmında Doğu Türkçesinin (yaygın adıyla Çağatay Türkçesinin) dil
özelliklerini yansıtan nüshaların ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı
bakımından farklılıkları tablo hâlinde ortaya konmuştur. Bu dil verileri
kullanılarak nüshaların eskicilliği hakkında bazı sonuçlara varılmıştır.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda B nüshasının eskicil özellikler
gösterdiği, A nüshasının yenicil özellikler taşıdığı, C nüshasının ise iki
nüsha arasında A nüshasına daha yakın olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şems-i Asi, Şemseddin Özkendi, Yetimname, Kudekname, Yesevilik, Hakim Ata Süleyman, Doğu Türkçesi

Kaynakça

• Ali b. Hüseyin Safi (1356/1977). Reşahāt ʿAynü’l-ḥayāt. Çev. Ali Asgar Muniniyan, Tahran.
• Alper, S. (2013). Vâk’ıât-ı Emîr Témür: metin-Türkiye Türkçesine aktarım-dizin- tıpkıbasım. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arat, R. R. (1993). Hakîm Ata. İslam Ansiklopedisi. Cilt 5/1. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 101-105.
• Bakırcı, F. (2016). Yesevi şairi Şems-i Asi ve Ḳıṣṣa-ı Kūdek-Nāme’si. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LIV, (2016-1), 13-70.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk edebiyatı tarihi destanlar devrinden zamanımıza kadar. Cilt 1. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Blochet, E. (1993). Catalogue des manuscripts turcs, Bd. II, Paris.
• Bozkurt, E. (2010). İshak Ata’nın Hadîkatü’l-Ârifîn isimli eseri ve tahlili (incelme- metin-sözlük-tıpkıbasım). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Deweese, D. (2003). Hakim Ata. Encylopaedia Iranica. Volume XI, s. 573-574.
• Dmitrieva, L. V. (2002). Katalog Tyurkskih rukopisey İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademi Nauk. Moskova: İzdateliskaya Firma Vostoçnoy Literaturı RAN.
• Eraslan, K. (1996a). Alı̇̄ Şı̇̄r Nevāyı̇̄, Nesāyimü’l-Mahabbe min Şemāyimi’l-Fütüvve. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Eraslan, K. (1996b). Mevlânâ Safiyü’d-dîn Neseb-nâme tercümesi. İstanbul: Yesevî.
• Hakkul, İ., Refiddin, S. (1991). Süleyman Bakırganiy: Bakırgan kitabı. Taşkent: Yazuvçı.
• Hofman, H. F. (1969). Turkish literature: a bio-bibliographical survey, Section 3, Part I: Authors. Utrecht: The Library of the University of Utrecht.
• Kara, M. (1997). Hakîm Ata. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kaya, Ö. (1998). Süleymān Ḥakı̇̄m Ata Baḳırġanı̇̄ ve şiirleri. Türk Dilleri Araştırmaları, 8, s. 73-209.
• Kaya, Ö. (2000). Kul Süleyman’ın Ḳıṣṣa-yı Kūdek-nāme’si. KÖK Araştırmalar, II, 2 (Güz), s. 155-168.
• Köprülü, F. (1981). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Mahmudova, S. (2000). Hazînî’nin Menbau’l-Ebhâr fi Riyâzi’l- Ebrâr adlı eserinin tahkik, neşir ve değerlendirmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mert, A. (2017). Kutadgu Bilig nüshalarının eskicillik açısından karşılaştırılması. Bilig, 80, s. 179-215.
• Muîniyân, A. A. (1977). Safi, Ali b. Hüseyin, Reşahāt ʿAynü’l-ḥayāt, Tahran.
• Okuyucu, C. (1995). Hazînî, Cevâhirü’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü.
• Rancha, M. N. (1986). Muhammed Âlim Sıddıkî, Lemehât min Nefahâti’l-Kuds. İslamabad.
• Sıddîkî, M. Â. (1406/1986). Lemehât min nefehâti’l-kuds. Çev. M. Nezir Rancha, İslamabad-Lahor.
• Tekcan, M. (1997). Hakîm Ata ve Bakırgan kitabı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekcan, M. (2003). İmâm-ı Azam Ebû Hanife’nin kıssası. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 121-168.
• Tekcan, M. (2006). Hakîm Ata’nın ahir zaman kitabı. Bilig, 37, 36-56.
• Tekcan, M. (2008). Hakîm Ata’nın Hz. Meryem kitabı. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• Tosun, N. (1997). Yeseviliğin ilk dönemine ait bir risale: Mir’atu’l-kulub. İLAM Dergisi, 2, 41-85.
• Tosun, N. (2013). Yeseviyye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şuşud, H. L. (1992). İslam tasavvufunda Hâcegân hanedanı. İstanbul: Boğaziçi.
• Refiuddin, S., Hasan, N. (2004). Hazinî’nin Câmiü’l-Mürşidîn adlı eseri hakkında. Tasavvuf Dergisi, 12, 159-166.