Eski Uygurca Bir Tabirnameye Göre Türklerin Erken Dönem Rüya Yorumlarındaki Değişim Üzerine Mukayeseli Tespitler

Yıl 2021, , 7 - 29, 02.06.2021

Serkan Şen

https://doi.org/10.32925/tday.2021.51

Öz

Türkçe rüya yorumları üzerine çalışanlar, tabirname türündeki eserleri genellikle Eski Oğuz Türkçesi dönemiyle başlatırlar. 2007 yılında L. Yu. Tuguşeva tarafından yayımlanan Eski Uygur Türkçesi dönemine ait bir el yazması, bu görüşü değiştirebilecek niteliktedir. Rus Bilimler Akademisi bünyesinde muhafaza edilen yazmanın X-XI. yüzyıllar arasında kaleme alındığı düşünülmektedir. Bu doğrultuda Uygurca yazmayı, Türkçe tabirname geleneğinin eldeki en eski ürünü olarak değerlendirmek gerekir. Tuguşeva’nın metnin okunması ve anlaşılması hususundaki görüşlerini eleştirel bir yaklaşımla gündeme taşıyan bu makale, öncelikle alanla ilgilenenlerin dikkatini Eski Türkçe dönemine dek çekmeyi amaçlamıştır. Uygur, Eski Oğuz ve Çağatay sahalarına ait rüya tabirleri karşılaştırılarak yorumlarda örtüşen ya da ayrışan noktalar belirlenmiştir. Erişilen bulgular ışığında tarihte Türk tabirname kültüründeki devamlığın ve değişimin hangi gerekçelerle açıklanabileceği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rüya, tabirname, Eski Uygur Türkçesi, Eski Oğuz Türkçesi, Çağatay Türkçesi

Comparative Findings on the Change in the Early Dream Interpretations of the Turks According to an Old Uıghur Tabirname

Öz

Those who study Turkish dream interpretation generally start their declarations with the Old OghuzTurkish period.Amanuscript belonging to the Old Uighur Turkish period published by L.Yu. Tuguşeva in 2007 changes this view. The manuscript preserved within the Russian Academy of Sciences is thought to have been written between 10th and 11th centuries. Accordingly, writing in Uighur should be considered as the oldest product of the Turkish Tabirname tradition. Bringing Tuguşeva’s views on reading and understanding the text to the agenda with a critical approach, this article primarily aimed to attract the attention of those interested in the field back to the Old Turkish period. By comparing the dream expressions of the Uighur, Old Oghuz and Chagatay areas, overlapping or diverging points in the interpretations
were determined. In the light of the findings, it was discussed on what grounds the continuity and change in the Turkish tabirname culture in history can be explained.

Anahtar Kelimeler

Dream, Tabirname, Old Uighur Turkish, Old Oghuz Turkish, Chagatay Turkish

Kaynakça

• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I metin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arat, R. R. (2003). Kutadgu Bilig II çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Balaban, Â. (2011). Muhammed İbni Hasan İbni Aliyyi’l-Hüseyn’in tabirnamesi (metin, sözlük, dil incelemesi). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü.
• Balaban, Â. (2014). Türkçe yazma ta’bîrnâmeler. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 112-132.
• Baştürk, Ş. (2008). Tüş tabirnamesi (inceleme, metin, indeks). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Demir, E. (2004). Ahmed-i Dâî ta’bîrnâme (100B-208B) çevriyazılı metin-indeks-tıpkıbasım. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eminoğlu, H. (2003). Müşkil-Güşā (ta‘bir-nāme) (dil bilgisi-metin-dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun,A. B. veAkkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Günay, U. (1986). Âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk giriş, metin ve dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Morgan, K. O. (2015). The young adult’s guide to dream interpretation: learn what your dreams mean. Florida: Atlantic Publishing Group.
• Nadelyaev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy slovar. Leningrad: İzdatel’stvo Nauka.
• Önler, Z. (2019). Bir askeri terim olarak erat sözcüğü üzerine. Türkoloji Dergisi, 23 (2), 245-254.
• Róna-Tas, A. (1972). Dream, magic power and divination in the Altaic world. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XXV, 227-236.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches wörterbuch sprachmaterial der vorislamischen türkischen texte aus zentralasien. I. verben, band 1: ab- – äzüglä-, neubearbeitung. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Şen, S. (2007). Orhon, Uygur ve Karahanlı metinlerindeki meslekler bağlamında eski Türk kültürü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şen, S. (2009). Eski Türkçe metinlerde görülen ölüm habercisi rüyalar. Uçmağa Varmak Kitabı içinde s. 299-307 (ed. Emine Gürsoy Naskali - Gülden Sağol Yüksekkaya). İstanbul: Kitabevi.
• Şen, S. (2017). Körüm Bitig-eski Uygurca fal kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şen, S. (2017b). Eski Türkçenin deyim varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tabak, İ. (1999). İbn Sîrîn’in Cevamiu’t-Tabir Fi’r-Rüya adlı eseri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, T. (2000). Orhon Türkçesi grameri. Ankara: Sanat Yayınevi.
• Tezcan, S. (1975). Eski Uygurca Hsüan Tsang biyografisi X. bölüm. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi. Ankara.
• (TTS=) Türk Dil Kurumu (1996). Tanıklarıyla tarama sözlüğü V. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tuguşeva, L. Yu. (2007). Fragmenti rannesrednevekovih tyurkskih gadatel’nıh knig iz rukopisnogo sobraniya Sankt-Peterburgskogo filiala İnstituta vostokovedeniya RAN- Publikatsiya, transliteratsiya i perevod (Fragments of the early medieval turkic books of omens from St.-Petersburg Branch of the Institute of Oriental Studies, RAS). Pis’mennıe pamyatniki Vostoka (Written Monuments of the Orient) -[Письменные памятники ВОСТОКА], 2007/2 (7), 37-46.
• Yılmaz, S. (1998). Kitâbüt’t-ta’bîr (Ta’birnâme-i Türkî). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• http://wenhousecrafts.com/dreams/dreamingofdukezhou.htm#army Erişim tarihi: 01.09.2020.